Sergej Prokofjev is niet de bekendste operacomponist, maar De Nederlandse Opera zet hem dit jaar flink in het zonnetje. Na L’amour des trois oranges presenteert het operahuis in december De Speler. Als voorafje een overzicht van een paar aanbevelenswaardige registraties op cd en dvd.

Sergej Prokofjev baseerde De Speler op de novelle van Fjodor Dostojevski en schreef zelf het libretto. Zijn opera is een Freudiaanse ontleding van obsessies en verslavingen aan gokken, aan liefde, aan geld, aan macht, aan alles eigenlijk.

Het tot in het absurde doorgevoerde verhaal laat je moedeloos achter, want je kan je met geen enkel personage vereenzelvigen. Allemaal zijn ze even onsympathiek, al voel je soms een soort medelijden met ze en wil je ze af en toe iets van empathie meegeven.

Dat geldt zowel voor de gekke Aleksej, die denkt met het ‘alles of niets’-spel de liefde van zijn aanbeden Polina te winnen, als voor Polina zelf, de generaal en al zeker Baboelenka, die haar hele vermogen aan de roulettetafel verspeelt. Een zwaarmoedig verhaal, verpakt in groteske muziek.

Sovjet-stijl
In 1966 werd de opera in de toenmalige USSR verfilmd in de ‘goede oude’ Sovjet-stijl (Capriccio 93510). De film is zeer realistisch in zwart-wit opgenomen en de sfeertekening is adembenemend. Op de een of andere manier deed het mij aan The Gaslight denken.

Zoals toen gebruikelijk was, werden de rollen door echte acteurs gespeeld, die de zang playbackten. De zangers zijn mij onbekend, maar het is niemand minder dan Gennady Rozhdestvensky die het orkest van de USSR National Radio and Television dirigeert.

Tcherniakov
Vijf jaar geleden is De Speler live opgenomen in de Staatsoper Unter den Linden in Berlijn (C Major 701 804). Het ging om een coproductie met de Milanese Scala en de regie was in handen van Dmitri Tcherniakov. Ik moet u eerlijk zeggen: van begin tot eind zat ik er meer dan geboeid naar te kijken en toen het afgelopen was, heb ik hem opnieuw gedraaid.

Hier speelt het verhaal zich in een chique hotel af, waar allemaal deftige mensen logeren en waar Aleksej (onvoorstelbaar goede Misha Didyk) een buitenbeentje is. Zijn rol is een echte tour de force en hij haalt de eindstreep zonder problemen. Chapeau!

Vladimir Ognovenko is ook zo’n held. Ademloos keek en luisterde ik naar wat hij met de rol van de generaal deed. En dan Stefania Toczyska als Baboelenka! Zij beheerste de bühne vanaf het moment dat ze, gekleed in haar bontjas, onverwachts arriveert totdat zij, totaal blut, maar weer eens ophoepelt.

De toen nog zeer jonge Kristine Opolais is een fantastische Polina en Stephan Rügamer een gedroomde Markies. Maar de erepalm gaat, voor de verandering, naar de regisseur. Hij weet alle personages in al hun gekte tot op het bot te analyseren en zijn personenregie kan als voorbeeld dienen voor hoe het moet. Wat mij betreft een absolute must!

Hieronder een fragment:

Gergiev
Bij De Speler valt het niet altijd mee om naar de muziek an sich te luisteren, zeker niet als je het libretto niet goed kent en de taal niet machtig bent. Maar met een beetje voorkennis en de tekst in je hand is het een belevenis om de opera in de uitvoering van het Mariinski-ensemble onder Valery Gergiev te beluisteren. Het orkest speelt zeer ritmisch en volgt niet alleen de muziek, maar ook de taal, wat niet meer dan logisch is.

Sergei Aleksashkin is een fantastische generaal. Met zijn stem alleen weet hij alle emoties over te brengen. En Galuzin zingt een prima Aleksej, al haalt hij het niveau van Didyk niet.

De opname uit 1996 is – samen met zes andere opera’s van Prokofjev, waaronder de zelden gespeelde Betrothal in a Monastery en een echte rariteit, de totaal vergeten ‘Sovjet-opera’ Semyon Kotko – in een box met veertien cd’s op de markt uitgebracht. Er zitten geen libretto’s bij, maar het kost ook bijna niets (Decca 4782315).