Honderd jaar oud en nog altijd zo jong: de nieuwe productie van Ariadne auf Naxos die Jörg Behr voor het Theater Freiburg heeft gemaakt bewijst dat deze opera stof biedt waar je nooit over uitgedacht raakt.

Bewust of niet, het Theater Freiburg viert met zijn nieuwste productie een belangrijk jubileum: honderd jaar Ariadne auf Naxos! Sinds de Stuttgarter wereldpremière in 1912 hebben de contrasten die de kern van deze opera uitmaken nooit aan kracht verloren. Contrasten als de lichtheid en de onverdraaglijkheid van het bestaan, de komedie en de tragedie van het menselijk leven, het vooruit willen komen en het aan het verleden gebonden zijn, verdriet en troost, herinnering en vergetelheid, enzovoorts, enzovoorts.

Ontelbaar zijn de aspecten en associaties die zowel uit het libretto van Hugo von Hofmannsthal als uit de kamermuzikale maar in klankkleuren weelderige partituur van Richard Strauss te halen zijn. Het is een opera die zich als yin en yang voor de eeuwigheid in tweeën splitst, en toch een hogere eenheid weergeeft.

De flop van de wereldpremière in 1912 en, meest recent, een productie bij de Salzburger Festspiele bevestigen dat de originele versie van de opera niet de compactheid en daarmee de populariteit van de definitieve versie uit 1916 heeft, onder meer door de combinatie met een toneelstuk en een coloratuurshow van Zerbinetta waar maar geen einde aan lijkt te komen. Begrijpelijk daarom dat men in Freiburg de verleiding om de oorspronkelijke versie op te voeren heeft weerstaan en voor die uit 1916 is gegaan.

In de regie van Jörg Behr staan de innerlijke en uiterlijke contrasten tussen de personages op de voorgrond. De proloog toont een met groenig marmer bedekte, ongedecoreerde ruimte, die zich in het huis van de Wiener Secession had kunnen bevinden (decor van Tilo Steffens). Een harde elegantie waarin de prima donna (Cornelia Ptassek) zich direct goed voelt.

De witblonde Zerbinetta (Lini Gong) en haar vier musici komen als heavy metalband in vinylbroeken en met een Marilyn-Manson-look binnenvallen, niet terugschrikkend voor de koude ambiance. Een gapend contrast tussen twee muziekstijlen, dat zich in de kostuums van Marc Weeger nog eens visueel verduidelijkt.

Het is echter in de figuur van de componist (met volle overgave vertolkt door Sally Wilson) dat deze productie zijn middelpunt vindt. De proloog eindigt zo dat de compromisloze kunstenaar de uitvoering van zijn werk weigert. Na de pauze ontdekken we dat de daadwerkelijke opera enkel als zijn droomvoorstelling plaatsvindt. Hij valt in slaap en de nimfen kleden hem om tot Ariadne.

Het is een interessante transformatie, die de beide figuren versmelt. Jammer alleen dat deze visie vervolgens tot een aankleding leidt die eruit ziet als een repetitie van een opera. Dat mag op het conceptuele niveau wellicht zijn gronden hebben, het zorgt wel voor een nogal onspectaculaire afloop.

De psychologie is niettemin overtuigend: Bacchus (Roberto Gionfriddo) komt op en is zelf als componist gekleed. De finale, die mysterieuze apotheose, beeldt op die manier het verhaal van een persoonlijk en artistiek zelfonderzoek uit. Zoals Ariadne het in haar monoloog zingt: “Du wirst mich befreien. Mir selber mich geben.” De componist vindt zichzelf, terwijl hij zichzelf overwint.

Al had ik me het geheel met meer elan voor kunnen stellen dan het orkest onder Gerhard Markson over liet komen, hoofdzaak blijft dat het centrale geheim van de transformatie, en van het leven, een zo productieve en levendige stof aanreikt, dat je ervan uit mag gaan dat regisseurs zich daar ook de komende 100 jaar mee bezig zullen houden en telkens weer nieuwe aspecten zullen belichten. Zoals hier in Freiburg gebeurde.

Ariadne auf Naxos is van december tot en met maart nog in Freiburg te zien. Zie voor meer informatie de website van het Theater Freiburg.