Het NJO Kamerorkest voert komend weekend Canciones del Alma uit in Amsterdam en Arnhem. Het is voor het eerst sinds de wereldpremière in 2012 dat het werk van Rob Zuidam te horen zal zijn. Net als toen met sopraan Katrien Baerts, maar deze keer speelt het NJO Kamerorkest onder dirigent Antony Hermus.

Rob Zuidam is dit jaar ‘composer in residence’ van de NJO Muziekzomer. Het jaarlijkse festival voor jonge muzikale talenten, die worden omgeven door professionals, raast deze weken door de provincie Gelderland. Er zijn meer dan zeventig concerten op allerlei locaties in de provincie. In één van die zalen, Theater Orpheus in Apeldoorn, was afgelopen donderdag een openbare repetitie van het NJO Kamerorkest met het stuk van Zuidam. Place de l’Opera was erbij.

Schroom

Theater Orpheus loopt net na twaalven aardig vol. De repetitie trekt jongere en oudere geïnteresseerden, zo blijkt na een blik in de zaal. Dirigent Antony Hermus overlegt naast het podium nog even, voor hij zijn plaats voor het orkest inneemt. Hij is niet voor het eerst te gast bij de NJO Muziekzomer en kwam graag terug.

Hermus, nog een jaar Generalmusikdirektor in Dessau, werkt met veel plezier met de jonge talenten die deelnemen. “Het is een zegen om hier te werken, vooral door hun enthousiasme.” Er is een paar dagen eerder, op maandag, begonnen aan de repetities van Canciones del Alma. “Het was voor de studenten volkomen nieuw – er bestaan ook geen opnamen van. En nu de eerste schroom verdwenen is, vinden de musici in iedere maat nieuwe klankleuren en nieuwe ideeën”, legt de dirigent uit.

Canciones del Alma is geen makkelijk stuk, maar de dirigent is ervan overtuigd dat het uitstekend oefenmateriaal is voor de musici. “Het is technisch en muzikaal moeilijk, en echt niet alleen voor deze jonge mensen. Ook voor heel ervaren musici is het lastig. Er zitten veel verschillende klankleuren in, de tempi vragen aandacht, je moet snel schakelen. Maar dat maakt het ook leerzaam en zo bereiken we één van de doelen van de NJO Muziekzomer: studenten de kans te geven onbekend repertoire te leren spelen en ook aan moeilijke stukken te werken, met een professionele dirigent en dito solisten.”

Dan is het tijd om te beginnen. De ruim dertig musici hebben hun plaats ingenomen, sopraan Katrien Baerts komt het podium op, een stapel grote partituren meezeulend. Dirigent Antony Hermus kiest ervoor het stuk niet helemaal door te spelen, maar er een echte repetitie van te maken. Hij lijkt, intensief werkend met het orkest, een gedroomde dirigent voor de jonge musici op het podium. Streng en bloedserieus in de muziek, maar gul met aanmoedigingen en complimenten als die verdiend zijn.

Af en toe wordt de muziek stil gelegd om een gedeelte opnieuw te doen. Hermus maakt het complete orkest aan het schrikken door een passage in een veel hoger tempo te dirigeren dan de musici verwachten. Overleg met zijn assistent meteen na afloop levert de geruststellende conclusie op dat het tempo bij de uitvoering niet zo duizelingwekkend zal zijn.

“En wat vond u ervan?”

Bij één van de inzetten van het orkest, terwijl de sopraan zingt, komt het er heel precies op aan de balans goed te houden. Zijn advies aan de jonge musici luidt daar: “Meer luisteren om de inzet precies op het juiste moment te krijgen.” Als er een paar keer opnieuw begonnen is en het goed lijkt te zitten, wendt Hermus zich tot de zaal: “En wat vond u ervan?”

Midden in die zaal zit assistent Konradin Herzog. De Zwitser, op dit moment assistent-dirigent van de Dutch National Opera Academy, bewaakt vanuit de zaal de balans. Antony Hermus schakelt hem in om hier en daar die balans beter af te stemmen. Het bepalen van een klankevenwicht komt er erg op aan als een orkest een enkele zangeres begeleidt. De dirigent houdt zijn musici een eenvoudige vuistregel voor: “Als je Katrien nog kunt horen, zit je goed. Zo niet, dan zit je fout.”

Mystieke ervaring

Canciones del Alma (liederen van de ziel) opent instrumentaal, met als intro een solo van de buisklokken. Katrien Baerts zingt daarna in het eerste lied, Vivo sin vivir en mí: “Ik leef zonder van binnen te leven en op deze wijze hoop ik te sterven opdat ik niet sterf.” Het werk voor sopraan en orkest is gebaseerd op teksten van de middeleeuwse mysticus en dichter San Juan de la Cruz. Die werd in Toledo gemarteld door de Spaanse inquisitie. Volgens Rob Zuidam dienden zijn gedichten als ‘spiritueel escapisme’.

Sopraan Katrien Baerts is blij dat het werk weer wordt gespeeld. “Het is een kolossaal stuk dat het verdient vaker gehoord te worden.” Er zijn parallellen met een ander werk van Rob Zuidam, Suster Bertken, waarin Baerts ook de hoofdrol zong. “Er is zeker gelijkenis”, vertelt ze na haar optreden. “Op het moment dat de dichter een mystieke ervaring heeft, hoor je een thema dat Zuidam ook gebruikte in Suster Bertken, als zij haar visioen heeft. Die mystieke ervaringen zijn in zekere zin ook vergelijkbaar.”

“Maar dit is geen opera, er zit geen grote dramatische ontwikkeling in, het zijn heel mystieke teksten.” De zangeres legt uit hoe een aantal van de teksten ontstaan is: “De dichter heeft negen maanden gevangen gezeten in een klein hok. Via een gevangenisbewaarder is hij aan schrijfgerei gekomen. Hij heeft die mystieke ervaringen gehad en verlangt ernaar die opnieuw te ervaren. Daar gaan de teksten over.”

De sopraan benadert het stuk op haar eigen manier. “Je vertrekt altijd vanuit de tekst. Maar ik doe dat wel op mijn eigen wijze. Ik ben zelf niet religieus – en ik geloof Rob ook niet. Maar dat hoeft ook niet. Iets als spiritueel geïnspireerd zijn kun je voor jezelf invullen.”

Sinds de première zijn er twee jaar verstreken. Er is nu een andere dirigent en niet het Asko|Schönberg maar het NJO Kamerorkest zit op het podium. Katrien Baerts: “We zijn twee jaar verder, ik ben gegroeid, het stuk is gegroeid. Vorige keer waren een week voor de première de laatste stukken klaar.”

Ze is blij met het enthousiasme bij het orkest voor deze ‘nieuwe’ muziek. “De muziek van Rob is lyrisch en – hoewel dat gek klinkt – heel toegankelijk. Het is muziek die iedereen kan aanspreken.”

Het orkest zal nog enkele malen repeteren tot het klaar is voor de uitvoeringen, op zaterdag in Amsterdam en een dag later in Musis Sacrum in Arnhem.  Op de vraag waarom mensen naar die uitvoeringen zouden moeten komen luisteren, zegt Katrien Baerts: “Omdat het heel inspirerende, emotionerende, bijzondere muziek is die niet vaak genoeg wordt uitgevoerd. De kans die nu weer te horen mag je niet mislopen.”

Canciones del Alma wordt, samen met het instrumentale The Season of Qing Ming van Yangzhi Ma, uitgevoerd in het Muziekgebouw aan ’t IJ in Amsterdam op zaterdag 9 augustus en in Musis Sacrum in Arnhem op zondag 10 augustus. Zie voor meer informatie over kaarten en aanvangstijden de website van de NJO Muziekzomer.