Niet Valery Gergiev maar Yannick Nézet-Séguin stond zondagmiddag voor het Rotterdams Filharmonisch Orkest bij de afsluiting van het Gergiev Festival. Hij dirigeerde Wagners Fliegende Holländer alsof het Berlioz’ Symphonie Fantastique was. Dat had zo zijn voors en zijn tegens.

Der fliegende Holländer is de eerste van de tien opera’s die tot de Wagner-canon gerekend worden. De meester heeft daar nadrukkelijk zelf de hand in gehad door de drie werken die eraan vooraf gingen uit Bayreuth te verbannen.

Toch is er van een duidelijke cesuur tussen Rienzi en Der fliegende Holländer niet echt sprake. De Holländer is een uitgesproken romantisch werk dat duidelijk thuis hoort in Wagners eerste periode. Als er al sprake is van een cesuur dan ligt die eerder bij Das Rheingold.

Naar aanleiding van een eerdere uitvoering bij het Concertgebouworkest ontspon zich op deze site een levendige discussie in hoeverre de Holländer niet beter gespeeld zou kunnen worden als ware het een belcanto-opera. Welnu, daar was zondagmiddag geen sprake van. Het werd een wagneriaanse middag met luid zingende protagonisten. Ze moesten wel. Maar daarover later meer.

Na Die Meistersinger von Nürnberg blijft Wagner in dit werk het dichtst bij de werkelijk bestaande wereld. Noorse zeelieden, jagers, spinnende vrouwen: je krijgt het idee dat je dat dorp gewoon in Baedeker kunt vinden. Maar toch gaat iedereen mee in de bovennatuurlijke zaken die om de figuur van de Holländer hangen. Of lijkt dat maar zo en kijken we gewoon door Senta’s ogen naar een schilderijtje en beleven we haar fantasie?

Het fenomeen ‘onbereikbare geliefde’ is algemeen bekend. Die onbereikbaarheid kan het gevolg zijn van een verschil in leeftijd, sociale status en zo meer. Maar ook van het feit dat de geliefde in kwestie niet meer is dan een fantasie, een hersenschim. Een mooi voorbeeld van zo’n niet bestaand personage is prinses Leia in de Star Wars-film Return of the Jedi uit 1983. Ze is een cultfiguur geworden die voortleeft in de gedachten van talloze fans, niet in de laatste plaats vanwege haar fameuze gouden bikini.

Vergelijkenderwijs kan ook Senta’s preoccupatie met de Holländer worden opgevat als een haar normale leven overheersende aandacht voor een onbereikbaar persoon. Niet in de zin dat ze verliefd op hem is (het eros-aspect) maar eerder een combinatie van mededogen en opofferingsgezindheid (het agape-aspect). Ze heeft zich als het ware het probleem van die legendarisch figuur eigen gemaakt en wil hem verlossen, al kost het haar het leven.

Nadat Daland als goed zakenman zijn dochter heeft verkocht aan de rijkaard die zo toevallig uit de lucht is komen vallen, komt de dubbele bodem in het verhaal prominent in beeld. Erik zingt over een droom die hij gehad heeft waarin Daland met een vreemde zeeman naar het huis toe komt lopen. Senta herkent hierin onmiddellijk haar eigen fantasie. Uiteraard, want zowel Eriks droom als haar fantasie komen voort uit haar eigen gedachten. Het is een beetje vergelijkbaar met profetieën die geschreven zijn ‘after the fact’. Die komen ook altijd uit.

Erotiek speelt geen rol in de ontmoeting van Holländer en Senta. Beiden zijn zich bewust van de aard van de aan te gane relatie: hij wil verlost worden, zijn wil hem verlossen. Voor beiden bestaat die verlossing in de dood.

Op een groot scherm werden de gebruikelijke titels geprojecteerd, anders dan meestal het geval is bij een concertante uitvoering. De tijdens de voorstelling vertoonde film van Shaun Gladwell voegde in mijn beleving in het geheel niets toe, maar stoorde evenmin. Dankzij het filmdoek was Senta’s fantasiewereld wel goed te volgen, ook voor de minder ingewijden.

Yannick dirigeerde zijn orkest zoals ik hem een paar jaar geleden in een Symphonie Fantastique had beleefd. Zelden kwam de orkestpartij zo goed tot zijn recht. Probleem is echter dat het geen solo-orkestwerk is, maar een orkestbegeleiding van een stel zangers.

Tijdens de eerste akte kwamen Evgeny Nikitin (Holländer) en Franz-Josef Selig (Daland) – heren met bepaald geen kleine stemmen – bij tijd en wijle maar nauwelijks boven het orkest uit. Gelukkig kwam dat na de pauze minder vaak voor, maar iedereen moest toch echt wel een behoorlijke keel opzetten.

De enige scène waarin het enorme volume een meerwaarde had, was het koor ‘Steuermann laß die Wacht’. Het donderde door de zaal en zorgde voor een absoluut hoogtepunt.

Nikitin was een prachtige Holländer, maar sloot zich wat af voor het publiek door voortdurend zijn handen gevouwen te houden. Selig zou ik graag ook eens in een scenische uitvoering als Daland willen zien. Zijn ‘Mögst du mein Kind’ gaf een goede indruk wat een feest dat zal zijn.

Tenor Frank van Aken wist te overtuigen als Erik. Natuurlijk fijn om hem weer eens in Nederland te kunnen horen. De Zweedse sopraan Emma Vetter maakte indruk als Senta en Agnes Zwierko maakte een geslaagd Wagner-debuut in de rol van Mary. Torsten Hofmann zette een adequate Steuermann neer. Het koor was dat van De Nederlandse Opera; uitstekend, zoals eigenlijk altijd.

Al met al een geslaagde middag.