Bariton Mattijs van de Woerd en pianiste Shuann Chai geven in januari twee uitvoeringen van hun programma Walking into Clarity. Het is opgebouwd rond een liederencyclus van componist René Samson, op teksten van Ivor Gurney. Place de l’Opera vroeg de zanger naar het ontstaan van het werk.

Mattijs van de Woerd werkt al enkele jaren samen met de Chinees-Amerikaanse pianiste Shuann Chai, die sinds 2008 in Nederland woont, werkt en lesgeeft. De samenwerking begon toen Van de Woerd inviel in een programma met de cyclus Songs of Travel van Ralph Vaughan Williams. Snel daarna kwam er een uitnodiging voor optredens in China.

Naast Vaughan Williams voerde het duo ook Schuberts Winterreise uit. En sinds februari vorig jaar staat Walking into Clarity van René Samson op hun repertoire.

“Ik had al eens werk van Samson gezongen”, vertelt Van de Woerd. “Toen hij een uitvoering van Shuann en mij meemaakte, gingen zijn ‘componistenhanden jeuken’, zoals hij dat formuleerde. Shuann en ik waren meteen enthousiast, maar we vonden dat het verder zou moeten gaan dan ‘gewoon’ wat liederen. Shuann is iemand die zich niet bepaald beperkt tot alleen het indrukken van pianotoetsen. Ze mocht wel een wat meer autonome rol krijgen, was ons idee.”

“Pratend met René Samson ontstond het idee voor een programma over brieven van componisten”, vervolgt de bariton. “Ik liet hem een brief lezen die Ivor Gurney schreef vanuit het gesticht waar hij was opgesloten. Gurney was tweemaal fysiek gewond geraakt in de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog, maar de schade was bij hem vooral psychisch. In die tijd had men nauwelijks een idee wat je moest doen met mensen die in de oorlog getraumatiseerd waren. Opsluiten en je niet aanstellen: dat was vooral de opdracht.”

“Gurneys gedichten gaan vrijwel altijd over muziek en landschap. Die miste hij het meest in de jaren dat hij opgesloten was. Hij kon niet meer wandelen en er was geen muziek. Als je zijn vroegere brieven leest, uit de tijd dat hij nog gezond was, lach je je afwisselend kapot en schiet je vol door de emotie. Maar deze latere brief is zo raar en zo onsamenhangend. Hij richtte hem aan het hoofdbureau van de politie in Londen met het verzoek om een revolver of gif, zodat hij er een eind aan kon maken. In keurig Engels ratelt hij maar door, in een combinatie van formaliteiten en pure wanhoop.”

“René Samson was gegrepen door die brief. Hij is naar Gloucestershire gereisd, de streek waar Gurney woonde, en heeft er wandelingen nagelopen die de dichter heeft gemaakt. Gurney was een maniakale wandelaar.”

“Uiteindelijk vormt die brief uit het gesticht de rode draad in de cyclus Walking into Clarity. De cyclus begint letterlijk met de aanhef en eindigt met de handtekening. Voorafgaand aan de cyclus voeren we verder liederen van onder anderen Schubert en Duparc uit.”

Gurney en Gloucester

“We hebben Walking into Clarity afgelopen februari uitgevoerd in Gloucester. Naast de enorme kathedraal waar Gurney nog koorknaap geweest is, staat het kerkje van Saint Mary de Lode. We werden via René Samson, die op een congres mensen van de Britse Ivor Gurney Society had ontmoet, uitgenodigd om de cyclus daar uit te voeren. Door toeval konden we voor die avond een lichtman krijgen en werd het een semiscenische uitvoering. Die avond betekende veel voor me. Het had bijna iets van een seance, zo op de geboortegrond van Gurney.”

“Er is niet echt een regie gemaakt voor de voorstellingen in januari, al heb ik ‘homo universalis’ Marc Pantus – hij is zanger, regisseur en kunstenaar – wel gevraagd om mee te denken. Ik ben begonnen met tafels en stoelen en een stapel brieven, maar uiteindelijk is alleen de stoel overgebleven. Het stuk dat René Samson componeerde is in zijn vorm al zo theatraal, ik hoef alleen te staan, te zitten en te lopen.”

“De vorm die we gekozen hebben is iets anders dan het traditionele liedrecital, maar ik ben er zeker voor om conventionele liedrecitals te blijven doen. Indien het goed gebeurt, heeft dat dezelfde impact als een complete opera. De kunstvorm van het lied heeft eigenlijk geen hulp nodig, al is er wel een kloof aan het ontstaan tussen het lied en het publiek. Misschien heeft dat publiek wel hulp nodig in de vorm van enscenering en aankleding van een recital.”

“Ik eindig de cyclus Walking into Clarity met een gedicht dat Ivor Gurney in de loopgraven schreef, ‘Only the wanderer knows’:

Only the wanderer
Knows England’s graces,
Or can anew see clear
Familiar faces.

And who loves joy as he
That dwells in shadows?
Do not forget me quite,
O Severn meadows.

Het gedicht gaat over Gurneys heimwee naar de streek van de rivier de Severn en naar de ‘meadows’ waar hij altijd gewandeld heeft. Hij zat in de loopgraven en vraagt in zijn tekst beleefd aan het landschap of het hem niet wil vergeten. Dat heeft iets heel desperaats. Ik ben eerlijk gezegd blij dat het lied technisch zo moeilijk is, anders zou ik bij het zingen meteen volschieten.”

Mattijs van de Woerd en Shuann Chai brengen Walking into Clarity op 14 januari 2015 in Scheveningen en op 23 januari in Naarden. Hieronder de trailer van de voorstelling:

Componist René Samson heeft een speciale website over zijn op Ivor Gurney gebaseerde werk: onlythewanderer.com.