Met een spannende en strak geregisseerde productie van Rusalka heeft Lotte de Beer afgelopen zaterdagavond haar debuut gemaakt bij het Aalto-Musiktheater in Essen. Haar interpretatie van de slotscène riep echter wel bedenkingen op.

Hoe ensceneer je een lyrisch sprookje? Eentje met bosgeesten, waternymfen, een watergeest, een heks en uiteraard een prins? Oftewel: Rusalka van Jaroslav Kvapil (tekst) en Antonín Dvořák (muziek)?

Twintig ouderwetse witte badkuipen op leeuwenpootjes vulden het podium van het Aalto-Musiktheater in Essen. Beeld voor het meer waar de watergeesten huizen. Uit het libretto valt af te leiden dat zij de gedaante hebben van golven. Eén van hen, Rusalka, wil mens worden, want zij is verliefd op een prins die regelmatig in dat meer een bad neemt.

Het was even wennen om Rusalka te zien in één van die kuipen, daarin gestopt door drie verpleegsters. De hoofdfiguur uit Dvoráks lyrisch sprookje (door hem bewust geen opera genoemd) wordt door de Nederlandse regisseuse Lotte de Beer gezien als een jonge vrouw met waanbeelden, een geesteszieke die is opgenomen in een gesticht. Tijdens de ouverture werden de wanen en de opname schetsmatig getoond.

Fantasiewereld

Ten tijde van het ontstaan van Rusalka ontvouwde Sigmund Freud zijn theorieën over de relatie tussen droom en werkelijkheid in de psyche van de mens, in het bijzonder de vrouw. Lotte de Beer brengt Freud in het spel door middel van een psychiater (zwijgende rol) die in enkele scènes de vrouw, liggend op een bank, haar wanen laat uitzingen.

In deze vertoning van het sprookje voelt dat aan als een tegenstrijdigheid. Waar Freud door middel van de ratio de fantasie tracht te verklaren, daar geeft Dvořák door middel van de muziek alle ruimte aan die fantasie.

Het was dan ook een feest om bij de première van deze nieuwe productie in die fantasiewereld te worden meegesleept door het in alle gradaties expressief spelende orkest onder leiding van zijn Tsjechische chef-dirigent Tomáš Netopil.

Dramatische opera

Ook de uitstekende bezetting droeg eraan bij dat het toch een spannende en waardevolle voorstelling werd. De zangers combineerden hun vocale expressie zonder uitzondering met intens acteren, met dank aan de strakke regie van Lotte de Beer. Want ook al wekte de enscenering met de badkuipen in het eerste bedrijf bij mij aanvankelijk innerlijk verzet, toch zorgde de op de kern van het drama gerichte personenregie voor een overtuigende en bij wijlen ontroerende weergave van Rusalka’s lot.

Sopraan Sandra Janusaité, verbonden aan het Essener huisensemble, had daarin een doorslaggevende rol, niet alleen omdat Dvořák haar het prachtige ‘lied van de maan’ in de mond legt, maar nog meer door de dramatische botsingen die ze heeft met de prins van haar hart en met de watergeest. Dvoráks muziek kent op zulke momenten een dermate heftige kleuring dat de betiteling ‘lyrisch sprookje’ misleidend is; Rusalka kan voluit ‘dramatische opera’ heten.

De prins in deze productie is gekleed als een sprookjesprins en past in de waan van de jonge vrouw Rusalka. Tenor Ladislav Elgr karakteriseerde hem perfect in zijn krachtige stem met mooie hoogte en met zijn elegante acteren.

De watergeest, een soort vaderfiguur, is in de enscenering de echte en vertwijfelde vader van de wanende vrouw. Het duet met zijn dochter in het tweede bedrijf greep je naar de keel door de intense zang van Janusaite en van de bas Almas Svilpa.

Deftige heks

Ook in haar kleding als sprookjesfiguur gekenschetst, is de prinses (sopraan Katrin Kapplusch), die als gast het huwelijksfeest bijwoont. Zij trekt de prins van zijn toch wat merkwaardige bruid af. Rusalka heeft haar stem immers moeten inleveren toen de heks Jezibaba haar tot mens omtoverde. De rijzige mezzo Lindsay Ammann was qua zang en in haar schitterende mantel een deftige heks.

Het moet voor een operazangeres niet meevallen om deels zwijgend tegenspel te bieden. Dvořák geeft Rusalka echter meteen aan het begin van het derde bedrijf een ander hoogtepunt, de ontroerende klaagzang over de impasse waarin zij is terechtgekomen: als geest kan zij niet sterven en naar de mensenwereld kan zij niet terug.

De Beer liet de nu hysterisch geworden vrouw overbrengen naar een isoleercel. Daarna volgde de finale ontmoeting met de prins, die de waanzin nabij was. In de duetterende liefdeszang speelt Dvorák in de stemmen en in het orkest zijn mooiste troeven uit. De prins smeekt om een kus die hem doet sterven, maar in het libretto blijft het einde van Rusalka open.

Wansmaak

In die slotscène kapseisde het concept van De Beer. Zij liet de prins na de hartstochtelijke kus doodnuchter het podium afstappen, waarna een verpleegster met een injectiespuit de in dwangbuis gestoken vrouw een dodelijke shot toediende. Wat een wansmaak om de fantasie zo te verkrachten.

Gelukkig hield Dvořák de fantasie in stand met zijn tedere orkestrale afronding, door Netopil en zijn orkest tranentrekkend indrukwekkend gespeeld. Het was nog een halve minuut stil in de zaal alvorens een juichend applaus losbarstte.

Ook het regie- en vormgeversteam kreeg ruim bijval. Het eveneens Nederlandse duo Clement & Sanôu schiep een aantal effectieve toneelbeelden voor onder meer de koorscènes. Een kleine maar opmerkelijke, Nederlandse bijdrage leverde verder bariton Martijn Cornet als de jachtopziener.

Rusalka heeft herhalingen op 27, 29, 31 mei, 4, 13, 16, 19, 21 en 25 juni. In aanmerking genomen dat een Nederlandse productie 25 jaar geleden plaatsvond bij de Reisopera en De Nationale Opera dit topdrama voor het laatst in 1976 vertoonde, biedt het Aalto-Musiktheater een aantrekkelijke aanvulling.

Zie voor meer informatie de website van het Aalto-Musiktheater in Essen.