Muziektheater Hollands Diep brengt op 25 april zijn nieuwe productie Boris Godoenov in première. De bewerkte opera van Modest Moessorgski speelt in één van de zalen van het Energiehuis in Dordrecht. Daar vinden nu ook de repetities plaats. Place de l’Opera keek een middag mee.

Het Dordtse Energiehuis, een klassiek-industrieel gebouw, werd vorig jaar omgebouwd van elektriciteitscentrale naar cultuurcentrum met hypermoderne zalen in allerlei formaten. Muziektheater Hollands Diep houdt er kantoor en is ook vaste bespeler van het nieuwe complex aan de rand van het centrum van Dordrecht.

Voor Boris Godoenov is de zaal – Machine 3, met plaats voor 300 bezoekers – al ingericht. De tribune staat er en er is een speelvlak, dat een enorme ruimte biedt voor de spelers, het orkest en de decorstukken. Achter een glazen wand ligt een trappenhuis en ook dat maakt deel uit van de speelruimte van de voorstelling.

Voor de tribune staat de werktafel van regisseur Cilia Hogerzeil en haar assistente. Die noteert, loopt mee voor het overleg met de spelers en de dirigent en levert in haar eentje dertig bojaren, als dat voor een scène noodzakelijk is. Het orkest, het Hexagon Ensemble met dirigent Wiecher Mandemaker, zit rechts. Het speelt de bewerkte partituur van Leonard van Goudoever.

Cilia Hogerzeil vertelt: “Ik liep al heel lang rond met het plan voor deze opera. Ik wist dat Leonard van Goudoever de muziek al eens had bewerkt voor Frank Groothof. Hij stelde voor om blazers en slagwerk te gebruiken. Het moest iets anders worden dan alleen minder blazers en minder strijkers. Nu hebben we de zes musici van het Hexagon Ensemble en slagwerker Wilbert Grootenboer.”

Vertrekpunt voor Van Goudoevers bewerking van de opera, die vele versies kent, was de allereerste partituur die Moessorgski afleverde. Daarin zat nog geen vrouwelijke hoofdrol. “De componist heeft er later nog wel een paar liedjes in geschreven en die zijn zo leuk dat we die wilden gebruiken”, aldus Hogerzeil.

House of Cards

De repetitie gaat verder en zanger Steven van Gils repeteert zijn scène als de dwaas Joerodivy. Hij overlegt over de uitspraak van een zin met Ekaterina Levental. De sopraan zingt de rol van de herbergierster en fungeert als taalcoach voor het Russisch, haar moedertaal. “Je weet wat je zegt?” vraagt ze nog even aan de zanger als die met zijn kruk weer richting het podium strompelt.

Op de tribune zit tenor Jean-Léon Klostermann. “Ik ben een gluiperd”, zegt hij opgewekt. “In mijn rol als Sjoejski, bedoel ik.” Hij moet zo weer aan de slag. De zanger oogt tevreden. Zijn rol is die van de intrigant Sjoejski en dat geeft ruime mogelijkheden. “Ik kan een ‘bad guy’ neerzetten en dat is voor een tenor niet vaak mogelijk. De muziek die Moessorgski schreef is prachtig. Het is een lyrische partij en die past prima bij mijn stem.”

Klostermann zoekt naar een vergelijking om zijn rol te duiden. Rond de tsaar is een machtsspel gaande en hij staat daar middenin. “Vergelijk het maar met de serie House of Cards. Mijn rol lijkt op die van Frank Underwood, die alles doet om president te worden.”

De tenor heeft affiniteit met het Slavische repertoire. “Ik vind het super: heerlijke vocalen in een muzikaal idioom waar ik me erg in thuisvoel. Met deze bezetting is het een heel transparant werk. Het verhaal wordt mooi verteld en het komt zo heel dichtbij”, zo beveelt Klostermann de voorstelling aan.

Droomrol

Wat verderop bladert Nanco de Vries nog even door zijn partituur. Hij zingt de rol van Boris. Na Wotan, die hij vorig jaar zong in Rheingold op de Rijn, is dit opnieuw een droomrol voor zijn stemtype. “Het is een lot uit de loterij”, vertelt de bas-bariton. “Ik hoorde toevallig van een collega dat er plannen waren om Boris Godoenov te gaan doen. Ik heb meteen gereageerd en kon voorzingen.”

De Vries vertelt hoe hij deze eerste Boris heeft voorbereid. Luisteren naar opnamen, waaronder die van Valery Gergiev, was zijn eerste stap. “Ik luister dan naar de kleur van de stem, wat er muzikaal gebeurt en hoeveel karakter een zanger erin legt.”

De orkestbezetting is in deze productie veel kleiner dan bij een ‘gewone’ productie van Boris Godoenov. “Dat is even schakelen natuurlijk, maar het is fantastische dat dit wordt gedaan.”

Bij het begin van de repetities ontdekte Nanco de Vries dat regisseur Cilia Hogerzeil dezelfde ideeën had over wat belangrijk is in deze rol. “Ik ga altijd uit van het menselijke, niet van de rol, maar van de mens die die rol moet vervullen. Wat er in zijn hoofd omgaat, dat vind ik interessant. Boris is een heel emotioneel figuur en dat maakt het boeiend. De rest is vorm, veel minder belangrijk.”

Na de vele uren studeren aan dit roldebuut weet de zanger dat dit niet iets is waar een zanger te vroeg mee moet beginnen. “Ga eerst wat anders doen, ga Figaro doen, daar kun je ook veel in kwijt”, zou zijn advies aan jonge zangers luiden. “In deze rol gebeurt zo veel, hij is emotioneel zo geladen. Ook vocaal is het gevaarlijk, hij vraagt veel van je stem. Maar het is prachtig, zulke mooie muziek.”

Buitenstaander

Regisseur Cilia Hogerzeil geeft een pauze aan en overlegt dan nog even op het podium met dirigent Wiecher Mandemaker. Op het kantoor van Hollands Diep, recht boven de zaal waar gespeeld wordt, vertelt ze over het werk aan deze productie.

“Het is vooral logistiek veel complexer”, vertelt ze als de vergelijking wordt gemaakt met haar vorige productie, Klaagliedjes. “Dat waren zes zangeressen, nu hebben we zes verschillende scènes met heel veel verschillende mensen. Bijna elke scène heeft een andere cast, met Boris als rode draad. Het is dus veel groter. En het is echt klassiek.”

“Ik wil met deze voorstelling het verhaal vertellen van de tsaar, die ten onder gaat aan zijn eigen menselijkheid. Hij trekt zich te veel aan van wat om hem heen gebeurt. Tsaar Iwan, zijn voorganger, en ook later Peter de Grote hebben beiden in woede hun oudste zoon doodgeslagen. Dat heeft niet tot hun ondergang geleid, maar bij Boris is dat anders. Hij wilde geen tsaar worden. Hij was eigenlijk een buitenstaander.”

Hogerzeil vertelt hoe ze begon aan dit grote project. “Ik verdiep me in het verhaal, luister naar de muziek. Dan heb ik beelden en dan loop ik in mijn werkkamer echt de scènes. Dat is heel fysiek. Dat ga ik dan inschrijven en zo ontstaat de voorstelling op papier.”

“We hebben heel weinig tijd, maar dat is eigenlijk altijd zo. Ik begin bij de repetities met alles te zetten, heel precies. Dan zie ik of het past. Het bleek deze keer goed te kloppen. De zangers in de cast kunnen goed acteren, maar we werken ook met een amateurkoor waarmee gerepeteerd moet worden. Dat vraagt een systematische werkwijze.”

Een jaar geleden werden de audities gehouden. “We wilden hele goede zangers en dat is gelukt. Vooral voor de rol van Boris moesten we gewoon de juiste persoon vinden. Nanco de Vries is dat. Hij is heel expressief.”

Een paar minuten later, als de pauze voorbij is, bewijst de zanger hoe waar dat is. Hij zit op zijn troon en speelt met zijn zoon Feodor, gezongen door Jorg Delfos, de laatste minuten van het leven van de tsaar. Op het verder nog kale en niet-uitgelichte podium trilt de atmosfeer van de spanning en de emotie. Hypergeconcentreerd zingen vader en zoon de aangrijpende laatste zinnen uit de opera. Alsof de zaal al vol zit, de spots op hen gericht staan en het verhaal dat de hele avond verteld wordt een echte ontknoping krijgt.

Boris Godoenov wordt vanaf 25 april zevenmaal gespeeld in het Energiehuis in Dordrecht. Voor kaarten en arrangementen kunt u de website van Hollands Diep raadplegen. De troon van Boris wordt gecrowdfund. U vindt op de website daarover meer informatie.

Hieronder de trailer van de voorstelling: