Na Madrid is het Theater Aachen het tweede operahuis ter wereld waar Brokeback Mountain van Charles Wuorinen wordt opgevoerd. Op 7 december, een klein jaar na de wereldpremière in het Teatro Real, start de serie voorstellingen. Place de l’Opera bezocht een repetitie en sprak met dirigent Kazem Abdullah, regisseur Ludger Engels en solist Mark Omvlee.

“Ik ken de componist Charles Wuorinen van het jaarlijkse Tanglewood Festival in Massachusetts en heb eerder werk van hem gedirigeerd”, vertelt dirigent Kazem Abdullah na afloop van een intensieve repetitieochtend. “Je zou zijn muziek kunnen plaatsen in de seriële traditie van componisten als Stockhausen en Henze. Toen ik hoorde dat hij aan deze opera werkte, heb ik hier meteen voorgesteld het te gaan doen. Begin dit jaar waren we met het team in Madrid voor de uitvoering daar en nu zitten we hier in Aken midden in de repetities.”

Kazem Abdullah is Generalmusikdirektor (GMD) van de stad Aken. De in Indianapolis geboren Amerikaan werd opgeleid door grootheden als Bernard Haitink en James Levine. Sinds augustus 2012 werkt hij in Aken als dirigent van het Sinfonieorchester Aachen, dat een eigen programmering kent en de begeleiding verzorgt van de opera’s in het theater in het centrum van de stad.

Regisseur Ludger Engels, eerder chef-regisseur in Aken en nu nog als huisregisseur en artistiek adviseur werkzaam bij het operahuis, zit aan tafel met één van zijn hoofdrolzangers, de Nederlandse tenor Mark Omvlee. Die zingt de rol van Jack; in de gelijknamige film vertolkt door Jake Gyllenhaal.

Er zijn nog enkele weken te gaan tot de première. Engels: “Toen Kazem Abdullah me over dit nieuwe werk van Charles Wuorinen vertelde, werd ik nieuwsgierig. We hebben de partituur opgevraagd en al voor de wereldpremière besloten om de opera hier in Aken te programmeren.”

Verhaal, film, opera

De novelle Brokeback Mountain staat in de verhalenbundel Close Range van de Amerikaanse schrijfster Annie Proulx. Het verhaal werd bewerkt tot een film, die in 2006 drie Oscars en vijf Golden Globes won. Proulx schreef daarna zelf het libretto dat de basis vormt van Charles Wuorinens vierde opera.

Brokeback Mountain is het verhaal van twee mannen en hun liefde in de conservatieve cultuur en het stugge landschap van Wyoming. Hun liefdesrelatie ontstaat als ze ver van huis zijn, op Brokeback Mountain, maar past niet in het leven dat zij en hun omgeving voor ogen hebben, met trouwen, kinderen en werk. In de jaren erna ontmoeten ze elkaar weer, maar hun verhouding blijft geheim en problematisch.

“Het beviel me dat Annie Proulx in het libretto is teruggegaan naar haar oorspronkelijke novelle. In de opera gaat het echt om de twee mannen en hun liefde voor elkaar”, vertelt Ludger Engels. “In de film zitten veel non-verbale scènes en landschapsbeelden en ik was benieuwd hoe Wuorinen dat in zijn partituur zou aanpakken. Met name in het eerste deel componeerde hij interludes, instrumentale tussenspelen die de gemoedstoestand van de hoofdfiguren weergeven.”

Jack en Ennis

Mark Omvlee zingt als Jack zijn eerste grote operarol buiten Nederland. “Vocaal is Jack goed te doen. Toen we hier gingen repeteren had ik de rol al echt in mijn stem zitten”, vertelt de zanger.

Omvlee houdt van de muziek, van deze manier van componeren. “Er zijn geen aria’s die de handelingen vrijwel stilleggen, hier is het zingen soms bijna spreken. In sommige van mijn vorige rollen, Mime in Das Rheingold en Lechmere in Owen Wingrave, zat dat ook.”

Zijn karakter is meer uitgesproken dan dat van de andere hoofdfiguur, Ennis. “Als Jack gebeld wordt door Ennis dat diens vrouw wil scheiden – die scène hebben we vanmorgen gerepeteerd –, wil hij het risico wel nemen. Hij weet dat mensen raar zullen opkijken, maar het gevoel is te sterk. Hij zegt: ‘We kunnen opnieuw beginnen, laten we het gewoon doen.’ Ennis doet er alles aan om de boel in het gareel te houden. Hij houdt oprecht van Alma en van zijn kinderen.”

Voor Omvlee is het spelen van een liefdesrelatie met een man wennen. “De scène waarin Jack en Ennis voor het eerst seks hebben, is geen gedeelte dat ik graag iedere dag wil repeteren. Maar vergeet niet: het is altijd acteren, ook als ik een scène met een vrouwelijke collega speel. Ik kan goed overweg met Christian Tschelebiew, die Ennis zingt, maar ik realiseer me dat het buiten mijn comfortzone ligt.”

American Dream

Regisseur Engels merkt dat het beeld dat mensen van Brokeback Mountain hebben al snel is ingevuld: “Oh ja, de homocowboys… Dat is de gangbare reactie. Maar strikt genomen zijn het geen cowboys, in elk geval niet zoals we ze kennen uit westerns. Het gaat om twee mensen die voor elkaar geschapen zijn. Dat is het dramatische verhaal, de universele tragedie. Het had ook over twee vrouwen kunnen gaan, of over een man en een vrouw. Wat Annie Proulx heel mooi beschrijft, is een diepgevoeld verlangen, niet van erotische aard, maar een fysiek verlangen om ergens thuis te zijn, een verlangen naar geborgenheid, naar een plek waar je jezelf kunt zijn.”

In de partituur staat exact aangegeven wanneer een bepaalde scène zich afspeelt in de tijdsperiode van twintig jaar, tussen 1963 en 1983. Engels bedacht een draaiend toneel om de tijd te illustreren en snelle wisselingen mogelijk te maken. Maar de partituur maakt het hem niet makkelijk. “In dit stuk zitten soms drie maten die staan voor 10 jaar later. Dat levert nauwelijks vorm te geven overgangen op, waarbij verkledingen eigenlijk niet kunnen. De componist orkestreert ergens het overgaan van de telefoon, maar op andere plekken is het: black out, pats, 8 jaar later.”

Het decor is een transparante houtconstructie, die zich tijdens de voorstelling steeds verder vult. Zowel de binnenruimte als de natuur moesten op het toneel zichtbaar blijven. Engels liet zich inspireren door het beeld van de ‘American Dream’. “Dat staat voor: een stuk land, een eigen huis, een gezin. Het is een ideaal waarin beiden mannen eigenlijk falen. Hun wereld is rauw, Wyoming is arm en ruig, met simpele sociale verhoudingen. Dat hoor je ook aan de taal.”

Mark Omvlee vertelt: “We maken in de repetities grappen over wat er allemaal aan spullen op het podium bijkomt in de loop van de avond. Oh ja, en we drinken enorm veel in de voorstelling. Ik ben erg blij met de gekozen vormgeving. Het begint met het idee dat alles open is en dan landt als het ware dat blok steen, die berg, op dat transparante huis. Dat wordt daarmee steeds dichter.”

Ludger Engels laat de binnenruimte zien met realistische elementen als telefoons uit de jaren zeventig. Daartegenover staat de natuur. “Op de berg kunnen de mannen authentiek zijn, daar komen ze tot hun eigen kern, hun eigen ziel”, zegt de regisseur. “Als ze weer thuis zijn, weer druk zijn met dat bouwen aan een gezin, dan versteent hun ziel als het ware. Dat vind ik mooi aan de titel. De mannen hebben een gebroken leven door wat de maatschappij van ze verwacht, en dat lot dragen ze mee. Voor mij is dat de boodschap: jezelf kunnen zijn, staan voor wat belangrijk voor je is, eerlijk zijn.”

Brokeback Mountain gaat op zondag 7 december in première in het Theater Aachen. Daarna zijn er nog voorstellingen tot 22 januari. Zie voor meer informatie www.theateraachen.de.