Als jonge zanger kun je bij wijze van spreken iedere week aan een zangconcours meedoen. Overal worden mogelijkheden geboden om jezelf in de spotlights te zingen. Goed nieuws voor het vele talent dat er is. Maar er zijn ook kanttekeningen te plaatsen. Zes betrokken praten over de pro’s en contra’s van concoursen.

Er wordt beweerd dat ‘het publiek’ gek is op concoursen en dat geloof ik zonder meer. Al in de oudheid werden er allerlei wedstrijden georganiseerd voor zangers. Destijds mocht je een mooie bruid mee naar huis nemen, tegenwoordig is je prijs een som geld, een engagement in een operahuis of – en dat is natuurlijk waar iedereen van droomt – roem en een grote carrière. Geen wonder dat er zo veel concoursen bestaan.

Maar zijn het er inmiddels niet te veel? En moet er niet een leeftijdsgrens worden gesteld? Kun je een zanger die inmiddels aan grote huizen zingt met een beginnende collega vergelijken? Leveren de concoursen datgene op waar de veelal zeer jonge mensen op hebben gehoopt? Helpt het hen in hun carrière? Je wint, en dan? En hoe ga je met je verlies om?

Het zijn allemaal vragen die het interessant maken om het fenomeen ‘zangconcours’ eens onder de loep te nemen en met direct betrokkenen te gaan praten. Zeker nu het Internationaal Vocalisten Concours dit weekend zijn 50e editie lanceert met eerste Voorronden in Amsterdam.

Maartje Rammeloo (sopraan)
In 2008 was Maartje Rammelo één van de halvefinalisten van het IVC, waar ze uiteindelijk de Staetshuijs Fonds Prijs won. Ook tijdens het Belvedere dit jaar behaalde ze de halve finale. Verder won ze een engagement in Essen.

“Meedoen aan concoursen geeft een dubbel gevoel. Het inspireert en is opwindend, maar uitslagen zijn of vreselijk voorspelbaar of volkomen bizar.

Je doet altijd mee om het beste uit jezelf te laten zien en hoopt dat dit voldoende is om een jury te overtuigen van je kwaliteit: maar hoe kun je de kunde en artisticiteit van een musicus beoordelen in een wedstrijd? In een auditie voor een productie heeft een artistiek team een concept en een idee over wie een rol zou moeten spelen. Maar in zo’n wedstrijd vergelijken meerdere juryleden met ieder zijn/haar eigen smaak appels met peren: een Figaro met een Tosca, een Händel-counter met een Wagner-sopraan.

En dan heb je het nog niet eens over het gekonkel en de verborgen agenda’s van sommige juryleden, het chauvinisme in regionale wedstrijden en het exotisme/de commercie om soms voor zangers te kiezen die niet per se de beste performance geven, maar wel erg interessant zijn vanwege afkomst of uiterlijk.

Waarom dan meedoen? Het geeft je een kans nieuw repertoire uit te proberen en feedback te krijgen. Daarbij is het een kans om voor te zingen voor de belangrijkste mensen uit het vak, voor wie je ‘in real life’ nooit een auditie geregeld krijgt zonder een geniale agent die je er binnen loodst.

Ik heb nog geen wedstrijd gedaan waar ik niet óf werk óf contacten óf zinnige feedback aan over heb gehouden. En dat is uiteindelijk wat we willen: werken! Zingen! Voor een publiek staan!

De prijzen maken het makkelijker om je vak uit te oefenen. In financieel opzicht, want ons vak maakt in de eerste jaren zeker niet rijk, en daarnaast qua bekendheid, wat weer voor meer werk kan zorgen. Maar net zo goed zijn er prijswinnaars genoeg waarvan we nooit meer wat horen en zangers die nog nooit een concours hebben gewonnen en die nu een wereldcarrière hebben. Uiteindelijk gaat het om de lange adem, niet om het snelle succes…”

Piotr Barański (countertenor)
In 2012 was Piotr Barański halvefinalist bij het IVC in Den Bosch.

“Lange tijd wilde ik niets van concoursen weten. Ik vond mijzelf er niet het type voor. Je moet je niet alleen goed voorbereiden, maar ook zeker zijn van jezelf en het beste van jezelf aan de jury laten zien, je moet presteren terwijl je onder stress staat. Daar moet je goed tegen kunnen en niet iedereen kan dat.

En toch: concoursen zijn heel erg belangrijk. Je krijgt de kans om je aan een breder publiek te presenteren, om nieuwe, belangrijke mensen te leren kennen – en in ons beroep moeten we het van connecties en netwerken hebben. Het is natuurlijk heel erg belangrijk dat je je kan laten zien aan dirigenten, agenten, intendanten en casting directeuren, die op zoek zijn naar nieuwe talenten.

Er zijn helaas concoursen waar de eliminaties en de eerste voorrondes achter gesloten deuren plaatsvinden en waar alleen de finales toegankelijk zijn voor het publiek. De kansen om iets van zo’n concours op te steken zijn dan minimaal.

De criteria van de jury zijn niet altijd even duidelijk en de resultaten kunnen zeer controversieel zijn. Ik ken zangers die, zingend op hetzelfde niveau, op het ene concours de hoogste prijzen winnen, terwijl ze bij het andere niet verder komen dan de voorrondes.

Wat voor mij heel belangrijk is, is de feedback. Het is van het grootste belang voor de verdere ontwikkeling van een zanger om tenminste een paar woorden met de juryleden te wisselen, iets wat bijvoorbeeld bij IVC gebeurde en wat mij ontzettend heeft geholpen. Een gezonde, constructieve kritiek is onontbeerlijk en opbouwend.”

Corinne Romijn (mezzosopraan)
“Ik heb als mezzosopraan aan in totaal drie concoursen meegedaan, waarvan ik er eentje gewonnen heb, een operetteconcours in Duitsland.

Ik had als mezzo niet verwacht om de eerste prijs te winnen van een operetteconcours en was uiteraard euforisch. Je denkt: ‘Wow, er gaat een nieuwe wereld voor me open. En laat maar komen, de rollen in Offenbach-operettes en de Orlofsky’s in Die Fledermaus! Maar behalve opnames met het WDR Rundfunckorchester gebeurde er niets.

Verder was er tijdens de finale van het concours een agent aanwezig die, nadat ik gewonnen had, mij ervan wist te overtuigen mijn prijzengeld è 2.000 Duitse mark in hem te investeren. Hij beloofde de zanghemel op aarde, maar er gebeurde uiteindelijk helemaal niks, behalve dat ik mijn geld kwijt was en een paar idiote contracten ondertekend had, waarin hij 50 procent van mijn gage zou krijgen in geval van een engagement in operette of musical.

Hier heb ik veel van geleerd! Ga nooit zomaar met de eerste de beste, gouden bergen belovende agent of impressario in zee!”

Reinild Mees (pianiste)
“De uitkomsten van zangconcoursen zijn al tamelijk onvoorspelbaar – hoe een carrière daarna verloopt is nog meer koffiedik kijken! Een optreden (want dat is het zingen op een concours in feite) is en blijft een momentopname, ook voor degenen die luisteren en/of beoordelen. Er zijn zo veel factoren die meespelen: leeftijd, ervaring, muzikaliteit, stemvak, repertoire, taalbeheersing, enzovoort enzovoort. Soms is het moeilijk om te bepalen welk aspect doorslaggevend is.

De voorbereidingen voor een concours, het uitzoeken en het werken aan het repertoire met een zangleraar en een coach, zijn van onschatbare waarde. Dat vergt een grote concentratie en discipline – de stukken die je moet leren vergeet je de rest van je leven niet meer – en daarnaast moet je je sterk maken om je te presenteren. Je moet daarvoor moed verzamelen en met nervositeit om kunnen gaan.

Mijn ervaring is dat een concours in alle gevallen goed is voor de ontwikkeling van een zanger, ook als je in het ergste geval naar huis wordt gestuurd. De volgende dag heb je immers de keuze: óf je stopt óf je besluit om door te gaan en je verder te ontwikkelen om nieuwe kansen op te zoeken. Bijna altijd kies je dan voor de tweede optie en dan is het toch een goede ervaring geweest! Concoursen zijn heel waardevol, ook al win je geen prijs.”

Annett Andriesen (directeur van het Internationaal Vocalisten Concours)
Andriesen heeft vroeger zelf deelgenomen aan verschillende concoursen. Nu zij een concours leidt, weet ze wat een zanger nodig heeft: zorg en respect.

“Het IVC is een harde wedstrijd, maar met een menselijk gezicht. Ik wil geen watjes van ze maken, ze moeten zich kunnen redden in de grote boze wereld. Een concours is een plek waar opinies worden gevormd, waar zangers elkaar ontmoeten en kunnen zien waar ze staan. Ze kunnen leren om te zingen onder hoogspanning, ze kunnen een netwerk opbouwen. Ze moeten zich vooral veilig voelen.

Het IVC stelt hoge eisen aan de samenstelling van het repertoire; de langere lijst behelst drie periodes en stelt drie werken van na 1915 verplicht. Daarnaast moeten de kandidaten een nieuw werk instuderen van een Nederlandse componist.

We hanteren de ‘Triple O-methode’: Ontdekken, Ontwikkelen (masterclasses, trainingssessie, feedback door juryleden in persoonlijke gesprekken) en Overdragen aan de markt (contacten leggen met impresario’s, concertdirecties en casting directeuren).”

Mauricio Fernández (casting director NTR ZaterdagMatinee)
“Als casting director van één van de meest ambitieuze en internationaal erkende concertseries ter wereld heb ik de laatste dertig jaar verschillende zangcompetities bijgewoond – als jurylid en als een ‘observer’.

Als je mij vraagt wie de echte sterzangers waren die ik heb meegemaakt, dan moet ik zeer diep in mijn geheugen graven om je een eerlijk antwoord te kunnen geven. Het is een feit, althans voor mij, dat de echt interessante zangers, met een inmiddels internationale carrière, vaak niet eens de halve finales bereikten of überhaupt een prijs wonnen.

Het is een tijdverspilling om je hersenen te pijnigen met de vraag waaróm de zangers die het in je oren/ogen niet verdienden met de grootste prijzen naar huis gaan. Het heeft ook geen zin om de gedachten van degenen die ze hebben beloond – artistiek directeuren, casting directors, regisseurs, zangers of leraren – te willen begrijpen.

We moesten maar eens goed nadenken waarom we eigenlijk al die competities nodig hebben. Zijn ze voornamelijk bedoeld voor het verbreden van het netwerk van de juryleden of horen ze de belangen van de jonge getalenteerde zangers te dienen, om ze een fatsoenlijke carrière te helpen opbouwen? Een lang blijvende carrière, die hen alles wat ze erin hebben geïnvesteerd – geld en vaak persoonlijke opofferingen – kan vergoeden.

Vergeet niet dat de zangers, net als andere oprechte musici en artiesten, een belangrijke missie hebben: het verwarmen van de harten van het publiek, in het theater of in je huiskamer. Ze zijn ervoor om met respect met de nalatenschap van de componist om te gaan en ervoor te zorgen dat de opera als een levende kunstvorm niet gaat uitsterven.”