2013 is niet alleen het jubileumjaar van Wagner en Verdi, maar ook van Benjamin Britten (1913-1976). Reden voor de Deutsche Oper Berlin om Brittens succesvolle en zonder twijfel meest pakkende opera Peter Grimes (1945) op de planken te brengen. Of Berlijn hiermee eindelijk Britten in de armen sluit, valt echter te betwijfelen.

Peter Grimes is een opera die vrijwel overal in de wereld als moderne klassieker bekend staat en opgevoerd wordt. Maar in Berlijn is het werk – net als Britten in het algemeen – ondervertegenwoordigd.

Het is niet dat Grimes hier nooit opgevoerd werd. Al in 1947 bereikt de opera de toenmalige Städtischen Oper (voorloper van de Deutsche Oper) en daarna volgden producties in 1981, 1999 en voor het laatst 2003, toen Katja Czellnik het werk bij de Komische Oper ensceneerde. Niettemin vergaarde het werk in Berlijn nooit de aandacht en permanente liefde die het op andere plekken wel kreeg.

In het kader van het Britten-jaar doet de Deutsche Oper een nieuwe poging. Want zoals de nieuwe intendant Dietmar Schwarz in zijn gepassioneerde speech bij het premièrefeest zei: “Grimes heeft alles wat een goede opera nodig heeft. Er is geen reden waarom het stuk niet succesvol zou zijn en ik snap niet waarom het dat hier niet allang was! Misschien is het te Brits?”

Met de productie van David Alden – die in 2009 bij de English National Opera in première ging – krijgen de Berlijners een enscenering die vrijwel alle referenties aan Engeland uitgewist heeft. Als je de paar kleine Union Jacks waar aan het einde halfslachtig mee gezwaaid werd even buiten beschouwing laat.

Bij Alden speelt Grimes in een visueel vervormd decor met een spookachtige belichting, die vaag aan Duitse stomme films als Das Kabinett des Dr. Caligari doet herinneren. De kostuums zijn in de stijl van Otto Dix – eerder de jaren ’20 en ’30 met zijn elegante nachtclubs dan een dorpsgemeenschap aan de Engelse kust.

Die stomme-film-esthetiek en het achterwege laten van iedere vorm van dorpsleven was het probleem niet. Het probleem van deze enscenering vond ik het totaal ontbreken van alle verwijzingen naar de zee.

Britten schreef vier prachtige ‘Sea Interludes’, gebruikte het vissersleven in een paar van de meest indrukwekkende delen van de partituur en liet de opera zelfs eindigen met Grimes’ dood op zee. De zee volledig uit het stuk verbannen om de opera zo ‘universeler’ te maken – zoals Alden in het programmaboekje stelt – is naar mijn mening simpelweg dwaas. En irritant.

Net zo irritant als het feit dat Alden geen antwoord geeft op de vele vragen die het werk oproept. Wat gebeurt er precies tussen Peter Grimes en de jongen die sterft? Wat verbindt Grimes en Ellen Orford? Waarom is de in zijn muziek vaak zo poëtische Grimes tegelijk zo grof? Deze en vele andere vragen krijgen bij Alden geen enkel antwoord. Hij laat de personages wat rondhangen. En dat is het. Met andere woorden: Alden vertelt een groot deel van het verhaal simpelweg niet. En dat berooft het stuk van veel van zijn emotionele kracht. Althans, zo verging het mij.

Orkaan

Deze magere emotionele kracht van de enscenering is in het bijzonder jammer omdat de bezetting van de hoofdrollen geweldig is. De Deutsche Oper biedt met Michaela Kaune een luxebezetting van de rol van Ellen. Met lyrische lijnen en zachte klanken als balsem is ze adembenemend. Ze klinkt bijna te mooi en jeugdig om de dorpsschoollerares met Marschallin-gedrag geloofwaardig te maken. Maar dat kun je Kaune graag vergeven, zeker wanneer ze met Hila Fahlma, Kim-Lillian Streben en Rebecca de Pont Davies het kwartet ‘From the gutter’ tot een Rosenkavalier-achtig, emotioneel hoogtepunt maakt.

Ook de bezetting van de titelrol met de Britse tenor Christopher Ventris is indrukwekkend. Hij heeft een zilveren timbre, dat aan de eerste Grimes-vertolker Peter Pears doet denken. De poëtische benadering van de rol ontbreekt hem echter. Hij zit verder diverse keren aan zijn vocale grenzen, maar erg stoort dat niet.

In elk geval niet zozeer als de brute manier waarop Generalmusikdirektor Donald Runnicles Britten dirigeert. Van poëzie en ‘grandeur’ – vooral in de tussenspelen – is amper iets te bespeuren. Runnicles rost op de muziek los als woedt er van begin tot eind een orkaan en hij stuwt het volume in de koorscènes telkens direct tot het maximum op. Daardoor gaan veel belangrijke klankcontrasten verloren en klinkt het vaak vlak, eentonig, lang. En luid.

Ondanks dat – of misschien wel juist daarom – stond het publiek te juichen na de première. Ook toen het regieteam opkwam. Of met deze productie Peter Grimes (en Benjamin Britten) eindelijk in het standaardrepertoire van de Deutsche Oper zullen belanden, kan echter betwijfeld worden.

Runnicles zelf omschreef de opera in een interview als ‘randrepertoire’, dat de Deutsche Oper niet zelf kan/wil produceren, maar vanwege de kosten van andere operahuizen overneemt, zoals in dit geval van de English National Opera. Daarvandaan komt volgend seizoen ook Billy Budd, waarmee de focus op Britten een vervolg krijgt.

Peter Grimes is nog tot en met 15 februari te zien. Zie voor meer informatie de website van de Deutsche Oper. De productie wordt op 9 februari om 19.05 uur uitgezonden door Deutschlandradio Kultur (ook online te beluisteren).