Het Theater Hagen is wel in voor een rariteit. Momenteel speelt het Duitse operahuis Samuel Barbers weinig opgevoerde opera Vanessa. Een in alle opzichten geslaagde productie.

Vanessa van Samuel Barber wordt maar zelden gespeeld. De opera beleefde op 15 januari 1958 zijn première bij de Metropolitan Opera en geniet sindsdien een redelijke naamsbekendheid, zonder ooit echt populair te zijn geworden.

Op 28 februari 2004 was Vanessa te horen in de ZaterdagMatinee, met Carol Vaness in de titelrol en Marcel Reijans als Anatol. Het was de Nederlandse première van dit werk, dat lang gezien werd als muzikaal enigszins achterhaald.

Barber componeerde volstrekt tonaal en schuwde fraaie melodieën niet, en dat in een tijd dat een dergelijke stijl bezig was geheel uit de mode te raken. Vandaag de dag valt dit aspect niet meer op: het is een boeiend werk dat zeker meer aandacht verdient.

Hagen is een middelgrote stad onder de rook van Dortmund en heeft, zoals elke Duitse stad, een flink theater met een gevarieerde programmering. Dat men voor Vanessa heeft gekozen zal tenminste zijdelings te maken hebben met de aanwezigheid van een trouw publiek. Afgelopen zondag zat de zaal in elk geval goed vol. Onbekend maakt hier niet op voorhand onbemind. En terecht, want het was een buitengewoon aantrekkelijke uitvoering.

Het verhaal

De opera speelt zich af op een kasteel in een noordelijk land en draait om drie vrouwen en een man. Vanessa leeft al twintig jaar in afzondering na te zijn verlaten door haar oudere minnaar Anatol. Over deze man is verder niets bekend, maar het is aannemelijk dat hij getrouwd was.

Op het kasteel wonen verder Vanessa’s moeder, die niet met haar wenst te spreken, en de twintigjarige Erika, die zichzelf typeert als “her niece but most of the time her shadow”. Het vermoeden bestaat dat zij in werkelijkheid Vanessa’s dochter is, uit haar kortstondige relatie met Anatol.

Vanessa wacht al die tijd op de terugkeer van haar geliefde en probeert intussen de tijd stil te zetten door doeken over de spiegels te hangen. Zij wil beslist niet ouder worden en een vrouw met een dochter kan dat nu eenmaal niet ontkennen.

Als er bericht komt van Anatol is alles in rep en roer. Maar de Anatol die verschijnt, blijkt de zoon van de inmiddels gestorven minnaar van Vanessa te zijn. Hij wilde met eigen ogen die vrouw aanschouwen die de ogen van zijn vader deed oplichten wanneer hij haar naam noemde en die de lippen van zijn moeder verschroeide.

Vanessa maakt hem uit voor bedrieger en laat hem alleen achter met Erika. Hij verleidt haar nog diezelfde nacht en maakt haar zwanger. ‘Golddigger’ die hij is, vraagt hij haar later ten huwelijk, maar zij wijst hem af. Hij wil haar geen eeuwigdurende liefde en trouw garanderen, want dat zijn toch slechts leugens. Zij begrijpt dat niet, ook doordat ze haar hele leven nog niet onder de mensen is geweest.

Na de nodige verwikkelingen besluit Anatol met de veel oudere Vanessa te trouwen. Zij heeft zich verzoend met het feit dat haar Anatol dood is, maar weigert te accepteren dat ze twintig jaar voor niets op hem heeft gewacht. En ziedaar, hier is toch Anatol? Samen vertrekken ze naar Parijs, met achterlating van Erika, die zich inmiddels heeft geaborteerd. Nu is het haar beurt om te wachten en het afkeurende zwijgen van haar grootmoeder te ondergaan.

De productie

De productie in Hagen maakte veel gebruik van een doorschijnend doek, waarop ondersteunende filmbeelden werden geprojecteerd. Ook diende het doek soms om het eenheidsdecor te delen in voor en achter. Het was allemaal bijzonder goed doordacht en werd uitstekend uitgevoerd.

Aan het werk waren delen uit Barbers The lovers toegevoegd om de verschillende scènes vloeiender in elkaar te laten overgaan. In mijn beleving werd het stuk er duidelijk beter door; een goede vondst.

Vanessa werd vertolkt door de Autralische sopraan Katrina Sheppeard. Zij was opgemaakt als Greta Garbo en keek tijdens de proloog naar een stomme film van haarzelf met Anatol. Een verstild bestaan, waarbij ze tot leven kwam door de komst van Anatol. Ze zong de hier en daar toch wat hysterische rol met overgave. Haar ‘Why did no one warn me’ aan het begin van de vierde akte was van een grote dramatische kracht.

De Amerikaanse tenor Richard Furman was aangetrokken als de jonge Anatol. De vergelijking met Nicolai Gedda, mij inmiddels goed bekend van de opname van de première in 1958, kon hij uitstekend doorstaan. Vlot ogend, als een soort jeugdige Gérard Depardieu, stal hij de show.

De overige zangers waren afkomstig uit het ensemble. Alle lof voor Kristine Larissa Funkhauser voor haar vertolking van Erika, feitelijk de rol met de meest aansprekende muziek. In de eerste akte heeft Erika de fraaie aria ‘Why must the winter come so soon’, op het eerste oog een showstopper die uit de lucht komt vallen, maar in terugblik een overweging die vooruitwijst naar haar aanstaande isolement. Een heel mooi optreden.

Ilkka Vihavainen oogste succes als de wat onverschillige dokter die het buffo karakter van zijn rol kan uitspelen in het deuntje ‘Under the willow tree’. Marilyn Bennet nam de oude barones voor haar rekening, een soort eenpersoons Grieks koor dat commentaar leverde, niet door te spreken maar door een verbeten zwijgen.

De regie was van de hand van Roman Hovenbitzer, het decor en de fraaie kostuums van Jan Bammes. Het goed spelende Philharmonisch Orchester Hagen stond onder leiding van Florian Ludwig.

Hagen is wel een eindje weg vanuit de randstad, maar deze trip was volledig de moeite waard. Volgend seizoen staat er een absolute rariteit op het programma: Ernst Kreneks Jonny spielt auf. Ook iets om naar uit te kijken.

Zie voor meer informatie de website van het Theater Hagen.