De Ring in Bayreuth: Götterdämmerung
Der Ring des Nibelungen regisseren in het Wagner-walhalla Bayreuth: menige operaregisseur droomt ervan. In 2013 was het de beurt aan Frank Castorf. Ook deze zomer is zijn productie nog te bewonderen. Peter Franken reisde af naar Beieren en doet verslag van vier avonden Ring. In deel vier: Götterdämmerung.
Het slotdeel van Frank Castorfs Ring viel na de problematische Siegfried alleszins mee. Dat is ook een kwestie van instelling en gewenning natuurlijk. Van Castorf is bekend dat hij een bepaalde manier van werken heeft en die methodiek heeft hij integraal meegebracht naar Bayreuth. Toen hij werd gecontracteerd, was dit geen schot in het duister: men wist precies wie en vooral wat er in huis werd gehaald. Door je als toeschouwer niet te ergeren aan zijn versie van het ‘postdramatisch regietheater’ ontstaat ruimte voor het beleven van enig genoegen aan zijn lezing van Götterdämmerung.
Götterdämmerung gaat over manipulatie. De enige die daar niet aan meedoet, is Siegfried, feitelijk de ‘reine Tor’. Bij aanvang zien we de Nornen, fraai uitgedost in rood, goudgeel en zwart. Wie het nog niet begrepen heeft: dit is een Duitse en meer in het bijzonder een Berlijnse Ring.
De Nornen bedrijven al zingend een voodooritueel in een klein tempeltje, een ruimte achter ijzeren tralies ergens in Kreuzberg. Brünnhilde heeft een pop die ze met een naald bewerkt en die vermoedelijk Siegfried moet voorstellen. Ook Hagen verricht de nodige voodoohandelingen. Tegen het einde proberen de Rijndochters Siegfried door manipulatie – deze keer met de belofte van seks – zo ver te krijgen dat hij de Ring aan hen geeft.
Het decor wordt beheerst door een groot gebouw, ingepakt in wit doek, herinnerend aan de door Cristo ingepakte Rijksdag. De Gibichungen wonen boven een naastgelegen groentewinkeltje. Hagen schenkt Gutrune een BMW Isetta als huwelijkscadeau, waarmee ze zeer verguld is. Het zijn geen vermogende lieden, maar kleine criminelen die hun winkeltjes vermoedelijk als dekmantel gebruiken.
Tegen het einde valt het witte doek en wordt de gevel van de Stock Exchange in New York onthuld. De gedachte is dat Duitsland niet wordt geregeerd door het eigen parlement, maar door het grote geld in de verderfelijke VS.
Siegfried wordt door Brünnhilde de wijde wereld ingestuurd en vergeet haar prompt. Hij is een jongeman zonder verleden en zonder benul van zoiets als een toekomst. Alleen het heden telt voor hem en daarin treft hij Gutrune. Als hij zich al hoog en breed op haar heeft gestort, vraagt hij en passant nog even: “Gunther, wie heißt deine Schwester?” Seks mag dan wel vrijblijvend zijn, geheel anoniem gaat kennelijk weer iets te ver.
Voodoo speelt ook een rol in het onherkenbaar maken van Siegfried als hij in Gunthers gedaante Brünnhilde komt ophalen en de ring afhandig maakt. Op zich een goede oplossing voor deze problematische scène.
Siegfrieds dood gaat met grof geweld: hij wordt doodgeknuppeld door Hagen, die hem vervolgens als oud vuil achterlaat. Van een stijlvolle rouwstoet tijdens de Trauermusik is geen sprake.
Brünnhildes einde wordt slechts gesuggereerd. Ze zingt haar slotgezang bijna alleen op het toneel, omdat iedereen zich al heeft verwijderd, op de Rijndochters na. Deze lopen voortdurend als groepje achter haar aan, in de hoop de ring te ontvangen. Het is weer zo’n slapstickscène waar Castorf patent op lijkt te hebben.
Centraal in Castorfs Ring staat het idee van een wereld die in de ban is van een utopie: de socialistische heilstaat. De denkende mens doet een stap vooruit, komt op een hoger plan en weet door ratio de maatschappij in te richten zonder geleid te worden door instincten. Dat zoiets slechts mogelijk is door genetische manipulatie, werd niet voorzien. Men ging ervan uit dat met een paar generaties de mens in de nieuwe totalitaire socialistische staat niet anders meer zou weten.
Voor een DDR-burger was de mislukking van het reëel bestaande socialisme des te pregnanter, omdat hij zij aan zij leefde met het kapitalisme, met name in Berlijn. Het ‘leven van de leugen’ was nergens moeilijker dan juist daar, op het raakvlak van twee systemen.
Beschouwen we de gehele Ring, dan zien we de volgende lijn. Das Rheingold is het begin: een fascinatie met een verkeerde wereld. Die Walküre stipt olie en revolutie aan; het begin van een nieuwe wereldorde. Siegfried staat voor de periode waarin het socialisme het leek te gaan winnen van het kapitalisme, toen fabrieken met rokende schoorstenen synoniem waren met toenemende welvaart. Toch ook hier al de zelfkant: wat komt er nu helemaal van terecht op straatniveau? De teloorgang komt in Götterdämmerung. De utopie is veranderd in dystopie.
De grote lijn van deze Ring is dus politiek-sociaal. De uitwerking is deconstructivistisch en vervreemdend. Scandal von heute, Kult von Morgen?
Muzikaal had deze Götterdämmerung een niveau vergelijkbaar met dat van Die Walküre. De beste man van het veld was Stephen Milling als Hagen. Hem had ik graag als Wotan gehoord.
De overige zangers waren goed op dreef: Claudia Mahnke was in de dubbelrol als Tweede Norn en Waltraute zeer overtuigend, Catherine Foster zong een uitstekende Brünnhilde en de Rijndochters en Nornen hadden een goed niveau.
De Siegfried van Stefan Vinke beviel mij nu beter dan in Siegfried, al bleef ik mijn bezwaren tegen hem houden. Zeer goed was het koor, dat hier eindelijk eens kon uitpakken. En Kirill Petrenko en het orkest van de Festspiele viel een langdurige ovatie ten deel.
De auteur
10Reacties
Ik vond destijds na de rampen van ‘Siegfried’, ‘Götterdämmerung’ ook veel beter “te doen”. Het is inderdaad een consequent volgehouden wereldje van de kleine criminaliteit. Dat Siegfried dan uiteindelijk op nogal on-heroïsche manier met een baseballknuppel wordt doodgeslagen (zweert hij op die knuppel ook eerst zijn “Meineid”? Ik weet het niet meer, maar dat zou toch moeten…) en als een hond wordt achtergelaten, past dan inderdaad wel in dat wereldje van maffieuse afrekeningen…
Het autootje van Gutrune zag er schattig uit. De Rheintöchter in hun limousine hadden ook stijl (ze rijden wel eerst rode-draad figurant Patric Siebert aan!). Alleen het einde waar (als ik me goed herinner) de ring in een brandend vat gegooid wordt en de Rheintöchter er zonder meer blijven naast zitten (en wordt het lichaam van Hagen ook niet in een boot de zee op geduwd – op de video?), vond ik een beetje een anti-climax. Al paste een gebruikelijke grote apotheose met overstromende Rijn en brandend Walhalla natuurlijk niet echt met de rest van de enscenering…
Rekening ermee houdend dat ook de Chereau-Ring de politiek-sociale evolutie van de maatschappij toonde, maar zich intussen wel veel trouwer aan het verhaal hield zou men dus kunnen stellen dat deze Ring gerust de gekozen contekst zou mogen behouden. Maar er veel bij gewonnen zou hebben als ook hier het verhaal hier en daar trouwer was gevolgd, zonder de meest belachelijke elementen zoals de frituurmayonaise, de kalashnikov en (natuurlijk!) de krokodillen (al zal men zich die natuurlijk net blijven herinneren als HET emblematisch beeld van deze Ring!).
Muzikaal vond ik hem toch vrij behoorlijk – de Ring van de Reisopera heb ik niet gezien, dus daar kan niet over meespreken, maar inderdaad, die van de Nederlandse Opera was zeker (muzikaal) even goed zo al niet beter – en scenisch was hij zeker beter, al gaat het hier natuurlijk om een heel ander uitgangspunt.
Petrenko is alleszins een fantastische Wagnerdirigent en bv Foster en Mahnke bleven tot het einde schitterend…
Tot slot wil ik toch wel zeggen dat een volledige Ring in Bayreuth bijwonen (voor mij althans) ALTIJD een belevenis is, al was het maar vanwege de typische ambiance. En een nieuwe enscenering van de Ring is ALTIJD de moeite om (al was het uit nieuwsgierigheid) tot het einde uit te zien (hoezeer 1 of 2 zangers ook kunnen tegenvallen…)!
In de inleiding tot de vier Ring delen wordt steeds gewag gedaan van het feit, dat Peter Franken naar Beieren afreist, maar volgens mij ligt Bayreuth toch echt in Frankenland Peter Franken!
Hoe dan ook het bijwonen van een complete Ring des Nibelungen in Das Festspielhaus is een zeer grote gebeurtenis. Hoeveel kritiek wij allen ook mogen hebben op de Castorf Ring, het blijft toch echt een magistraal Wagneriaans gebeuren en ieder die het geluk heeft om aan de felbegeerde kaarten te komen, moet ik van harte aanbevelen om de pelgrimage te ondrnemen.
Ook op de Götterdämmerung valt weer een hoop aan te merken, maar t.o.v. de drie andere delen komt dit deel er nog heel goed af. Siegfried en Brünnhilde (Vinke en Foster) houden hun hoge niveau tot de laatste snik vol. Formidabele prestatie in deze productie waarin ze veel moeten klauteren en klimmen, terwijl je die energie toch echt nodig hebt voor de zang.
En dan zo’n Bayreuth koor onder aanvoering van Stephen Milling als Hagen was werkelijk huiveringwekkend. Jammer dat ze in Castorf’s priegelproduktie zo op een kluitje moesten staan. Dan hadden de luitjes in Amsterdam wel een beetje meer ruimte.
Opvallend vond ik de prestatie van Alejandro Marco-Buhrmester als Gunther. Net als in Amsterdam een opvallend puntgave prestatie. In Enschede zong en speelde Thomas Oliemans een weergaloze Gunther en door deze twee zeer goede interpreten ben ik gaan houden van juist deze wat anonieme rol.
Dankjewel Peter voor je uitgebreide verslag. Ik was weer even terug am Grünen Hügel dankzij jouw verhaal.
Bayreuth ligt wel degelijk in de deelstaat Beieren Hans.
Natuurlijk is het bijwonen van een Ring in Bayreuth ALTIJD de moeite waard. Mits je beschikt over een vermogen en bereid bent om jaren op een wachtlijst te staan en je benieuwd bent naar een opzienbarende interpretatie van een regisseur.
Maarten-Jan, ik geef je het voordeel van de twijfel, maar iemand in de buurt van het hotelletje in het Fichtelgebergte, waar ik vertoefde vertelde mij dat het Frankenland was en op een internetkaart noemt men het gebied ook zo. Vandaar.
Dat vermogen Leen Roetman valt nog wel mee. De prijzen beginnen bij €. 30.00 en eindigen bij €. 320.00
Inderdaad moet je een paar jaar blijven intekenen, maar voor mij was het de derde keer dat ik naar Bayreuth kon, dus een paar jaar sparen en geduld oefenen en dan kom je echt aan de beurt. Eenmaal daar is het wel een belevenis. Niet alleen de voorstelling, maar ook het ‘drum en dran’ tijdens de lange pauzes.
Ik luister voorlopig naar BR-Klassik! http://www.br.de/radio/br-klassik/sendungen/oper/konzert-on-demand-goetterdaemmerung-2015-bayreuther-festspiele-102.html
Beste Hans, vergelijk het maar met Radio Kootwijk. Dat ligt op de Veluwe maar ook in de provincie Gelderland. Franken(land) is een streek die zowel in Beieren als Baden-Wuertemberg ligt. Noem je de streek dan is het Franken(land), noem je de deelstaat dan gaat het over Beieren. Peter Franken is dus inderdaad naar de deelstaat Beieren afgereisd om in Franken(land) Bayreuth te bezoeken:).
Het sfeertje aldaar is inderdaad heel bijzonder. Bayreuth is qua entourage en ambiance een wonderlijke mix van de wereld van het rococo (markgrafelijk theater) en de hoogromantiek (Huis op de Groene Heuvel).
Ik ga helemaal met je mee Maarten-Jan. Bedankt voor de uitleg. Je hebt gelijk.
Bedankt Peter Franken voor deze zeer lezenswaardige en gedetailleerde recensies. Op het moment van schrijven ben ik in de buurt van Bayreuth en halverwege de Ring. Das Rheingold sloeg qua regie natuurlijk helemaal nergens op maar toch heb ik mij wel vermaakt. De eerste akte van Die Walküre vond ik echt geweldig. Vooral door het geweldige niveau van de cast in die opera. Opvallend vond ik nog dat van de 8 Walküren buiten Brünhilde er 6 veel te dik waren en ze waren in die fysieke staat ook niet echt flatteus gekleed. Dat overgewicht geldt ook natuurlijk voor Johan Botha. Wat is die man dik en wat is het dan moeilijk om er een jonge held in te zien. Maar hij zong geweldig.
Morgen Siegfried en dat kan gelet op de reacties eigenlijk alleen nog maar meevallen. En daarna de afronding met Götterdämmerung, mijn favoriete opera uit de Ring.
Toch wel een heel bijzonder gebeuren om de Ring bij te wonen hier in Bayreuth. Wat de kaarten betreft: ik heb op 17 mei jl gewoon ingelogd op de site van de Festspielen en een kaart geboekt. Zo gemakkelijk gaat dat dus tegenwoordig.
Aanvulling op Ben: op 1 februari was er een openbare online voorverkoop. De kaarten waren binnen 5 uur allemaal weg. Vanaf april zag ik inderdaad steeds weee kaarten online komen tot zelfs in juni. Prijzen vallen mee, zeker als je het vergelijkt met Salzburg. Maar ook daar kunnen ze maar 55% van de kosten dekken middels de kaartverkoop. De rest komt van sponsors en subsidie.