Rattenfestijn uit Bayreuth verschijnt op dvd
Toen Hans Neuenfels zijn enscenering van Lohengrin in de zomer van 2010 in Bayreuth presenteerde, werd hij met boe’s onthaald. Niettemin keerde zijn werk een zomer later terug. Eén van de voorstellingen werd zelfs op dvd vastgelegd door Opus Arte. Een merkwaardige uitgave.
Even diep ademhalen, want dit is een nadenkertje. Wat doen ratten in Lohengrin? Zijn de Brabanders door mislukte experimenten in ratten veranderd en fungeert Lohengrin als de dierenbevrijdingsfront?
Ik heb het niet kunnen bedenken. En ik zou het er ook niet uit hebben kunnen halen als ik de recensies van anderen niet had gelezen. Blijkbaar zijn de vele enthousiaste collega-recensenten ofwel helderziend ofwel bevoorrecht met een speciaal onderonsje met de regisseur.
Al bij de ouverture wemelt het van de (geanimeerde) ratten in roze, wit en grijs. De roze rat verbergt een kroon in zijn kop waar hij met de witte om gaat vechten. En dat is nog maar het begin… Maar ik ga u ook het einde verklappen: het broertje van Elsa is een net geboren vette baby met de navelstreng nog om. En dat is dat.
Annette Dasch is niet mijn lievelingszangeres. Zij ziet er prachtig mooi en onschuldig uit en acteren kan ze ook, maar echt bijzonder? Niet echt, nee.
Klaus Florian Vogt daarentegen is werkelijk subliem. Hij zingt nog mooier en lyrischer dan ik al van hem gewend was. Petra Lang is verder een zeer goede Ortrud en ook Jukka Rasilainen blijft bij haar niet achter.
Met Andris Nelsons kunnen we een nieuwe sterdirigent verwelkomen, al ben ik het met de keuze van zijn tempi niet altijd eens.
Het is best spannend, hoor, maar waar blijft het kind dat ‘de keizer is naakt’ gaat roepen?
De auteur
1 Reactie
Vorig seizoen woonde ik de voorstelling bij die live door Arte werd uitgezonden en nu dus op dvd is uitgebracht. Vooraf had ik al het een en ander gehoord over deze productie wat voornamelijk neerkwam op negatief commentaar op de alom aanwezige ratten. Immers het gehele Brabantse volk wordt ten tonele gevoerd in een rattenkostuum waarbij figuranten gekleed als werknemers van het ‘sanitation department’ optreden als een soort bühneregisseurs. Ze dirigeren zowel de ratten als de hoofdrolspelers in de door hen gewenste richting, meestal het toneel af. Telramund en Ortrud worden als enige representanten van de locale bevolking neergezet als gewone mensen met dien verstande dat Telramund in de derde akte toch ook een rat is geworden en in die uitmonstering Lohengrin in de bruidskamer te lijf wil gaan.
Waar staat dit voor? Ach, bij ratten kun je je van alles voorstellen, bijvoorbeeld een maatschappij zonder ethisch besef. Het maakt me niet zoveel uit, die Brabanders staan alleen maar op het toneel omdat er een koor nodig is, verder zijn het binnen de handeling vrij onbeduidende figuranten. Daarom is het maar beter het gehele ratten gebeuren te negeren en je te concentreren op de feitelijke handeling. Dat is me vorig jaar in Bayreuth zo goed bevallen dat ik voornemens ben dit vaker te doen: zaken die de regie er bijsleept negeren als het stoort of geen herkenbare bijdrage aan het geheel levert.Afgezien van de ratten is het toneelbeeld ronduit schitterend, een feest om naar te kijken. Meestal neig ik naar een benadering van het werk waarbij niet zozeer de figuur Lohengrin centraal staat maar Ortrud. Voor haar kan ik het meeste begrip opbrengen. In deze productie is de interactie tussen Elsa en Lohengrin echter zo sterk en wordt met name Elsa neergezet als een vrouw die zich ten volle bewust is van hetgeen zich afspeelt in plaats van een wezenloos type dat nergens weet van lijkt te hebben, dat mijn belangstelling voor Ortrud al snel verdampt. Dat wordt in de hand gewerkt door het feit dat ze vrijwel onmiddellijk na te zijn voorgesteld aan koning Heinrich ‘van het toneel wordt gestuurd’. Datzelfde overkomt kort daarna de rest van de cast zodat Lohengrin en Elsa alleen op het toneel achterblijven. Dat geeft enige frictie met hetgeen Lohengrin later zal zingen bij aanvang van de bruidsnacht, maar een kniesoor die daar op let. Lohengrin zingt indringend “Nie sollst du mich befragen” en schudt Elsa later zelfs lichtjes door elkaar als hij uitroept: “Elsa, hast du mich wohl vernommen? “ Op dat moment wordt duidelijk dat de opera verder zal gaan over dit liefdespaar waarbij de rest van het verhaal slechts als franje dient.
In de tweede akte is er een bijna fysieke strijd tussen Ortrud en Elsa die door Ortrud in haar voordeel wordt beslecht. Elsa zakt in elkaar en wordt, om de vernedering compleet te maken, tot haar afgrijzen door Ortrud vol op de mond gekust. Dat Ortrud in haar opzet is geslaagd blijkt uit het vervolg: Elsa wordt beheerst door twijfels m.b.t. Lohengrin en houdt hem verder op afstand, hoezeer een ander deel van haar persoon dat eigenlijk niet wil. Deze innerlijke tweestrijd is door regisseur Hans Neuenfels prachtig in beeld gebracht (en door Annnette Dasch zeer goed zichtbaar gemaakt).
Als in de derde akte alles verkeerd gaat tussen die twee zie je zowel Lohengrin als Elsa steeds wanhopiger worden. Op dat moment gaat bij mij de knop om en kijk ik naar een zeer bijzondere versie van de Holländer. Lohengrin is in niets meer de door god gezonden held die slechts de Graal moet dienen. Hij is een halfengel die wanhopig probeert een gewoon mens te worden en dat alleen kan via de liefde van een vrouw. Hij heeft dat kennelijk net als de Holländer al bij vele vrouwen geprobeerd en ziet nu ook deze nieuwe poging mislukken. Hij reageert wanhopig, net als Elsa overigens.
Deze Lohengrin is het beste dat Bayreuth momenteel te bieden heeft (een ‘qualified compliment’ overigens). Een aanrader, deze opname !!