Met Parsifal sluit vertrekkend intendant Stefan Soltesz momenteel zijn Wagner-serie bij het Aalto Theater in Essen af. Zijn directie is memorabel. Iets wat niet gezegd kan worden van de regie van Joachim Schloemer.

Aan het einde van dit seizoen vertrekt Stefan Soltesz na zestien jaar als intendant van de Aalto Oper en Generalmusikdirektor van de Essener Philharmoniker. In die periode heeft hij het orkest tot grote hoogten weten te brengen. Het ‘huis’ werd in 2008 tot Operahuis van het jaar uitgeroepen.

Wagner en Strauss vormden de belangrijkste pijlers van Soltesz’ programmering, met zeven werken van Strauss en alle tien opera’s uit de Wagner-canon. Bovendien werd Rienzi concertant gebracht.

Met Parsifal maakt Soltesz in het Wagner-jaar 2013 het tiental vol. Muzikaal voortreffelijk, zoals we eigenlijk op voorhand al hadden kunnen verwachten. Qua enscenering was het echter een fikse tegenvaller.

Regisseur Joachim Schloemer is een veelzijdig man. Van huis uit is hij danser en choreograaf, maar hij is ook al ruim twintig jaar actief als regisseur van theaterstukken in de meest brede zin van het woord: voorstellingen waarin een synthese wordt beoogd van uiteenlopende disciplines.

Als operaregisseur is hij bij Wagner-liefhebbers waarschijnlijk vooral bekend van zijn Rheingold voor de Oper Stuttgart. Dat was het eerste deel van een Ring waaraan vier verschillende regisseurs meewerkten. Zelf heb ik ooit zijn Traumgörge, een onbekend werk van Zemlinsky, in Berlijn gezien en Herodiade (Massenet) in Antwerpen kort geleden. Geen van beide werken hebben een erg positieve indruk achtergelaten.

Helaas moet ik vaststellen dat Schloemer met deze Parsifal als operaregisseur bepaald niet in mijn achting is gestegen. Hij is er niet in geslaagd een redelijk coherent verhaal te vertellen, maar blijft steken in merkwaardige beelden.

Twintig jaar geleden ging Pelléas et Mélisande in het Holland Festival in de regie van Peter Sellars. Het toneelbeeld werd beheerst door een ziekenkamer, waarin de ernstig zieke vader van Pelléas, echtgenoot van Geneviève, werd verpleegd. Iets dergelijks zien we terug in deze Parsifal. Amfortas is er door zijn maar niet helende wond zeer slecht aan toe en moet in Schloemers opvatting daarom permanent op de Intensive Care verblijven.

Wat mij betreft had Schloemers Parsifal-regie wel wat intensievere zorg kunnen gebruiken. Hij holt het verhaal uit zonder er iets voor in de plaats te stellen. Het is moeilijk mee te leven met een Amfortas die zich voortdurend uit bed laat vallen en met zijn wond de ruit van de IC-cabine besmeurt, waarna een leger van verplegers, schoonmaker en artsen aan komt stormen om de status quo te herstellen. Wat die is, wordt duidelijk als Amfortas even naar buiten komt om een sigaret te roken: we doen maar alsof!

De aankleding is jaren ’70 met een Parsifal voorzien van blonde pruik, rood hemd en witte broek – zo’n beetje die langharige tuinkabouter uit ABBA. De regie laat hem ook nog eens stompzinnig grijnslachen op spannende momenten. Titurel lijkt zo weggelopen uit The Village People en Gurnemanz is Dr. Clavan, een typetje van Kees van Kooten.

Het verhaal sleept zich voort met vele stijlfiguren van het regietheater: dubbelgangers, veel bloed, weggemoffelde koren, talloze figuranten. Er zijn twee Kundry’s, waarvan de tweede weinig meer doet dan om de zingende heendraaien. Een peloton extra bloemenmeisjes komt op, besmeurt zich met witte en rode verf en verlaat vervolgens weer het toneel, zonder dat van enige integratie in de verdere handeling sprake is.

Klingsor heeft een extensie in de vorm van een ninja die mooie dingen doet met zijn speer. Zelf ziet hij er in zijn rode pak en vetkuif uit als Elvis (weer die jaren ’70). De ninja legt de speer aan het einde van de tweede akte gehoorzaam in Parsifals uitgestoken hand en gaat naar huis. Voor hem is de avond voorbij. De geluksvogel.

De toeschouwers hadden toen nog een derde akte te gaan, die te laat begon vanwege een computerstoring waardoor de IC-cabine niet op en neer kon bewegen. Het beeld is redelijk voorspelbaar: alles is kapot of onttakeld, het toneel bezaaid met oude kleren. Zo’n uitdragerij die we wel kennen van Ivo van Hove.

Alle christelijke symboliek is uit de handeling verbannen, zonder dat zelfs maar een poging is gedaan er een andere duiding aan te geven. Amfortas pakt de speer van Parsifal aan en steekt zichzelf er op brute wijze mee dood. Een klein kind komt op met een groen licht uitstralende bol. Zo’n honderd burgers uit Essen betreden het toneel om het ding aan te raken. Einde voorstelling.

Jeffrey Dowd, de huistenor die ALLES zingt in Essen, vertolkte Parsifal, zo goed als dat je van een permanent overvraagde zanger kunt verwachten. Heiko Trinsinger was een prima Amfortas en Almas Svilpa kon ermee door als Klingsor. Als Wotan in de Ring kon hij me veel meer overtuigen, qua stem heeft hij voldoende in huis.

Van buiten het huisensemble kwamen Kundry en Gurnemanz. Kundry werd vertolkt door Jane Dutton, die recent met deze rol debuteerde bij de English National opera. In de hoogte is ze prima, het midden en lage register laten te wensen over. Maar als Kundry in akte twee kom je daar een eind mee. Magne Fremmerlid zette een uitstekende Gurnemanz neer, geheel op eigen kracht, want hij werd nergens ook maar enigszins ‘geholpen’ door de regie.

Ik kom al heel lang in het Aalto Theater en heb er tientallen verschillende ensceneringen gezien. Deze komt in de top drie van minst geslaagde. Maar wat de vertrekkende Soltesz uit de orkestbak liet opklinken komt hoog genoteerd te staan in mijn muzikale herinnering aan deze geweldenaar. Ik zal hem missen, daar in Essen.

Parsifal is nog tot en met 30 juni in Essen te zien. Zie voor meer informatie de website van het Aalto Theater.