Goede nieuws: de Deutsche Oper Berlin heeft eindelijk weer een groot succes geboekt, met een nieuwe productie van Lady Macbeth uit het district Mtsensk van Sjostakovitsj (1934). De critici waren laaiend enthousiast en de tweede voorstelling, waar ik afgelopen donderdag bij was, was helemaal uitverkocht. Toch kon de productie me niet helemaal overtuigen.

Sjostakovitsjs ‘sex-and-crime’-meesterwerk is door de Noorse regisseur Ole Anders Tandberg geplaatst in een visfabriek op een klif, waarschijnlijk in Noorwegen, waar deze coproductie in september 2014 in première ging. De zon schijnt er nooit en de mensen rennen er rond in viskleding, met buitenproportionele vissen in hun handen.

Op de zwarte klif staat een klein wit huis, waar de familie Ismailov woont. Niet echt de rijkdom en weelde waar het libretto over spreekt… Katerina Ismailov loopt rond in een witte onderjurk, een te grote ski-jas en regenlaarzen. Niet echt het verveelde meisje dat in een superrijke koopmansfamilie getrouwd is… De productie oogt als Lars von Triers mistroostige film Breaking the Waves.

Sjostakovitsj vertelt op hoogst satirische manier het verhaal van de Russische samenleving voor de Revolutie. Veel passages in zijn opera zijn sterk ironisch, bijvoorbeeld door het gebruik van marsen en carnavalsdansen in de blazers. Tandberg en zijn dramaturg Jörg Königsdorf zijn daar echter niet in geïnteresseerd. Niets is grappig of verontrustend in hun enscenering, behalve dan misschien de enorme vissen, die telkens weer gebruikt worden als sekssymbool (maar dat is eerder lachwekkend dan grappig).

Persoonlijk denk ik dat het effect van de opera groter is als de sociale satire sterker uitgespeeld wordt. Dat toont beter de hypocrisie van de scherp neergezette karakters, brengt de surrealistische verschrikkingen duidelijker over en maakt dat je de emotionele momenten in de partituur krachtiger voelt.

Dirigent Donald Runnicles koos donderdag voor een nogal krachtige lezing van de opera. Hij nam in feite de partituur en sloeg je er met forte, fortissimo en fortississimo mee om de oren. Natuurlijk, Sjostakovitsj op volle toeren is effectief. En met de recht de zaal in spelende ‘banda’ op het toneel erbij waren de climaxen overweldigend. Maar Runnicles toonde verder weinig interesse in de meer slapstick/operette-fragmenten uit het werk.

De muziek was onder de chef-dirigent ofwel erg luid ofwel ingetogen, waardoor er geen echte opbouw in de scènes zat. Dat leidde tot een paar abrupte afsluitingen zonder applaus. Het publiek realiseerde zich een paar seconden lang niet dat de scène voorbij was. Het zat in stilte en wachtte…

De Deutsche Oper presenteerde huisdiva Evelyn Herlitzius in de rol van Katerina, hier een gespannen, verwarde vrouw. Ze zong met een doordringende stem die over de hardste orkestbegeleidingen heen kon komen, maar die sensualiteit en kwetsbaarheid miste. Een groot contrast met Eva-Maria Westbroek, die een paar jaar geleden een gedenkwaardige Katerina zong in Amsterdam. Ik miste de wellust en hunkering uit Westbroeks vertolking.

De sadistische vader werd neergezet door veteraan Sir John Tomlinson. Hij zong met een aantrekkelijke karakterbas en enkele nogal geforceerde hoge noten.

Maxim Aksenov was een overtuigende Sergej; met en zonder shirt. De beroemde verleidingsscène – met de daaropvolgende expliciete seksbeschrijving in de muziek – werd helaas verpest doordat Tandberg Katerina op Sergej liet springen en hem praktisch liet ‘verkrachten’, terwijl de Engelse en Duitse boventitels precies het tegenovergestelde lieten lezen. Kennelijk hoeven hedendaagse regisseurs en hun dramaturgen zich niet zo veel aan te trekken van de fijnere details van een operalibretto…

Het Berlijnse publiek reageerde positief, ook al drongen Tandberg en Runnicles in mijn ogen niet door tot de essentie van de opera. Maar zelfs in zo’n eendimensionale interpretatie blijft de muziek krachtiger dan woorden kunnen uitdrukken. En los van de sterleden van de cast waren er geweldige vocale prestaties te bewonderen: Tobias Kehrer als dronken en hitsige priester, Seth Carico als indrukwekkende politieagent, Stephen Bronk als oude gevangene en Nadine Secunde (Elektra en Brünnhilde in Amsterdam) in twee cameo’s.

Als je je opera’s graag luid, hysterisch en enigszins dwaas ziet, dan is deze Lady Macbeth iets voor jou. En misschien is zulk volume wel nodig om in Berlijn, met drie concurrerende operahuizen en een enorme hoeveelheid aan activiteiten, op te vallen. Als dat het idee achter de productie was, is het zeker geslaagd.

Zie voor meer informatie de website van de Deutsche Oper Berlin.