Zeffirelli’s Turandot blijft koud in bioscoop
Bij iedere Live in HD-uitzending van de Metropolitan Opera wordt het even genoemd, haast als een soort disclaimer. Ook presentatrice Renée Fleming zei het afgelopen zaterdag bij Turandot: er gaat niets boven het bezoeken van een opera in een echt operahuis, of het nu de Met is of een ander theater. Helaas maakte de voorstelling die uitspraak helemaal waar.
Turandot is een immens werk. Giacomo Puccini smeedde het sprookjesachtige verhaal over de ijskoude prinses Turandot en de onbevreesde prins Calaf om tot een opera met grootse koorscènes, imposante en intense orkestmuziek en een paar solorollen van wagneriaanse signatuur. Zeer overweldigend. “Het is happen naar adem”, schreef ik zelf in 2010 bij de reprise van Nikolaus Lehnhoffs Turandot bij De Nationale Opera.
Hoe anders beleefde ik deze vertoning in de bioscoop. Want wat in het theater groots en allesomvattend overkomt, krijgt in de bioscoop, gefilterd door allerlei audiovisuele techniek, hele andere proporties. De zang komt niet grootser over dan bij andere Live in HD-vertoningen, de muziek dompelt je niet onder en het decor ziet er op het witte doek een stuk minder imponerend uit. Meestal kan ik met volle teugen van bioscoopopera’s genieten, maar in dit geval speelde de discrepantie met het echte theater hinderlijk op.
Dat legde meteen ook de zwakte van Franco Zeffirelli’s klassieke productie bloot. Zeffirelli zet in zijn enscenering – sinds 1987 een vaste waarde in het repertoire van de Metropolitan Opera – al zijn geld op het grootse karakter van Puccini’s opera. Hij pakt het toneel vol met weelderige decorstukken en bezet die voortdurend met talrijke, in luxueuze kostuums gestoken zangers, dansers en figuranten. Het is een spektakelstuk vol visuele prikkels; kleurrijk en buitengewoon gedetailleerd.
In de bioscoop mist al dat spektakel echter zijn impact en helaas kan Zeffirelli’s personenregie dat gemis niet ondervangen. Want onder alle poeha blijft het eigenlijke drama nogal dun.
De Calaf van Marco Berti is een houten klaas, de Liù van Anita Hartig maakt allerlei vreemde dansgebaren die haar buiten de realiteit van het verhaal lijken te plaatsen en de Turandot van Nina Stemme speelt haar wreedheid en daaropvolgende ‘ontdooiing’ niet overtuigend uit. De interactie tussen de hoofdrolspelers is stijf en van een goed doordachte spanningsopbouw richting de climax in de slotscène lijkt geen sprake. Om eerlijk te zijn: ik zie liever een leeg toneel met een ijzingwekkend goede personenregie dan deze gouden bolster zonder pit.
De muzikale kant van de voorstelling biedt slechts sporadisch soelaas. Het orkest wordt bekwaam geleid door Paolo Carignani, maar blijft in het geheel wat op de achtergrond (een onvermijdelijk nadeel van bioscoopvertoningen, vermoed ik).
Anita Hartig zingt Liù met passie, maar haar vlugge vibrato geeft haar vertolking ook iets verkrampts. Alexander Tsymbalyuk is een goede Timur, maar Marco Berti valt me tegen als Calaf. Hij lijkt slechts één kleur en één expressie in zijn arsenaal te hebben. Zijn ‘Nessun dorma’ mist bovendien spanning, eindigend in een paar afgematte slotnoten. Nina Stemme showt als Turandot wel een geweldig instrument, vol kleur en emotie, maar is van meet af aan te warm en te menselijk voor de brute prinses.
Echt overtuigend vind ik alleen Ping, Pong en Pang (niet bij name genoemd op mijn programmablaadje). Ze zijn de lastige zangpartijen die Puccini voor hen schreef volledig meester en hebben onderling veel chemie. Maar met alle respect voor hun optredens: Turandot bezoek je niet voor Ping, Pong en Pang…
De volgende Live in HD-vertoning vanuit de Metropolitan Opera vindt plaats op zaterdag 5 maart. Dan is Puccini’s opera Manon Lescaut aan de beurt, met onder anderen Kristine Opolais en Roberto Alagna.
De auteur
25Reacties
ik was toch veel enthousiaster…
Al heb ik inderdaad ook wel enkele bedenkingen…
Ik weet niet waar Meneer Kooiman de voorstelling van Turandot heeft gezien maar in theater Tuschinski maakte deze voorstelling ook voor de tweede keer in HD een overweldigende indruk. Naar Turandot ga je natuurlijk niet voor de personenregie. Daar zijn de sprookjesfiguren te ééndimensionaal voor. Dat de Calaf van Berti een houten klaas is ligt niet aan deze zanger maar aan het libretto. Nina Stemme zong ijzingwekkend en ontdooide een beetje aan het einde. Anita Hartig was voor de zoveelste keer de ster van de avond. Na haar Mimi en Michaela is ze een publiekslieveling geworden. Wat zou Puccini nog aan de opera veranderd hebben als hij niet vroegtijdig was gestorven? Het slot van Alfano is nogal grof gecomponeerd maar voldoet toch goed.
De afgelopen 10 jaar heb ik alle voorstellingen van de Met in HD bezocht en bij elke voorstelling wordt gezegd dat er niets gaat boven het bezoek aan een opera in een echt operahuis. Ik ben het daar niet mee eens. Ik voel me in de bioscoop vaak veel meer betrokken bij de voorstelling dan in Het Muziektheater. De te esthetische en intellectualistische benadering van opera schept daar een kloof tussen publiek en toneel.Uitzonderingen daargelaten.Er is zelden die frisson die je in de bioscoop voelt.
Calàf was inderdaad matig bezet met Marco Berti. Voor wie het interesseert: op blog.cinemec.nl valt meer over mijn bevindingen te vinden.
Wat mij bij deze registratie vooral stoorde, was de beeldregie die slecht gefocused overkwam. Het leek in de massascènes net of de ogen niet scherp meer zagen.
Kenners van beeldtechniek vertelden me een dag later dat dit vermoedelijk te wijten valt aan het donkere toneelbeeld waardoor de camera’s met hun grootste diafragma’s draaien waardoor de beeldkwaliteit al snel grofkorrelig wordt (en als minder scherp wordt ervaren).
Dit was overigens ook de eerste voorstelling in die tien jaren Live in HD Series dat de souffleuse eventjes duidelijk te horen was …
Het ligt er vooral aan in welke bioscoop je de HD voorstellingen ziet. Mijn voorstelling was haarscherp. De cameramannen en vrouwen hebben natuurlijk geen invloed op de toneelbelichting.
Dit heeft niets te maken met iemands keuze voor de een of andere bioscoop maar alles met het gegeven dat de camera’s zaterdag in New York, door de belichting in The Met zelf, regelmatig (noodgedwongen) met een groot diafragma werkten.
Het is net zo eigenaardig als het gegeven dat de interviews en intro’s door de ‘host’ (Renée Fleming c.s.), voorafgaand aan de voorstelling, in de bioscoop altijd veel luider doorkomen dan het geluid uit de orkestbak en de zang.
Vergelijk het maar met de volumes van de reclames tussen de programma’s op tv; die springen er, ondanks alle (in de afgelopen jaren afgedwongen) regulering, nog steeds uit.
Mocht de muziek van de opera zelf ook te sterk klinken in de zaal dan kent de bioscoop nog altijd als pluspunt de volumeknop. Niet voor niets worden de uitzendingen in de ‘Live in HD Series’ aan de hand van beeldmateriaal vooraf in de bioscoop altijd uitgebreid getest.
Meneer Dongelmans heeft het niet getroffen met de bioscoop waar hij Turandot heeft gezien en vooral gehoord. Bij de voorstelling die ik bijwoonde was er nauwelijks verschil tussen de geluidsterkte van de voorstelling en de presentatie behalve dat de laatste plaatsvond in de coulissen en repetitieruimtes en daardoor anders klonk. Geen vergelijk met de idioot harde televisiereclames.
De bioscoop waar men de voorstelling bezoekt is van essentieel belang. De grootte van de zaal, de akoestiek, de belichting en de kwaliteit van de technici achter de schermen spelen allemaal een rol.
De Turandot van de Met is een al wat oudere productie met een wat ouder lichtconcept. Zefferelli heeft gekozen voor een groot licht en donker contrast tussen binnen en buiten de muren van het Keizerlijke Paleis. Daar verander je met een groot diafragma weinig aan.
Ik ben benieuwd wat hij zal vinden van de gloednieuwe productie van Manon Lescaut. Helaas zonder Jonas Kaufmann.
@Rudolph Duppen: heerlijk dat het bij u allemaal zo fijn gaat. Vermoedelijk zit er in uw bioscoop een soort van geluidsbegrenzer op de apparatuur zodat pieken in het geluid automatisch gestuurd worden. Bij mij gebeurt dat indien nodig handmatig.
De uitzendingen zonder correctie vertonen echter wel degelijk verschillende geluidsniveaus en dan heb ik het niet over het verschil in klank op de buehne of backstage. Dit keer was het evenwel minder opvallend dan in de afgelopen uitzendingen.
De Zeffirelli-weergave blijft ondertussen bij hetgeen we van The Met gewend zijn achter in scherpte van beeldmateriaal.
Hopelijk is Kaufmann snel weer hersteld!
Het slot van Alfano grof??
Jammer is het dat bijna alle theaters kiezen voor de gecoupeerde versie van het Alfano slot van de hand van Toscanini die blijkbaar een hekel aan deze komponist had. Wat tegenwoordig voor het Alfano-slot gaat is maar een miezerig overblijfsel van wat Alfano daadwerkelijk heeft gecomponeerd. Zelden gaat dit oorspronkelijk slot in zijn geheel in het theater, vooral vanwege de immense eisen die aan de aan de twee hoofdrolzangers worden gesteld. Wie interesse heeft in hoe het echt kan klinken, luister even op Youtube naar de onnavolgbare Gwyneth Jones in haar prime in een liveuitvoering, niet te geloven!
@Mauricio: Destijds in de Carsen-cyclus in de Vlaamse Opera werd het volledige slot van Alfano gespeeld. Dat laat een paar interessante (en mooie) momenten ontdekken en zou feitelijk altijd gespeeld moeten worden. De ‘metamorphose’ van Turandot gebeurt ook iets geleidelijker (en ‘waarschijnlijker’). Maar ZO oneindig langer als U laat uitschijnen is het nu ook weer niet.
Er bestaat ook een opname van met Josephine Barstow.
@Stefan en Mauricio: kennen jullie opnamen met de voltooiing door Berio en die uit 2008 door Hao Weiya? Laatstgenoemde componist grijpt o.a. terug op Mò Li Hua (‘Jasmijnbloem’), het muzikale motief voor Turandot, terwijl Alfano het koorfragment uit Nessun dorma laat terugkeren.
Berio is interessant om af en toe te horen, maar we lijken plots wel in een andere opera (en tijdperk) terecht te komen…
@Stefan: nogmaals, ken je opnamen met de door Berio voltooide finale? En van de versie van Hao Weiya?
Een dvd met de Berio-bewerking heb ik inmiddels gevonden: TDK/Naxos met de uitvoering in Salzburg 2002 door Valery Gergiev met de Wiener Philharmoniker en Johan Botha als Calàf en Cristina Galliardo-Domâs als Liù.
Hartelijk dank voor de opmerkingen over het door Alfano gecomponeerde oorspronkelijke slot van Turandot. Ik meen dat slot ooit gehoord te hebben in een concertante uitvoering in de matinee in Het Concertgebouw maar ik kan me vergissen. Het Berio slot ken ik van de DNO productie. Zeer interessant.
Kunnen we een Turandot verwachten in de matinee met het volledige slot van Alfano? Mauricio kan die vraag vast wel beantwoorden of blijft dat voorlopig geheim?
Er bestaat ook een CD “PUCCINI DISCOVERIES” o.l.v. Riccardo Chailly.
Hierop staan zeldzame (orkestrale) stukjes van Puccini en -jawel!- de volledige Turandot-finale door Berio.
@Rudolph: dat klopt! Een onvergetelijke uitvoering! Ik was daar ook bij op 12 november 1983 in het Concertgebouw (en zat boven bij het orgel). De radio-opname is bewaard (gegevens via de site Beeld en Geluid).
De productie kende een behoorlijke Nederlandse inbreng. Wouter Goedhart zong Pang; Ad van Baasbank nam Pong voor zijn rekening. Simon van der Geest was Altoum en Maarten Flipse zong de rol van de mandarijn. Ook het koor van de kathedraal Sint Bavo werkte mee (net als het Groot Omroepkoor?). Janet Price en Nicola Martinucci waren te horen als Liù en Calàf.
Dit was volgens mij de eerste Nederlandse uitvoering van de complete Alfano-aanvulling.
@Maarten-Jan: Zie ook mijn vorige repliek voor een antwoord op uw vraag van 9.45 (want daar hebt U misschien niet naar gekeken daar vlak na mij te repliekeren…)
Beste Rudoplh en Maarten-Jan,
Klopt helemaal: 12 november 1983 werd in de Matinee de complete (Alfano) Turandot uitgevoerd en dat had nog wat voeten in de aarde want er was geen officieel materiaal beschikbaar, dus alles moest aan de hand van kopieën van het oorspronkelijk materiaal wederom worden klaargemaakt, een waanzinnige en tijdrovende onderneming destijds.
Linda Kelm ( wat is het van haar geworden??) zong een onvergetelijke ijsprinses en het geheel stond olv Henry Lewis met het RFO/GOK/Sint Bavokoren.
Tijd voor een herhaling waar dan ook!
@Mauricio: Linda Kelm, in 1945 geboren in Salt Lake City, staat als heroische sopraan (Turandot) vermeld op p. 529 in A Chronicle of American Music (2013?). Ze wordt daar in één adem genoemd met Gwyneth Jones en Joan Sutherland. Op YouTube is haar ‘In questa reggia’ te horen (Hamburg 1987). In 1988 haalde zij het nieuws toen ze gigantisch was afgevallen, net zoals later Debby Voigt …
@Stefan: ik heb het gelezen. Dank voor de tip. Het schijfje blijkt ook in mijn verzameling te zitten, dus: snel luisteren straks.
Hartelijk dank voor deze info, die opname uit Hamburg kende ik al maar zij was toen lang niet meer zo goed als in Amsterdam of zij had een off night. En inderdaad, zij was enorm groot…!
Wellicht ook leuk om te lezen: de recensie in Trouw uit 2002 over de eerste keer dat het nieuwe slot van Luciano Berio werd gespeeld, eveneens in Amsterdam:
http://www.trouw.nl/tr/nl/4512/Cultuur/article/detail/2781683/2002/01/21/Berio-verliest-van-Puccini-en-Alfano.dhtml
Mauricio en Maarten-Jan. Hartelijk dank voor alle aanvullingen en interessante details.Ik zie Nicola Martinucci en Linda Kelm voor het slot duet nog staan op het podium links helemaal bovenaan. Ze waren beiden zeer gedisponeerd om het zacht uit te drukken en maakten een verpletterende indruk. Onvergetelijk.
@Rudolph: inderdaad, een memorabele middag!
Kort geleden de Vara Matinee Turandot met Kelm en Martinucci weer eens beluisterd en bij het horen van de meer dan grandioze complete Alfano-finale verbleekt het ‘gedoe’ van Berio toch echt wel een beetje.
Alfano gebruikt de schetsen van Puccini met veel meer gevoel voor groots muzukaal theater dan dat Berio dat doet. Bij die laatste componist mis ik de Puccini coloriet en gaat het werk uit als een nachtkaars en dat kan nooit de bedoeling van Puccini zijn geweest.