Een internationaal maar intiem festival, geheel gewijd aan het lied. Dat is wat het Internationaal Liedfestival Zeist wil zijn. Van 17 tot en met 22 mei vindt de eerste editie plaats. Artistiek leider Robert Holl hoefde niet lang na te denken over de focus van zijn programmering: “Schubert. Hij is dé grote liedcomponist.”

Het idee voor het Internationaal Liedfestival Zeist komt uit de koker van Aat Klompenhouwer, voorzitter van de Vrienden van het Lied. Tijdens meerdere bezoeken aan Robert Holls eigen Schubertiade in het Oostenrijkse Dürnstein ontsproot bij hem het plan om op Nederlandse bodem iets soortgelijks te ontwikkelen. Een liedfestival met internationale allure, aandacht voor talent en oog voor een breed publiek.

In de Evangelische Broederkerk in Zeist vond Klompenhouwer een geschikte concerttempel. Hij ontmoette er ook Steven Matthijsen, de mede-oprichter en toenmalige voorzitter van de Zeister Muziek Dagen. Samen richtten zij de stichting Internationaal Liedfestival Zeist op. Robert Holl werd gevraagd om de artistieke kar te trekken. Geen verwonderlijke keuze: een Nederlands liedfestival kan eigenlijk niet zonder Nederlands meest vooraanstaande liedzanger.

De eerste editie van het festival telt tien concerten en recitals. Naast optredens van grote zangers als Lenneke Ruiten, Benjamin Appl en Bernarda Fink geven leerlingen van de Zeister Muziekschool een jongtalentconcert getiteld Schubert en ik en voeren het Collegium Vocale Zeist en het Kathedrale Koor Utrecht koorwerken van Schubert uit. Ook presenteren zes ‘rising stars’ zich in een concert met ensemblestukken van Schubert.

Parallel aan de uitvoeringen geven Robert Holl en pianist Graham Johnson een meerdaagse ‘mastercourse’ voor liedduo’s. Daarnaast zijn er wandelingen, muzikale lunches, een filmvertoning en een high tea. Daarbovenop worden alle optredens voorzien van inleidingen door Holl, Johnson of beschermvrouwe Elly Ameling.

Robert Holl heeft vier petten op: behalve master, inleider en artistiek leider is hij ook present als solist in drie van de concerten. Hij opent het festival met het recital Schubert im Freundeskreis en besluit de zesdaagse met een uitvoering van de cyclus Schwanengesang, begeleid door pianist Rudolf Jansen. Dat concert markeert hun 45-jarige muzikale vriendschap. Tussendoor neemt Holl deel aan het programma De vrolijke Franz.

Holl omschrijft het festival als een “kleinschalig en intiem gebeuren”. Dat past bij het lied, vindt hij. “Het lied is in zijn combinatie van muziek en poëzie een intieme kunstvorm.”

De intimiteit moet helpen om een Schubertiade-achtige atmosfeer te scheppen. Ook de fraaie akoestiek van de Broederkerk en de natuurrijke omgeving moeten daaraan bijdragen. “Het is een mooi parklandschap”, vindt Holl. “Dat speelt toch ook altijd een rol. Is de natuur mooi, dan heeft dat invloed op het publiek, de zangers en de pianisten. Door een mooie omgeving voel je je meer één met hetgeen waarover je zingt.”

Schubert en zijn vriendenkring

Robert Holl heeft een schat aan ervaring als het om het lied gaat. Niet alleen organiseert hij al sinds 2008 zijn eigen Schubertiade, hij was ook vele malen te gast bij de beroemde Schubertiade in Schwarzenberg. Daarnaast stond hij op de podia van talrijke voorname concertzalen.

Voor Holl was het direct duidelijk dat zijn eerste programmering van het Liedfestival Zeist om Franz Schubert zou moeten draaien. “Schubert is dé grote liedcomponist”, zegt hij. “Mozart en Beethoven schreven ook mooie liederen, maar Schubert ontwikkelde de kunst tot het allergrootste hoogtepunt. Wat daarna is gecomponeerd, is nog steeds groots, maar staat toch op een ander plan.”

“Bij Schubert gaan het geraamte van een tekst en het ritmische geraamte van de muziek precies samen, als een absolute eenheid”, vervolgt Holl. “De dichter Johann Mayrhofer zei dat zijn eigen woorden door Schuberts muziek extra duidelijk werden. Ze werden als het ware doorlicht. Ze kregen een vorm, een gestalte. Dat willen we tijdens dit festival samen ontdekken.”

Het speerpunt van de programmering is Schuberts vriendenkring, en dan met name de vrienden die gedichten voor hem schreven. “In de liederen die Schubert op teksten van zijn vrienden schreef, zitten veel biografische trekken”, zegt Holl. “Je leert er Schubert en zijn eigen, intieme levenssfeer beter door kennen.”

In het openingsrecital zal Holl dit thema zelf verder uitdiepen. In de andere recitals komt het terug, maar worden ook zijstraten ingeslagen. “Ik heb mensen als Appl en Fink niet voorgeschreven wat ze moeten zingen”, zegt de artistiek leider. “Ik heb wel gevraagd of ze liederen van Schubert wilden uitkiezen, of – vooruitlopend op het thema van volgend jaar – muziek van zijn voorgangers. Dat doet Bernarda Fink bijvoorbeeld in haar recital. Zij zal ook liederen van Mozart, Haydn en Beethoven zingen.”

Holl is goed bekend met de meeste zangers die hij heeft uitgenodigd, maar er zijn ook nieuwe gezichten. “Benjamin Appl ken ik persoonlijk niet, maar ik weet dat hij een nieuwe ster aan het firmament is. Hij heeft ook veel met Graham Johnson gewerkt.”

Er zullen ook de nodige (ex-)leerlingen van Holl te horen zijn. Al jaren brengt Holl zijn pupillen het ensemblerepertoire van Schubert bij. “Die stukken werden vroeger door de vrienden van Schubert uitgevoerd. Tegenwoordig is het repertoire enorm verwaarloosd.” In Zeist zullen diverse ensemblewerken te horen zijn.

De mastercourse van Holl en Johnson beslaat vier van de zes festivaldagen. Zes liedduo’s nemen eraan deel. “Je kunt in een paar dagen niks wezenlijks veranderen”, geeft Holl toe. “Maar we kunnen wel werken aan de interpretatie van de tekst en de frasering. Een tekst zingen betekent dat je de woorden nóg meer uitdrukking geeft. Zoals Wagner zei: zingen is de meest gepassioneerde vorm van spreken. Daar willen we aan werken. En dan kun je in een paar dagen ver komen.”

Ideale verbinding

Robert Holl is blij dat er voor het festival wordt samengewerkt met scholen en gezelschappen in de omgeving van Zeist. Het valt namelijk niet mee om de liefde voor de liedkunst levend te houden. “Het lied heeft het moeilijk. Deel van het probleem is dat er op scholen geen gedichten meer worden gelezen en geleerd. En als dat niet gebeurt, verdwijnt de liedkunst.”

Voor Holl is poëzie integraal onderdeel van zijn niet-aflatende fascinatie voor het lied. “Ik ben gefascineerd door gedichten en heb thuis een flinke boekenverzameling met het werk van dichters die voor Schubert schreven”, vertelt hij. “Het lied is voor mij de ideale verbinding tussen dichtkunst en muziek. In het lied zijn de teksten doorgaans nog veel waardevoller dan in de opera. Er zijn natuurlijk uitzonderingen, zoals de libretti van Da Ponte of bijvoorbeeld Die Meistersinger von Nürnberg van Wagner. Maar het lied is intiemer en biedt meer ruimte voor nuance en dynamiek. Operazangers die met Schubert aan de slag gaan, ontwikkelen een ander tekstbegrip.”

Het Internationaal Liedfestival Zeist vindt plaats van 17 tot en met 22 mei. Zie voor meer informatie over de programmering en het bestellen van de kaarten de website van het festival.