Robert Carsen heeft zijn productie van Der Rosenkavalier uit 2004 een beetje omgewerkt. De nieuwe versie is lichter van toon en vrolijker, maar wordt grotendeels gedragen door dezelfde vondsten. De voorstelling was zaterdag live in de bioscoop te zien, gepresenteerd als Renée Flemings afscheid van haar paraderol Die Marschallin.

Oorspronkelijk zou Ochs de titelrol zijn van dit werk, maar op het laatste moment besloot Richard Strauss die eer te gunnen aan Octavian. Zodoende heet de opera Der Rosenkavalier. De voorstelling die ik zaterdag live vanuit de Metropolitan Opera bijwoonde in Pathé Schouwburgplein in Rotterdam deed volledig recht aan die rangorde. Die Marschallin is niet het belangrijkste personage, tenzij de sopraan in kwestie de avond op eigen kracht naar zich toe weet te trekken. Alle hype en hoopla ten spijt, daar slaagde Fleming in mijn beleving beslist niet in.

Flemings afscheid van haar paraderol komt op het juiste moment, nu ze nog goed mee kan komen. Maar in een productie die niet alleen drijft op zang, maar tevens op sterk acteren, bleek ze tegen haar Ochs en Octavian niet op te kunnen. Waarschijnlijk in een poging zo verstaanbaar mogelijk te zijn, klonk Fleming nu en dan geknepen en geforceerd. Veel beter verging het haar als ze langere lijnen te zingen had. Een goed optreden, maar niet echt bijzonder.

De ideale Ochs

Strauss heeft naar verluidt weleens verzucht dat zijn Rosenkavalier altijd verkeerd werd gecast, met een te oude Marschallin en een Ochs die duidelijk voorbij de houdbaarheidsdatum is. Dat laatste wordt overigens wel in de hand gewerkt door een regeltje in het libretto, waarin Ochs “der grosse Dicke da” wordt genoemd door de commissaris. Niettemin vond Strauss dat Ochs een wat onbehouwen man van oude adel moest zijn, die weliswaar al wel een tienerzoon had, maar zeker de veertig nog niet was gepasseerd.

Opkomst Günther Groissböck: de ideale Ochs. Hij is een grote, aantrekkelijke man van tegen de veertig, die gezegend is met een onmiskenbaar komisch talent. Dat is verrassend als je hem kortgeleden nog zo prachtig Gurnemanz bij De Nationale Opera hebt horen zingen. Als Oostenrijker heeft Groissböck geen enkel probleem met de tekst. Hij beschikt verder over alle benodigde vocale middelen, met inbegrip van de kelderdiepe toon aan het einde van de tweede akte, en bovenal overtuigt hij als zelfverzekerde ‘sexual predator’, die succes gewend is.

Als hij de Marschallin uitlegt dat een huwelijk toch geen ‘lahmen Esel’ van hem hoeft te maken, volgt een exposé van zijn seksuele escapades. In een interview vergeleek Groissböck dit met de catalogusaria uit Don Giovanni. Om te laten zien dat het hem ernst is, begint hij gelijk onbeschaamd werk te maken van Mariandl.

Topavond

Ik had niet verwacht dat de toch zeer vrouwelijke Elīna Garanča zo overtuigend en geloofwaardig een hitsige jonge kerel zou kunnen neerzetten, en vervolgens de vertaalslag wist te maken naar een opgewonden kamermeisje dat prachtig inspeelt op Ochs’ wensen en verlangens.

In de derde akte, die zich afspeelt in een bordeel met (voorspelbaar) een travestiet als uitbater, nam haar Mariandl zo onbeschaamd het heft in handen dat het was alsof ze ‘op haar werk was’. Ik mag Garanča heel graag horen zingen, vind haar geweldig, maar haar zo zien te acteren staat wel garant voor een topavond.

Als de Marschallin – Resi, zoals ze zichzelf noemt – Octavian aantreft in het bordeel waar ze door Ochs’ bastaardzoon Leopold naartoe is geroepen, heeft ze het even gehad met de andere sekse: “Hab’ jetzt einen montierten Kopf gegen die Männer, so ganz im allgemeinen.” Maar als ze daarmee klaar is, zal ze vast wel weer een nieuwe minnaar in haar slaapkamer toelaten. Als remedie tegen de gedachte te snel oud te worden helpt een jonge man in bed immers veel beter dan het stilzetten van de klokken in het paleis.

Carsen toont de Marschallin als een vrouw die vandaag de dag een ‘cougar’ wordt genoemd, al haar narcistische gemijmer ten spijt. In dat opzicht is zij het spiegelbeeld van Ochs. Door de bedscènes uit de eerste en de derde akte op dezelfde wijze uit te beelden, wordt dit aspect extra benadrukt.

De regisseur laat het verhaal zich afspelen kort voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog. Hij toont Ochs als legerofficier die begeleid wordt door een geüniformeerde posse. Faninal is in deze versie een rijk geworden wapenhandelaar. In zijn huis staat wapentuig bij wijze van decoratie. Voor hem, als nouveau riche en vers geadeld, is een alliantie met het huis Lerchenau, zeer oude adel, een uitgelezen kans om op de sociale ladder te stijgen. Het is een correcte ruil: hij betaalt Ochs voor verhoging van zijn status. In de beleving van Ochs heeft Faninal niets te klagen, hij trouwt immers ver beneden zijn stand. Maar behalve Resi denkt niemand aan het ruilmiddel: Sophie.

Waar Sophie meestal wordt neergezet als een uitgesproken ingénue, is ze hier – anno 1914 – een bijdehandje dat niet over zich heen laat lopen. Dat blijkt temeer uit de slotscène, waarin ze ongegeneerd met Octavian begin te vrijen op het bordeelbed. Dit ten aanschouwen van haar vader: “Sind halt also, die jungen Leut.” Waarop Resi verzucht: “Ja, Ja.” Erin Morley wist met haar lichte sopraan een geloofwaardige debutante neer te zetten, die ook qua spel haar twee ‘mannen’ Ochs en Octavian behoorlijk weerwerk wist te bieden.

De bijrollen waren stuk voor stuk goed bezet, in het bijzonder de Italiaanse zanger van Matthew Polenzani, die ook de interviews tijdens de pauze mocht afnemen, “omdat hij toch al die tijd maar moest wachten op het slotapplaus”. Er stonden verder veel figuranten op het toneel, waardoor het bij wijlen een ‘Cage aux folles’ leek in de Met.

Dirigent Sebastian Weigle gaf bekwaam leiding aan het geheel. Het was een mooie afsluiting van het seizoen. We kijken uit naar volgend jaar, in mijn geval weer naar de prettige omgeving van Pathé Schouwburgplein.