Reisopera brengt strakke Tristan
Tristan und Isolde van Richard Wagner opent het seizoen van de Nationale Reisopera in een productie die muzikaal en vocaal overtuigt. De regie reikt niet rechtstreeks naar de harten van het publiek, maar zet esthetische, doordachte accenten in de stroom fraaie muziek.
Hij is er, de eerste grote productie van de nieuwe Nationale Reisopera. De Ring is voorbij en wordt niet – zoals ooit de bedoeling was – in deze periode compleet hernomen. Niettemin was er weer een evenement in Enschede op een vroege herfstzondagmiddag en klonk er toch muziek van Wagner; dat had iets vertrouwds. Andere vaste waarden als de vriendelijke ontvangst in het Wilminktheater en een kernachtige inleiding door Ben Coelman maakten de atmosfeer goedmoedig.
Maar dat duurde niet lang. Goedmoedigheid was niet de stemming waarin je vijf uur lang Wagners tekening van de liefde onderging. Jakob Peters-Messer voerde een scherpe regie, die naar abstractie zocht en niet zwolg in symboliek, meer esthetisch dan romantisch en met beperkte aandacht voor de spirituele lagen.
De dirigent kwam op, het bleef lang stil en pas toen volgde de prelude, nog met gesloten doek. Dat opende naar een vierkant speelvlak, een hoek naar de zaal gericht. Eenvoudig, esthetisch, smaakvol. En hard. Voor wat betreft de vormgeving moest de bedwelmende liefde en de vervoering van de muziek en zang komen.
Ontwerper Guido Petzold, die de laatste jaren naast licht ook decorontwerp doet, produceerde een consistent toneelbeeld, waarbij kleine effecten, lichtstanden en terughoudend gebruik van ‘props’ voor de nuance zorgden. De toverdranken kwamen uit een hoek van het speelvlak, het dak boven dat vlak kon bewegen en bewoog zo van claustrofobische engte naar oneindige ruimte. Het zwaard bleef overigens… het zwaard.
Het licht was wit, soms blauw en er viel ergens een oranje accent. Licht dat de spelers niet mooier maakte – integendeel – en dat vaak hard uit de coulissen kwam. Dat Petzold heeft samengewerkt met David Alden verbaast me niet. Qua vormgeving was dit geen verleidelijke productie, er viel niet te zwelgen, maar de intelligentie van het ontwerp vond ik indrukwekkend.
Claudia Iten, de Isolde in deze voorstelling, zag ik vorig jaar in Aken, waar Tristan und Isolde wat klein moest worden gehouden in de beperkte ruimte van het Stadtheater. Iten kon de minstens drie keer zo grote Rabozaal in Enschede moeiteloos aan.
Sinds Aken heeft ze Isolde op twee andere podia gezongen en muzikaal en tekstueel is ze volleerd. Haar sopraan klonk me opmerkelijk slank in de oren – ze ging ooit van mezzo naar sopraan – en haar noten en haar spel maakten het een groot genoegen naar haar te kijken en te luisteren. Ze acteerde met haar lijf, haar stem en haar ogen, die ondanks de afstand spraken.
De Oostenrijker Robert Künzli maakte met deze Tristan zijn roldebuut. Vocaal ruim voldoende en op bepaalde momenten ook goed acterend. Maar hij leek bij het begin van de liefdesscène met Isolde in de tweede akte niet voldoende geconcentreerd en zijn solo aan het begin van de derde miste magnetisme. Ik verloor een paar keer mijn aandacht bij die scène, waar Künzli, lelijk aangekleed en lelijk belicht, verhaalt hoe hij hunkert naar Isolde.
Bas Yorck Felix Speer droeg een lange zwarte jas en een voornaam driedelig kostuum en bewoog zich statig over het podium. En exact zoals hij er stond, klonk hij ook. Imposant en met een prachtig, sonoor geluid. Hij deed me denken aan Robert Holl.
De vocale entree van de andere donkerder stem, Anne-Marie Owens, liet even de wenkbrauwen fronsen. Ze zette een zwaar vibrato in dat detoneerde in het muzikale decor van dat moment. Owens was als Fricka in de Ring-cyclus een vaste waarde de laatste jaren en ze herstelde snel van wat in mijn ogen als een valse start klonk. De kleuren van haar stem en die van Claudia Iten contrasteerden mooi, en dat kwam het drama tussen beiden ten goede.
Bariton Sebastian Noack, die wat aangezet acteerde in de rol die sinds twee jaar op zijn repertoire staat, en tenor Andrew Rees klonken uitstekend in de rollen van Kurnewal en Melot, en dat gold ook voor de jonge Tyler Clarke, die als Seemann de eerste noten van de vijf uren Tristan und Isolde mag zingen.
In augustus mocht ik een ochtend meeluisteren bij één van de eerste orkestrepetities van dirigent Antony Hermus met het Noord Nederlands Orkest. Het klonk toen bij vlagen al goed, maar er waren nog weken te gaan. Hermus sloot in die weken kennelijk een kwaliteitspact met het orkest en dat leidde tot een vijfsterrenuitvoering in de grootste orkestbak van Nederland, die ook akoestisch veel te bieden heeft.
Een volle strijkersklank, excellente houtblazers en een muzikale benadering die zonder onnodig effect en met grote oprechtheid Wagners muziek liet bloeien. Als het de Groningers lukt om de concentratie en energie op peil te houden tijdens de zware weken die komen, is alleen het orkest al voldoende reden om deze productie te bezoeken.
Nog een aantal keren wordt deze Tristan opgevoerd in Enschede en later in steden als Heerlen, Leeuwarden en Assen. Dat de opera die zo veel teweeg bracht in de buurt komt, is een hele goede motivatie voor een bezoek. De vocale kwaliteit en zeker ook de prestaties van het orkest zijn dat ook. En als je dan niet volledig bedwelmd wordt door het liefdesdrama in deze vorm, dan zijn er nog heel veel andere indrukken en emoties die een bezoek meer dan de moeite waard maken.
Tristan und Isolde is tot en met 31 oktober in diverse theaters in het land te zien, waaronder op 17 oktober in het Lucent Danstheater in Den Haag. Zie voor alle data en meer informatie de website van de Nationale Reisopera.
De auteur
23Reacties
Ter geruststelling: de productie komt ook naar de Randstad (Rotterdam, Utrecht en Den Haag).
In deze recensie kan ik mij heel goed vinden. wat ik mis is een opmerking over de dramtische vertolking van Koning Marke in de tweede akte.
In alle Tristans die ik tot op heden heb gezien (heel wat) werd Marke neergezet als een monolitisch stuk empathie, soms zelfs bijna met een snikje. Hier zagen we een verbijsterde oude man, niet goed raad wetend met de situatie. Hij kan niet bevatten dat hij door zijn pleegzoon is verraden. Uitgerekend de man die hem dat huwelijk met Isolde heeft opgedrongen en hem zodoende emotioneel zo kwetsbaar heeft gemaakt.
Naarmate de scène vordert, wordt Marke steeds bozer over hetgeen hem gebeurt. Hij trekt de zittende Tristan overeind en schudt hem door elkaar. Hij pakt Isolde van achteren bij de schouders en probeert haar zodoende ’te bereiken’. Zij stapt uit haar mantel en laatr hem achter met een leeg kledingstuk dat hij vervolgens woendend wegschopt. Marke is hier een mens van vlees en bloed en doorloopt de klassieke fases van ontkenning (kan toch niet waar zijn), boosheid (jegens Tristan), onderhandeling (probeert Isolde naar zich toe te halen om zo de situatie naar zijn hand te zetten)en tenslotte acceptatie (hij weigert de actie te ondernemen die Melot bijna wanhopig van hem vraagt namelijk Tristan te doden).
Zeldzaam mooi uitgespeeld en in combinatie met de zang van Speer voor mij het hoogtepunt van de voorstelling.
Ik sluit me aan bij de opmerking van Loesje. Ook voor mij was dit het meest ontroerende moment van deze voorstelling die over de gehele linie – orkest, solisten, sobere maar effectieve regie – , zeer de moeite van een bezoek waard is. Ik vond het dan ook sneu voor de Nationale Reisopera dat de zaal bij de première niet geheel vol zat. Juist nu, nu de Reisopera met zeer weinig middelen een goede productie op de planken moet zien te zetten, moet het publiek dat laaiend enthousiast was over de Ring-uitvoeringen van dit gezelschap en mee huilde met haar ondergang, zijn steun betuigen met een bezoek aan deze Tristan und Isolde.
Vanmiddag de derde opvoering in Enschede. Het -stemvriendelijke- decor en de belichting vond ik Wieland Wagneriaans goed. Ook de regie en het orkestspel (Antony Hermus!) verdienen vijf sterren. Van de fantastische zangers was de Isolde, zowel qua vocale als fysieke uitbeelding de ster. Wat een kristalhelder stralende, compactgefocuste stem! Ze wist die ogen- en orenschijnlijk moeiteloos tot het einde toe fris als een hoentje te houden.
Helaas heb ik zelden een zo slecht bezette zaal meegemaakt. (In rij zes parterre hadden mijn vrouw en ik slechts lege stoelen naast ons.) Maar aan het applaus en gejuich aan het slot was dat nauwelijks te horen. Proficiat, meneer Mansfield, met deze dijk van een productie!
Wat ‘sneu’ voor de mensen die er zaterdagmiddag bij hadden kúnnen zijn, want het was me toch een fantastische voorstelling!! Claudia Iten was de ster van de middag, maar ook de andere zangers lieten zich van hun beste kant horen. En het orkest van het Noorden musiceerde geweldig – vooral als het af en toe even ‘rauw’ werd, zoals in een klagende viool! Bravo! En mensen: komt dit zien en horen!!
Als P.S. bij mijn reactie van eergisteren:
Claudia Itens penetrante stemgeluid laat zich niet vergelijken met dat van Marina Rebeka (vorig seizoen bij DNO Mathilde in Guillaume Tell). Dit voor degenen die, zoals bij mij het geval was, Rebeka`s
schrilheid na verloop van tijd begon te irriteren. Iten is, in mijn oren, een fenomeen en een heel bijzondere Isolde.
Misschien is een drietal voorstelling in Enschede iets teveel van het goede. We moeten ons niet verkijken op de toeloop die de Ring aldaar kreeg. Daar zat, meen ik, toch behoorlijk wat publiek uit de Randstad en uit Duitsland bij. Op een Tristan zal het Duitse contingent wat minder afkomen, Tristans genoeg in NRW. En de Randstad kan wachten tot het gezelschap Rotterdam, Utrecht of Den Haag aandoet. Laten we vooral blijven uitdragen dat deze voorstelling zeer de moeite waard is en veruit de voorkeur verdient boven de Tristan die momenteel in Antwerpen loopt. Belangrijk voor wie maar naar een enkele Tristan toe wil. We zijn tenslotte niet allemaal Wagnerianen. Iten was de mooiste Isolde die ik tot op heden live heb meegemaakt. Herlitzius vind ik vocaal wel iets beter maar Itens interpretatie als geheel vond ik overtuigender. Verder: ik hoorde er al heel wat, ook grote namen maar ze lieten weinig indruk achter.
De idiote prijzen in het Wilmink Theater hebben vast ook iets aan de geringe animo van het publiek bijgedragen. Waarom betaal je in Enschede € 100,– voor de duurste plaats, terwijl die in Den Haag € 53,– kost?
De vorige Tristan van de Reisopera vond ik erg mooi, trouwens, met een pracht Isolde die helaas veel te vroeg is overleden: Lynne Wickenden. Ben erg benieuwd naar deze.
Dag Remko. Ik weet niet waar jij je kaarten bestelt, maar 1e rang is 65,00. Heb je natuurlijk wel een plaats in een toptheater, speciaal ontworpen voor opera, met de grootste orkestbak enz. én ben je 4 uur in muziek, zang en theater ondergedompeld, waar de koffiebonen voor jouw cappuccino speciaal voor jou gemalen worden… Moet ik nog doorgaan?
Geniet ervan Remko!! (al is het in Den Haag).
Beste BJ. De duurste kaart (in het weekend) was echt € 100 hoor. Via de website van het Wilmink Theater. Ik heb er de Ring meegemaakt, en € 47,– verschil met het Lucent vind ik bespottelijk.
De premiere was zelfs € 120,–
http://m.wilminktheater.nl/programma/voorstelling.shtml?id=2904
De voorstelling in de Rotterdamse Schouwburg was uitverkocht.
Claudia Iten wist als Isolde zo veel kleur en expressie in haar stem te leggen dat ik helemaal werd meegenomen in haar gemoed. (In de tweede akte was ze net iets te expressief.) Goede Tristan invaller (wie was dat?).
Wat prettig ook dat het letterlijke Duitse libretto naast de Nederlandse vertaling werd geprojecteerd. Dat maakt het iets makkelijker om te horen wat er gezongen wordt (hoewel al uiterst verstaanbaar).
Heerlijk spelend orkest.
Ja, ik heb deze avond ontzettend gezwolgen in al het leed. Niet ondanks maar dankzij de terughoudende enscenering en subtiele regie waardoor de zangers met hun zangkunst alle aandacht toekwam. Bravo!
Gister Tristan op radio 4 geluisterd.
Eerlijk gezegd vond ik de Isolde afschuwelijk. Veel te licht als een opgevoerde soubrette en een lelijke stem. De andere dame was al niet
veel beter trouwens, die kukelde haast over haar eigen wobbel. Ook bij heren stonden er een paar ontzettend boven hun macht te blazen.
@Kersten:
Je vond de belichting “Wieland Wagneriaans goed”. Ik denk dat je diens geweldige Tristan uit de 60er jaren niet hebt gezien. Bij Wieland keek je trouwens nóóit in de lampen. Die waren altijd onzichtbaar. Maar het is tegenwoordig mode om het publiek zich te laten irriteren aan dergelijke zaken. Bij Pierre Audi helaas ook. Vooral bij z’n Monteverdi-trilogie.
Overigens vond ik deze voorstelling (gezien 25-09 in Enschede) heel behoorlijk, maar hij kon natuurlijk niet tippen aan die van Wieland Wagner/Karl Böhm (Bayreuth 1968) en die van Chereau/Barenboim (Scala 12 februari 2009).
De Scala-première van de laatst genoemde productie (7-12-2007) is op dvd gezet. De beste opname ooit, vind ik. Alleen de camera-regie heeft helaas mankementen: uitzoemen en soms gaten in de overgang. Maar ondanks dat toch schitterend, zowel muzikaal als scenisch. Chereau had deze keer veel meer aan vóórstudie gedaan dan in 1976 (Jahrhundert-Ring)
http://www.amazon.de/s/ref=nb_sb_noss_2?__mk_de_DE=%C3%85M%C3%85%C5%BD%C3%95%C3%91&url=search-alias%3Ddvd&field-keywords=Tristan%20und%20Isolde%20Barenboim%2FChereau
Hier Isolde’s Verklärung:
http://youtu.be/qGbmjX7AYyU
@ Theo bedankt voor je youtube link. Kijk allemaal even naar de laatste maten van Isolde’s Liebestod in de Scala 2007 en zie het gezicht van Barenboim. (Achterlijke Bravo! roepers die geen seconde hun waffel kunnen houden.)
Ja bah, Leen Roetman. Maar die fractie van een seconde die die dwangmatige klappers hier nog kunnen opbrengen is luxueus vergeleken met publiek dat de slotmaten domweg wegklapt. (Hans Vonk zag ik in zo`n geval eens, zijn armen opgeheven, over zijn schouder met hoog opgetrokken wenkbrauwen de zaal in kijken.)
Inderdaad dank voor de youtube link. Ik hoor op de koptelefoon af en toe een irritante mannenstem op de achtergrond, maar dat mag de muzikale pret niet geheel drukken. En ik vind dat overstromend enthousiasme juist wel leuk. Italiaanse passie. Zuidelijke extravagantie. Als je er maar niet live bij in de zaal zit, want dan kan het flink storend zijn. Maar een dirigent die dan verstoord de zaal in gaat kijken, tja, herinnert me toch net te veel aan mijn jeugd, toen ik in de kerk zat en een boze blik van de dominee kreeg als ik iets tegen een broertje fluisterde.
Overigens jammer dat de voorstelling zowel in Utrecht als in Zwolle op een dinsdagavond staat geprogrammeerd. Gezien het noodzakelijke vroege aanvangstijdstip voor een werkende (die nog een stukje moet reizen) nauwelijks te redden. Gelukkig was (en is) er de radio-uitzending, die ik zeer de moeite waard vond.
Je zult met me eens zijn, Onno, dat een vlammend gezongen Di quella pira vráágt om een eruptio praecox!
Sono pienamenre d’accordo, Kersten.
Theo Wolvekamp: ik deel je bezwaar, hoor! Van die al veel te lang voortwoekerende mode – rol die stadionlampen het veld maar op – zie ik maar zelden de zin in.
Gisteren (17 okt.) de voorstelling in Den Haag gezien, en ik kan kort zijn: hulde, wat een prachtige Tristan und Isolde! Puntje van de stoel, hoor! Grijp je kans in Assen en Zwolle en waar ie verder nog komt.
[…] was ik zo fortuinlijk Tristan en Isolde van de nationale reisopera te kunnen bijwonen. Tranen met tuiten gehuild dus het orkest wordt weer hartelijk bedankt voor het […]