De Operaserie van de NTR ZaterdagMatinee heeft door de jaren heen een grote reputatie opgebouwd in het brengen van rariteiten uit het operarepertoire. Met de zelden uitgevoerde opera Mazeppa laat de Matinee zich weer van zijn beste kant zien. Deze Tsjaikovski blijkt uitermate de moeite waard en bovendien in politiek opzicht bijzonder actueel.

Tsjaikovski baseerde zijn opera Mazeppa op Alexander Poesjkins literaire weergave van de historische gebeurtenissen rondom de slag bij Poltava in 1709. De ingrediënten van deze slag doen bijzonder actueel aan: het strijdtoneel, Oekraïne, wordt verscheurd tussen Oost (Rusland) en West (Zweden). De door de Russen aangestelde bestuurder van Oekraïne, hetman Ivan Mazeppa, ziet het liefst een zelfstandig Oekraïne met hemzelf aan het hoofd en sluit met het oog hierop een verbond met de Zweden. Dit alles loopt verkeerd af: de Russen winnen de slag bij Poltava en Mazeppa slaat op de vlucht.

De politieke verhaallijn wordt vervlochten met een tragische liefdesgeschiedenis. De zeventigjarige Mazeppa is verliefd op Maria, zijn aanzienlijk jongere peetdochter. Ondanks dat de liefde wederzijds is, weigeren de ouders van Maria toestemming te geven voor een huwelijk. Toch besluit Maria tot ongenoegen van haar ouders alles op te geven en met Mazeppa te vertrekken.

De ouders van Maria smeden samen met Andrej, een jonge kozak die smoorverliefd is op Maria, plannen om wraak te nemen op Mazeppa, door zijn politieke plannen te onthullen aan tsaar Peter de Grote. Peter de Grote gelooft echter stellig in de trouw van Mazeppa en levert Kotsjoebej, de vader van Maria, uit aan Mazeppa.

Mazeppa laat de vader van zijn geliefde vervolgens folteren en executeren. Maria komt hier echter pas achter als haar moeder haar om hulp vraagt bij het voorkomen van de executie. De twee vrouwen snellen naar het hakblok, maar arriveren te laat. Maria verliest haar verstand.

Het laatste bedrijf speelt zich kort na de slag bij Poltava af. Bij de ruïnes van Maria’s ouderlijk huis komen alle verhaallijnen bij elkaar. Andrej komt zijn aartsvijand Mazeppa tegen en wordt neergeschoten. Vervolgens komt de waanzinnige Maria ten tonele. Wanneer Mazeppa door één van zijn handlangers gemaand wordt verder te vluchten en Maria achter te laten, vertrekt hij na een kort moment van aarzeling. Maria blijft achter met de stervende Andrej, die ze niet herkent. De opera eindigt verstild, met een door de waanzinnige Maria gezongen wiegenliedje.

Het liefdespaar, Mazeppa en Maria, werd glorieus vertolkt door bariton Lado Ataneli en sopraan Gelena Gaskarova. Gaskarova produceerde van begin tot eind heldere, lyrische zanglijnen en had een stem die naar alle hoeken van het Concertgebouw ‘droeg’, zonder aan schoonheid in te boeten. Tevens wist ze door middel van subtiele bewegingen en haar mimiek alle acteermogelijkheden die een concertante opera biedt optimaal te benutten. Maria’s slaapliedje aan het einde werd mede hierdoor hartverscheurend.

Ataneli overtuigde eveneens. Na een eerste akte waarin hij zijn vorm moest vinden, wist hij in het vervolg zowel de autoritaire als de liefhebbende kant van Mazeppa geloofwaardig neer te zetten.

De tenor Vsevolod Grivnov, die de rol van de jonge verliefde kozak Andrej vertolkte, wist mij iets minder voor zich te winnen. Zijn stemgeluid was mooi, maar klonk in de hoogte soms ietwat geknepen en moeizamer dan dat van zijn medezangers. Ook leek hij soms maar moeilijk los te komen van zijn partituur. Uiteraard is het in een concertante opera geen vereiste dat er geacteerd wordt, maar met blikken en subtiele gebaren is er veel mogelijk dat bijdraagt aan de geloofwaardigheid van hetgeen een karakter zingt. In dit opzicht verbleekte Grivnov bij zijn collega’s.

Absoluut indrukwekkend was de bas Vitalij Kowaljow als Kotsjoebej, de vader van Maria. Zijn autoritaire basstem resoneerde prachtig door de Grote Zaal en zijn rolbeleving was subliem. Zijn afscheid van het leven in de kerker van Mazeppa was door de combinatie van waardigheid en intens verdriet hartverscheurend. Kowaljow zingt later dit seizoen Banco in Verdi’s Macbeth bij de Nationale Opera; absoluut iets om naar uit te kijken.

Mezzosopraan Ekaterina Semenchuk maakte als Ljoebov, de echtgenote van Kotsjoebej, een goede indruk met haar warme, ver dragende stemgeluid.

Ook de overige rollen waren, zoals vaker het geval is in de ZaterdagMatinee, uitstekend gecast. Tenor Sergey Poliakov wist in zijn twee rollen (vriend van Kotsjoebej en dronken kozak bij het schavot) twee heel verschillende karakters neer te zetten. En Orlik, de handlanger van Mazeppa, werd uitstekend gezongen door Yuri Kissin, al steeg hij vocaal niet tot dezelfde hoogten als zijn collega’s.

Het Groot Omroepkoor, uitstekend ingestudeerd door Nicholas Jenkins, wist kleur te geven aan de verschillende rollen die het moest vervullen: het zong in de hoedanigheid van een groep jonge meisjes rondom Maria fris en hoopvol, en als gewoon volk van de straat wist het de executie van Kotsjoebej van een ontroerende omlijsting te voorzien.

Onder leiding van de Russische dirigent Alexander Vedernikov wist het Radio Filharmonisch Orkest de veelzijdige partituur van Mazeppa te laten schitteren.

De Nationale Opera heeft Mazeppa in de jaren negentig op de planken gebracht. Ik hoop van harte dat ze dit in de toekomst weer doen, zeker nu de politieke omstandigheden van de opera weer pijnlijk actueel zijn.