Don Giovanni versiert iedereen. Niet alleen vrouwen, ook componisten, schrijvers, zangers en niet te vergeten: toeschouwers. Iedereen is door hem gefascineerd, al eeuwenlang. HET Symfonieorkest vertaalt die fascinatie vanaf 17 januari in een tournee met Mozarts opera. Regisseur Eva Buchmann: “Don Giovanni geeft anderen een drive om iets van zichzelf te ontdekken.”

Het is begin januari. Terwijl de tieners van de aanpalende school nog af en toe vuurwerk laten knallen, repeteert een cast van internationale zangers in een gebouwtje in Enschede-Zuid aan Don Giovanni, één van Mozarts bekendste meesterwerken. Jan-Willem de Vriend dirigeert, zijn vrouw Eva Buchmann regisseert.

De productie is Zwitsers. Hij ging in de zomer van 2013 in première bij het operafestival van St. Moritz en was daarna in Basel te zien. Daar keken een paar Nederlandse theaterdirecteuren mee. Ze werden enthousiast en haalden de productie naar Nederland, waar die van 17 tot en met 25 januari te zien is.

Op Donna Anna, Zerlina en Leporello na is de cast anders dan in Zwitserland, maar voor Eva Buchmann is dat allesbehalve een last in de voorbereiding, vertelt ze in de lunchpauze van de repetitie. “Met andere mensen in de cast ontdek je weer nieuwe facetten van Mozarts opera. Ik heb de nieuwe castleden ook bewust geen registratie laten zien uit Zwitserland. Ik wil graag dat iedereen op zijn eigen manier zijn karakter vindt.”

Een mooie illustratie hiervan is het verschil tussen de Don Ottavio uit de Zwitserse speelreeks en de Don Ottavio in Nederland, tenor Yves Saelens. “Zijn Ottavio heeft een soort tolerantie”, zegt Buchmann. “Hij is niet laf, maar gunt Donna Anna haar eigen wereld en ontwikkeling. In Zwitserland werd de rol gezongen door een Italiaan met veel temperament. Bij hem was Ottavio jaloerser en meer straightforward.”

Dit maakt Mozarts opera voor Buchmann zo interessant. Het is een “microkosmos” vol menselijke trekken, emoties en interacties, die je eindeloos lang kunt onderzoeken en uitdiepen, vindt ze. “Wat ik daarbij interessant vind, is dat Mozart en Da Ponte hun figuren niet veroordelen. Je mag er zelf in gaan graven.”

Catwalk en Carré

In de repetitiehal is met behulp van stellages en tafels het decor opgebouwd. Het is de bedoeling dat de kleine veertig orkestleden in het midden zitten en dat de voorstelling zich rondom hen afspeelt, op een paar torens en een catwalk.

Ook het publiek komt om hen heen te zitten. In Zwolle en Den Haag zullen de toeschouwers daarvoor op het toneel plaatsnemen. In het Amsterdamse theater Carré zit het publiek gewoon in de zaal, omdat die zaal al de juiste karakteristieken heeft.

Het idee om het publiek aan meerdere zijden van het decor te laten zitten, werd in eerste instantie uit nood geboren. De ruimte in St. Moritz was beperkt en Buchmann probeerde dat optimaal te benutten. Langzamerhand groeide daar echter een enscenering uit die in vele theaters goed kan werken, meent de regisseur. “Het publiek zit er heel dicht op. Dat maakt het heel toegankelijk. Je wordt meegezogen in het verhaal en het komt tien keer harder aan.”

De opstelling stelt wel hoge eisen aan de zangers. “Ze kunnen geen seconde loslaten. We werken er daarom hard aan dat ze voortdurend vanuit de motieven van hun personages denken. Ze moeten continu weten wat er in hun personage omgaat, wat ze denken en wat ze voelen. Daar leeft het van. Ik kan de zangers dan ook niet simpelweg een filosofie over hun karakter meegeven. Ze moeten er zelf helemaal achterstaan.”

Ook van de musici wordt meer dan gebruikelijk verwacht. “Zij zijn het centrum van de voorstelling. Ze spelen niet mee als acteurs, maar hebben wel een actieve rol. Ze zijn extra alert en geconcentreerd, omdat alles om hen heen gebeurt en het publiek hen nu ook kan zien.”

Giovanni als symbool

“Onvoorstelbaar veel” hangt in de voorstelling af van Don Giovanni, meent Buchmann. “Hij moet de voorstelling trekken. Maar met Duncan Rock hebben we iemand die dat kan. Hij heeft een waanzinnige power en heeft ook een goede acteursopleiding gehad. Hij pikt alles heel snel op en weet zich tegenover ieder personage weer anders op te stellen. Zo heb ik dat nog niet eerder gezien.”

In de persoon van Don Giovanni heeft Buchmann zich stevig verdiept. Ze heeft er veel over gelezen en talloze gesprekken met haar dramaturg Ben Hurkmans gehad. “Giovanni is impulsief en egocentrisch”, zegt ze. “Hij doet zonder omkijken wat hij wil en is tot het einde toe consequent in die manier van leven. Hij straalt een kracht uit om te willen léven en geeft de anderen daarmee een drive om iets van zichzelf te ontdekken.”

“Hij is wat dat betreft een soort symbool, een symbool van levenskracht. Dat biedt ook de mogelijkheid om op hem te projecteren. Ieder figuur heeft weer een andere fascinatie voor hem. Donna Anna ontdekt door hem passie en zo is het bij ieder figuur weer wat anders.”

“Tegelijkertijd kun je zo niet leven”, vervolgt Buchmann. “Don Giovanni vereenzaamt verschrikkelijk. Hij raakt in een steeds slechtere conditie en komt uiteindelijk aan de rand te staan. Die neerwaartse lijn zie je in tal van dingen terug, zoals de verkleedpartij met Leporello en de scène op het kerkhof. Dat vind ik belangrijk om te laten zien. Don Giovanni veroorzaakt zijn eigen ondergang.”

“Eén keer staat hij alleen op het podium, wanneer hij zijn canzonetta zingt. Zijn eenzame, lege leven wordt dan opeens zichtbaar, wat hem heel kwetsbaar maakt. Altijd wil hij actie, drive, spanning. Maar als dat stopt, wordt het heel zwart.”

Info

Buchmanns fascinatie voor het werk van Mozart zal niet snel opdrogen. “Tijdens het repeteren hoor je soms twintig keer hetzelfde duet, maar nooit denk ik: moet het nou weer. Dit is gewoon het beste wat er is.”

Samen met dirigent De Vriend is Buchmann bezig te bekijken of de productie nog vaker opgevoerd kan worden. Vooralsnog staan er voorstellingen gepland in Odeon De Spiegel in Zwolle (17 en 18 januari), Koninklijk Theater Carré in Amsterdam (20 en 21 januari) en het Zuiderstrandtheater in Den Haag (24 en 25 januari).

De rollen in Mozarts opera worden vertolkt door Duncan Rock (Don Giovanni), Jaco Huijpen (Il Commendatore), Renate Arends (Donna Elvira), Piotr Micinski (Leporello), Vili Gospodiva (Donna Anna), Yves Saelens (Don Ottavio), Marina Zyatkova (Zerlina) en Jan Szurgot (Masetto).

Zie voor meer informatie de speciale website van Don Giovanni.