25 jaar Opera Spanga in vogelvlucht
Eigenzinnige operaproducties in het Friese plaatsje Spanga. Daar zet regisseur Corina van Eijk zich sinds 1989 voor in met Opera Spanga. Dit jaar viert het gezelschap zijn 25-jarig jubileum met Gianni Schicchi. In aanloop naar de première op 6 augustus haalt Van Eijk herinneringen op aan de voorbije jaren. Een kroniek van 25 jaar Opera Spanga.
1989: L’elisir d’amore (Donizetti)
“Van huis uit kende ik vooral Italiaanse opera’s. Mijn grootouders luisterden daar regelmatig naar. Deze opera koos muzikaal leider David Levi uit. Sopraan Monique Krüs kende David van het operahuis in Essen en zei me dat ik hem moest vragen. Met hen beiden haalde ik echt de opera in huis. Zij wisten hoe het hoorde en ik heb veel van hen mogen leren.
Wat voor deze eerste Opera Spanga-productie heel belangrijk was, was dat iedereen er de hele tijd zou zijn, dat alle zangers zich zouden engageren met het product dat we maakten. Dat had ik in Brussel geleerd, waar ik als assistent werkte en waar dat bepaald niet het geval was.”
1990: Rigoletto (Verdi)
“Deze productie maakte ik in het weiland tegenover mijn huis. Ik moest de eigenaar van het weiland vragen of we op zijn land mochten spelen. De man zei dat hij ook aan kunst deed: hij had op dat land immers een ooievaarsstation. Ik vond eigenlijk dat hij daar wel gelijk in had: ooievaars kweken is een kunst op zich!”
“Voor Hoffmann verhuisden we naar een derde speellocatie in Spanga. Er was daar een dijk en een stuk weiland. Die dijk, daar moesten we iets mee. Er zit in deze opera een scène met een gondel en mensen die wegvaren. Daarvoor gebruikten we een prachtige oude auto, die over de dijk reed. Ik ben de man van wie we die auto mochten lenen nog steeds dankbaar.
Ik weet nog dat een krant schreef: ‘Van Eijk ontgroeit de koeien.’ Daar was ik heel blij mee. Het deed me realiseren dat deze plek een cadeau is, maar ook een gevaar. De natuur wint het immers altijd van het theater. Mensen kijken dolgraag naar overvliegende ooievaars of langslopende koeien. Daar kan geen theater tegenop!”
“David Levi wilde deze opera dolgraag doen. Ik had al ja gezegd, maar toen ik de opera bekeek, schrok ik enorm. Ik wist niet wat ik ermee moest. Het was een heel ander soort jargon, iets wat ik echt niet kende. Maar ik moest wel: ik had het beloofd. En dus pakte ik het op een andere manier aan. En ik genoot er uiteindelijk echt van.
Dit was de eerste keer dat ik de tent dicht deed. We creëerden in de tent een compleet nieuwe wereld. Daar pasten geen vergezichten, koeien of auto’s op een dijk in.”
“Onze toenmalige penningmeester, Hein Spanjaard, was directeur van de schouwburg in Zwolle. We konden de hele zomer dat theater gebruiken. Ik stond met een campertje op de parkeerplaats, de zangers sliepen in de kleedkamer. Toen er gemonteerd moest worden, kregen we ook nog een technicus om ons te helpen. Dat was geweldig. Dus na meerdere jaren in de buitenlucht zaten we nu ineens in een schouwburg, van alle gemakken voorzien. Ik zal nooit vergeten hoeveel ruimte we van Hein kregen.”
“Dit was heel speciaal. Ik had deze opera geregisseerd bij het operahuis in Nantes, in Frankrijk. Ik vond de productie heel gaaf, maar kon het niet helemaal uitkristalliseren, omdat de zangers me iets te conservatief waren. Dus kocht ik de productie terug om hem in Spanga op te voeren. We zijn met een vrachtwagen naar Nantes gereden en hebben alle decors en kostuums naar Nederland gehaald. Daar kon ik mijn eigen zangers uitzoeken, en die gingen veel verder in het onderzoek naar mijn versie. In totaal heb ik dit werk driemaal mogen regisseren en het blijft één van mijn favoriete opera’s.”
“Geweldige opera. Zeldzaam inspirerend, en zo humorvol. Humor en ritme gaan er hand in hand. De eerste maten al: die zijn zo geniaal en ritmisch, dat je daar eigenlijk een perfect beeld bij moet vinden. Bij ons zakte Falstaff in een paar maten driemaal door een krukje heen, perfect getimed. Dat was een vondst waar ik erg blij mee was. Ik heb later nog een Falstaff gemaakt met het Rosa Ensemble. Maar daar had ik niet zo’n mooie vondst. Ik wilde mezelf niet herhalen.”
“Tot schrik van menige operapurist hadden we Suor Angelica en Il tabarro omgedraaid in deze drieluik. Omdat we de tent open hadden en we gebruik wilden maken van de ondergaande zon, leek ons dat een mooie keuze: Suor Angelica tijdens de ondergaande zon en Il tabarro in het pikkedonker. Sommigen vonden dat maar niets, maar eigenlijk begrijp ik nog steeds niet waarom het inhoudelijk gezien niet zou kunnen.
Gianni Schicchi vind ik net als Falstaff een fantastische opera. Zo muzikaal en humorvol. Dit was de eerste opera waarbij Jolanda Lanslots het decor deed. Wat een debuut! Meteen drie opera’s. En ze is nooit meer weggegaan.”
“Dit was de eerste opera waarin Klara Uleman zong. Ook zij is nooit meer weggegaan.
Bij deze opera hebben we voor het eerst een bewerking van de muziek gemaakt. David Levi durfde het niet aan, want er zit natuurlijk nog auteursrecht op de opera. We zijn uiteindelijk vanwege de bewerking (ander instrumentarium) nog voor de rechter gedaagd.
Het was ook de eerste opera met video. Je hebt natuurlijk die deuren die Blauwbaard één voor één opendoet en waarachter lichtstrepen tevoorschijn komen. Maar ik dacht: ik wil gewoon kunnen zien wat er achter die deuren zit. Daar is een recensent toen wel over gevallen, dat ik het zo concreet maakte. Maar als ik de muziek beluisterde en de tekst las, zag ik heel veel. Dat wilde ik ook het publiek laten zien. Het is zo’n spannende opera. Er wordt zo’n appèl op je verbeeldingskracht gedaan.”
“Aida is natuurlijk een megahit, dus een risico om te regisseren. Maar ik ben nou eenmaal verzot op Verdi. Aida heeft aan de ene kant de grootsheid van de triomfmars, maar aan de andere kant de intimiteit van een vader en zijn dochter, die elkaar in het geheim ontmoeten. En zo zijn er nog veel meer intieme scènes in deze opera. Ik wilde dit dan ook op een heel intieme manier regisseren.
Peter Michailov speelde de vader die steeds op uitbarsten staat, maar zichzelf niet mag verraden. Hij speelde dat zo mooi. Bij deze opera – en dat gebeurde mij slechts tweemaal bij een opera – heb ik gehuild. Het was Charles Alves da Cruz die mij tijdens een repetitie tot tranen roerde.”
2002: Mavra (Stravinsky)
“Bij deze opera gingen we weer naar Zwolle, op straat. Zangers op straat, voor huizen, in huizen. Het was de eerste voorstelling waarmee we hebben getoerd. We zijn naar vijf steden geweest.”
“Dit was de eerste film die we maakten, natuurlijk met Peter Michailov. Ik heb een grote fascinatie voor personenregie. Met film kun je daar nog meer mee, kun je nog meer op de huid van de personages zitten en je nog beter concentreren op de intermenselijke relaties. We hebben deze film uitgevoerd aan de rand van een meertje, en veertien dagen mooi weer gehad. We werden voor deze opera genomineerd voor een televisieprijs.”
2003: When Samson met Delilah (Saint-Saëns/Sailor) – coproductie met Nine Circles Theatre, New York
“Een voorstelling voor mezzosopraan en viool. De vioolspeler was Samson. Deze voorstelling speelden we op Broadway. Weliswaar het kleinste theater van Broadway, maar wel indrukwekkend.”
“Dit was de eerste opdracht die Opera Spanga gaf aan een componist. Toen John Levi, die de film had geschreven, het filmgedeelte van de voorstelling zag (we wisselden live-performance en film af), was hij verbaasd door alle kleuren. Hij had als schrijver een film noir in gedachten! Jolanda Lanslots en Pieter van Rooij (decorontwerper en kostuumontwerper) speelden in deze voorstelling mee in de kleine bijrollen van agenten, omdat we natuurlijk niet met te veel mensen konden reizen.”
“Deze voorstelling speelden we op locatie, in kerken. Sommige van de kerken waren nog in bedrijf. De projectontwikkelaar van één van de kerken kwam er op een gegeven moment achter wat we precies speelden. Toen veranderde hij het slot van de kerk, zodat we er niet in konden. Hij wilde niet dat er kunst in zijn kerk te zien zou zijn of zoiets.”
“Deze voorstelling was weer een wereldpremière. Ook hier speelde film een belangrijke rol. De voorstelling ging over hoe God tapes van alle gebeurtenissen in het leven van mensen heeft. En dat hij die kan afspelen wanneer hij wil. We hebben voor deze voorstelling tussen de varkens gedraaid. Was echt bijzonder.
Ik vind het creëren van nieuwe opera’s erg bijzonder. Dan kun je uit het niets een werk creëren. Ik doe dat altijd in een intense samenwerking met de componist en librettist.”
2007: Film Samson and Delilah (Saint-Saëns) – coproductie met Omrop Fryslan
“Deze film hebben we in Polen opgenomen. Het koor en orkest waren ook Pools. Het was rotweer toen we de film draaiden, terwijl het er moest uitzien als een woestijn. Dus dat hebben we in de postproductie allemaal moeten bewerken. Ik weet nog dat het publiek zich afvroeg waar de film gedraaid was. Sommigen dachten dat het in Israël was.”
“We wilden eigenlijk Der Rosenkavalier doen. Maar dat is een ontzettend dure productie en we moesten weer een keer een populairdere opera doen. Alsof het idee voorbij kwam vliegen zag ik ineens Klara Uleman in de rol van Don Giovanni. Met andere woorden: een Donna Giovanna. Dit was de eerste productie waaraan één van mijn lievelingen, Francis van Broekhuizen, meewerkte. Als Leporella!”
“Dit vind ik één van de hoogtepunten van Opera Spanga. We maakten een bewerking van Sjostakovitsj’ Macbeth voor jeugdconcerten. Het was een kindervoorstelling. Heel klein, maar ook heel intens. Een voorstelling voor twee mannen en een vrouw. Met allemaal foto’s. Er kwamen nogal wat reacties. Sommige mensen vonden het fantastisch, anderen vonden het niet geschikt voor kinderen. Het was misschien wel de meest extreme vorm van een ‘grand opera’ ‘petit’ maken, iets wat Opera Spanga wel vaker doet.”
“Met studenten van de operastudio. Het was een erg leuke productie, waar ik Tao Tong en Madieke Marjon leerde kennen, twee zangers met wie ik nog steeds erg graag samenwerk.”
2009: Elektra (Strauss)
“Ik vroeg Francis van Broekhuizen tijdens Donna Giovanna om deze rol te zingen. Een enorme uitdaging, omdat het een rol is die best ver van haar afligt, aangezien het komische een tweede natuur voor Francis is. Maar dit boorde wel nieuwe kanten in haar aan. Ze deed het fantastisch.”
“Carmen in Delfzijl was een soort ‘community art project’. Het Fries Jeugd Harmonie Orkest speelde een belangrijke rol in deze opera. En het leuke was dat werkelijk iedereen in Delfzijl meedeed aan de opera. Tot aan de bakker die Carmen-taartjes verkocht toe. Dat was erg bijzonder.”
2011: Is this Tosca (Puccini)
“Dit was een onewomanshow met Francis van Broekhuizen. De voorstelling was een bundeling van energie, die echt samen met Francis tot stand kwam.”
“Fatstaff is natuurlijk een absoluut lievelingswerk van me. Dit ging veel verder dan de eerdere bewerkingen die we van opera’s maakte. Het leuke was dat de kostuums in de negentiende eeuw waren gesitueerd, maar de muziek juist heel hedendaags was. Eén van de kranten schreef dat het een ‘Gesamtkunstwerk’ was. Daar waren we erg trots op, dat we die verschillende werelden samen hadden weten te brengen.”
“Een compositieopdracht. Pieter Stuyvesant was dit jaar 400 jaar dood. Deze man is in de gemeente Weststellingwerf geboren. De burgemeester wilde dat de voorstelling voor zijn gemeentehuis werd gespeeld. En dat deden we. Maar een deel van de voorstelling speelde ook op een oude stelling.”
2012: Film Donna Giovanna (Mozart) – coproductie met NTR
“Een film, nu met bewerkte muziek. Die bewerking had Floris van Bergeijk gemaakt. Bij Donna Giovanna werden de decors geprojecteerd en vervolgens verfilmd. We hebben deze film vertoond in een drive-in bioscoop. Grappig bij het applaus: dan gingen mensen toeteren in plaats van klappen!”
“Weer een voorstelling met het FJHO. Een leuk project, omdat ik zo veel mogelijk muziek heb beluisterd die op basis van Romeo en Julia is gecomponeerd. Die muziek heb ik gebruikt voor een productie die toch heel homogeen is geworden.”
2014: Film Gianni Schicchi (Puccini) – coproductie met Sinfonia Rotterdam en BravaTVNL
“Komen kijken!”
Gianni Schicchi gaat op 6 augustus in première in Spanga en is daar in totaal acht keer te zien. Zie voor meer informatie de website van Opera Spanga.
De auteur
4Reacties
Heel graag wil ik hierbij mevrouw Van Eijk van harte feliciteren met
haar zilveren Opera Spanga-jubileum. Ik heb de artikelen en recensies over haar zo bijzondere en inventieve producties altijd met veel belangstelling en bewondering gelezen. (Maar het is mij nooit gelukt de tv-registraties volledig uit te zitten, daarvoor ben ik gewoon domweg veel te star en puristisch.) Voor het geval dat dit nog niet gebeurd is, zou ik mevrouw Van Eijk graag voor de Nationale Cultuurprijs willen voordragen.
Mevrouw Van Eijk zegt: “Tot schrik van menige operapurist hadden we Suor Angelica en Il tabarro omgedraaid in deze drieluik. (…) eigenlijk begrijp ik nog steeds niet waarom het inhoudelijk gezien niet zou kunnen.”
Zal ik u dat dan maar even vertellen? Puccini heeft zich ingespannen om een tragische, een lyrische en een luchtige opera dramaturgisch en muzikaal in deze relevante volgorde op elkaar af te stemmen. De onbenul had geen rekening gehouden met de ondergaande zon bij een tent in Friesland.
En wat een kolosale ramp dus dat enkel omwille van die onnozele ondergaande zon in die tent in Friesland de volgorde gewijzigd wordt!… 🙂
Corina, net als de voorgaande jaren heb je er een prachtig werk van gemaakt! Wij vonden natuurlijk het voorprogramma ook heel leuk 😉 .
We hopen dat je nog jaren doorgaat.