Beyond the score geeft een geslaagd, toegankelijk portret van één van de grootste vernieuwers uit de muziekgeschiedenis van de 20e en 21e eeuw: Pierre Boulez. Asko|Schönberg gaf de Holland Festival-productie dinsdagavond in het Muziekgebouw in Amsterdam prachtig gestalte.

Pierre Boulez werd dit jaar negentig. De componist, dirigent, pianist en auteur is geen onbekende in het Muziekgebouw aan ’t IJ in Amsterdam. In 2010 ontving hij daar, eveneens in het kader van het Holland Festival, de Edison Oeuvreprijs Klassiek.

Beyond the score kwam tot stand als onderdeel van een reeks multimediale concerten die al tien jaar door het Chicago Symphony Orchestra worden georganiseerd. De voorstelling gaf in zestien muziekfragmenten een dwarsdoorsnede van het oeuvre van Boulez, omlijst met archiefbeelden uit de verschillende periodes van Boulez’ lange leven en met ander beeld- en tekstmateriaal. Boulez’ voortdurend veranderende kijk op muziek kwam volop aan bod in zijn commentaren.

Frank Gehry (1929), architect van onder meer het Guggenheim Museum in Bilbao, zorgde voor het decorontwerp en Boulez-specialist Gerard McBurney was het creatieve brein achter de voorstelling. Studenten van de universiteit van Chicago gaven het project verder vorm vanuit hun affiniteit met ‘bunraku’, Japans poppentheater. Deze kunstvorm heeft het werk van Boulez beïnvloed. Zo waren er twaalf panelen, ontworpen door Gehry, die steeds verplaatst werden door figuranten. Hierop werden de archiefbeelden geprojecteerd.

Pauline Post, sinds 2002 vaste pianiste van Asko|Schönberg, opende de avond met een compositie uit 2001, Incises, virtuoos gespeeld. Hierna hoorden we Dérive II, waaraan Boulez werkte tussen 1988 en 2009, gevolgd door Dérive I uit 1984. Het illustreerde hoezeer Boulez zijn eigen werken steeds opnieuw uitvond.

Tussendoor sprak Boulez in de archiefbeelden over de wisselwerking tussen creativiteit en communicatie. Bij Dérivée II waren beelden van vissen en water te zien, een associatie met de helderheid van klanken. Hij vertelde over de eigenschappen van klanken, sprak over harde en zachte akkoorden en liet een none horen (d-e) met een b- erin. Prachtig wat er al in een enkel akkoord besloten ligt!

De ontmoeting met Stravinsky was een positieve ervaring voor Boulez. Met humor werd die ontmoeting in beeld gebracht. Bij de dood van Stravinsky schreef Boulez bij wijze van monument het werk Mémoriale …explosante-fixe… original, waar hij tussen 1972 en 1993 verschillende bewerkingen van componeerde. Het leverde dinsdagavond een prachtige fluitsolo op.

Proust en Mallarmée, literaire favorieten van Boulez, kwamen uitgebreid in beeld. Hun teksten werden gevisualiseerd en door Marieke de Kleine gereciteerd. De Israëlische sopraan Keren Motseri zong de moeilijke partij van Improvisation sur Mallarmé en nam de extreme sprongen en lange lijnen met verve. Het slagwerk liet in de tweede versie van dezelfde titel opvallend zachte klanken horen.

Alt Carina Vinke maakte indruk met haar warme stemgeluid en trefzekere performance in Le marteau sans Maître. Bijzonder was verder het optreden van de veelbelovende dertienjarige pianist Nikola Meeuwsen.

Allerlei stijlen en technieken die Boulez in zijn leven onderzocht, passeerden in Beyond the score de revue. Zo ook de dobbelsteen, symbool voor Boulez’ aleatorische muziek, waarbij bewust gebruikgemaakt werd van toeval en onberekenbare factoren. Ter illustratie klonk Domaines uit 1968, met een prachtige solo voor de klarinet.

Asko|Schönberg liet onder Etienne Siebens trefzekere impressies horen, met prachtige contrasten. Knap werk om al die complexiteit tot zulke mooie klankweefsels te formeren. Slagwerk Den Haag, dat zich toelegt op alles wat geluid en puls als klankbron heeft, maakte subtiel gebruik van hun materialen.

In Beyond the score zien we Boulez als fantastisch onderzoeker. Een denker, iemand die het avontuur met alle parameters van de muziek is aangegaan, steeds bereid hetgeen hij vond los te laten voor nieuwe ontdekkingen. Fascinerend is zijn brede kijk op cultuur en beschaving (of het gebrek daaraan) en zijn interdisciplinaire benadering van de kunsten.

Na een levenslange zoektocht blijven de klanken en waar ze vandaan komen ook voor Boulez een groot mysterie…

Het Holland Festival vindt tot en met 23 juni plaats in Amsterdam. Zie voor meer informatie www.hollandfestival.nl.