In september 2010 opende de Metropolitan Opera in New York zijn Ring-cyclus met Das Rheingold. Geen rotsen, geen draken maar een hypermoderne toneelmachine vol techniek vormde het decor van de Wagner-opera. De documentaire Wagners’s Dream vertelt het verhaal achter de Ring van Robert Lepage.

,,Een rots waar er een rots moet zijn, een draak als je een draak moet zien”, zo beschrijft een recensent de traditie van de Metropolitan Opera in New York bij het uitvoeren van Wagners Ring des Nibelungen. Toen Peter Gelb in 2006 aantrad als algemeen manager van het New Yorkse operahuis was één van zijn eerste acties het in gang zetten van een nieuwe Ring-cyclus.

Gelb reisde af naar Canada, naar Robert Lepage – toen bekend als regisseur van enkele opera’s, de wereldtour van popster Peter Gabriel en twee shows voor Cirque du Soleil. Gelb achtte het zijn taak ‘intelligente maar dappere besluiten te nemen’; met het engageren van Lepage en diens plan voor een hightech Ring koos hij voor een vernieuwende weg.

De Ring van Lepage heeft inmiddels enkele keren het toneel van het theater in Lincoln Center gevuld. Ook de bezoekers van de wereldwijde ‘Live in HD’-bioscoopvertoningen hebben de Ring kunnen zien en de dvd-box van de cyclus is inmiddels verschenen. Kort geleden bracht Deutsche Grammophon ook de ‘making of’-documentaire van Susan Froemke op dvd uit. In Wagner’s Dream volgt ze het ontstaan van de Ring van de Met van begin tot einde.

De documentaire laat zien hoe de eerste ideeën van Lepage zich ontwikkelen tot een monsterproject, het meest omvattende dat de Met ooit heeft gedaan in een operaenscenering. Lepage wilde een decor ontwerpen dat voor het hele verhaal van de Ring bruikbaar moest zijn. Hij bedacht een multimedia-concept met een decormachine, dat overigens begon als een ontwerp in ouderwets hout. Een kijkdoos op een tafeltje is het rudimentaire stadium van het later zo berucht geworden decor.

De basis van het bouwwerk, dat al snel ‘The Machine’ ging heten, is een serie van 24 geschakelde elementen die op allerlei manieren moesten bewegen, afhankelijk van de vereisten van de scènes. Al het andere visuele kwam van video, spaarzaam toegepaste decorstukken en de kleding van ontwerper François St-Aubin.

The Machine functioneerde niet altijd helemaal optimaal. Op zijn zachtst gezegd. De ‘valhalla machine’, zoals de New York Times hem doopte, deed het bijvoorbeeld net niet toen de goden naar hun Walhalla wilden reizen, tijdens de openingsavond van Das Rheingold. De zangers stonden op het podium, de figuranten waren klaar, maar de machine wou niet meer bewegen. Wat een glorieus einde van de opera moest zijn, werd een fiasco. De goden konden de regenboogbrug naar Walhalla niet betreden en moesten af via het zijtoneel.

Het maken, besturen en ‘temmen’ van The Machine, vormt de rode draad van de film. Bedenker Lepage komt uitgebreid in beeld en alle successen en mislukkingen bij het produceren van de Ring zijn vastgelegd. De regie en het decor van Robert Lepage realiseerden volgens de regisseur ‘de film die Wagner had willen maken’, had hij daarvoor de technische middelen gehad.

Daarnaast is het werkproces in de Met te zien. Van manager Gelb is te zien hoeveel geduld van hem wordt gevraagd, de technici voeren vertwijfeld een strijd om het decor te hanteren en voor de zangers is het vallen en opstaan. Soms letterlijk, als Deborah Voigt als Brünnhilde, haar debuut in die rol, struikelend voor een volle zaal de handen naar vader Wotan uitstrekt. Of Hans-Peter König, die met knikkende knieën op het podium staand de repetitie stil legt, omdat er ‘iets aan het bewegen was dat gisteren nog niet bewoog’.

Voigt en König beweren, nadrukkelijk op camera, met veel operadrama dat ze het nóóit meer zo gaan doen, maar een tekst in beeld meldt fijntjes dat de regie van Lepage bij nader inzien niet is aangepast.

Wagner’s Dream, the making of the Metropolitan Opera’s Ring des Nibelungen is een volledige, nogal lange weergave van het productieproces van de New Yorkse Ring. De vorm is niet erg verrassend: een gangbare ‘making of’-documentaire waar niet heel veel aan is toegevoegd. Regisseur Susan Froemke observeert en houdt afstand, waardoor het nogal braaf blijft. De aanvaringen spelen zich keurig binnen de perken af en hoewel de gezichten soms boekdelen spreken, valt er geen onvertogen woord. Althans niet in de film.

De documentaire, uitgebracht door Deutsche Grammophon, maakt deel uit van de achtdelige dvd-box met de complete Ring des Nibelungen van de Metropolitan Opera maar is ook los verkrijgbaar, op dvd en Blu-ray.

Hieronder de trailer: