Een bezoek aan het heiligste der heiligen, zo typeert recensent Peter Vandamme zijn kennismaking met het Festspielhaus dat Wagner zelf bedacht voor zijn werk in Bayreuth. Hij zag er Der fliegende Holländer en hoorde een klank die elke operaliefhebber een keer gehoord moet hebben.

Bayreuth! Een allereerste bezoek aan wat voor veel Wagnerianen het heiligste der heiligen is, is een heel bijzondere belevenis. Het Festspielhaus op een heuvel aan de rand van de stad moet de plaats zijn waar Wagners Gesamtkunstwerke als nergens elders kunnen vertoond worden. Al meer dan een uur van tevoren stromen mensen samen in het park en het terras bij het Festspielhaus. Exact een kwartier voor aanvang van de voorstelling spelen enkele blazers op het balkon boven de hoofdingang het motief van de Holländer: het is tijd om de plaatsen in te nemen.

In de zaal geen balkons of loges, maar een auditorium met 30 lange rijen oncomfortabele klapstoelen op een houten vloer. Het publiek wordt er binnengeperst; een mens kan nauwelijks bewegen. De deuren gaan op slot (wat zou onze brandweer daarvan denken?) en als de lichten doven valt een gewijde stilte. Wat volgt is ruim twee uur waardig afzien, badend in het zweet in een zaal die geleidelijk aan verandert in een sauna.

Maar wat een klank! De weinige adem die je in de sauna nog over hebt wordt er helemaal door afgesneden. Het orkest zit onzichtbaar verborgen onder de scène en plots stroomt de muziek de zaal binnen. Het Holländer-motief, dat van de Erlösung… Christian Thielemann en het Festspielorchester laten je alle zweet en alle praktische ongemakken vergeten. Met hoevelen ze ook zijn, nooit overstemmen ze de zangers.

Nadat Yevgeni Nikitin Bayreuth enkele dagen voor de première had verlaten na een rel over een oude tatouage werd de titelrol gezongen door de Koreaanse bariton Samuel Youn. Jammer dat hij er helemaal aan het eind behoorlijk naast zat, maar voor de rest alle lof. Dat geldt ook, en misschien nog meer, voor de Canadese Adrianne Pieczonka in de rol van Senta. Ook met de Duitse tenoren Michael König als Erik en Benjamin Bruns als Steuermann maakten de Festspiele een goede keuze. De Daland van Franz Josef Selig leek me evenwel wat te licht.

Hoe dan ook: een lust voor het oor. Een klank die elke operaliefhebber toch een keer moet gehoord hebben.

Het oog is minder enthousiast. Regisseur Jan Philipp Gloger bant alle verwijzingen naar de zee. De Holländer komt op in iets dat lijkt op de binnenkant van een computer met flikkerende lijnen. Hij heeft zijn reiskoffer op wielen bij zich en die zal blijken gevuld te zijn met geld: een zakenman die, zoals de Holländer, eeuwig op reis is op zoek naar geld en die zichzelf voorbij holt.

Het onophoudelijk geflikker van de lichten moet volgens een toelichting in het programmaboekje doen denken aan de onophoudelijke beweging van de zee. Alleen de onvoorwaardelijke liefde van een vrouw kan hem redden. Die vrouw is Senta: ze zit in een fabriek waar arbeidsters kleine ventilatoren in dozen verpakken. Zelf helpt ze daarbij niet want ze is helemaal in de ban van een kartonnen pop. Het is eens wat anders dan een portret van de Holländer dat aan de muur hangt…

Het is daar tussen de dozen dat haar vader haar met de Holländer komt vinden. De rest van de opera speelt zich af tussen de kartonnen dozen. Aan het eind denkt de Holländer dat Senta hem ontrouw is; hij vertrekt niet met zijn schip, nee hij gaat boven op een stapel dozen staan.

Senta springt niet van de klippen in de zee, nee ze doorsteekt zich met een dolk en gaat naast de Holländer op de dozen staan met in haar hand een kartonnen fakkel die lijkt op die van het Vrijheidsbeeld in New York. Waarna het doek valt om, even later terwijl de muziek nog speelt, weer op te gaan.

We zien terug de inpaksters die geen ventilatoren in dozen steken maar beeldjes van de Holländer en Senta met de fakkel in haar in haar hand.

De Bayreuthse dozenfabrikant zal in 2012 alvast een recordomzet boeken…