Na zich met Médée en La troupe d’Orphée gericht te hebben op oude muziek, slaat OPERA2DAY nu met de nieuwe opera Mariken in de tuin der lusten een modernere weg in. Het resultaat is een bijzondere, maar soms wat wringende mengeling van theater en opera.

Het is verrassend dat het verhaal van Mariken van Nieumeghen, voor het eerst gepubliceerd in 1515, eigenlijk nooit eerder tot een opera is gemaakt. De plot heeft, ondanks een wel erg middeleeuws-katholieke boodschap, alles in zich voor een meeslepende opera.

Alles begint met de jonge Mariken, die door haar oom (tevens priester en vaderfiguur) naar Nijmegen gestuurd wordt om boodschappen te doen. Omdat haar tante een slecht humeur heeft, kan ze daar niet logeren wanneer het donker wordt.

Alleen in het donker roept Mariken om hulp, en prompt verschijnt Moenen, die Mariken aanbiedt om haar in alle wetenschappen in te wijden en haar de wereld te laten zien. Mariken stemt toe.

Na zeven jaar in het gezelschap van Moenen – de duivel – op losbandige wijze dood en verderf gezaaid te hebben, ziet Mariken een religieus toneelstuk, waardoor ze zich realiseert dat zelfs de grootste zondaar vergeven kan worden.

Mariken roept om vergeving, wordt door de duivel boven de mensenmenigte opgetild en neergegooid. Op wonderbaarlijke wijze overleeft ze de val, en gaat met haar oom bij verscheidene religieuze instanties langs om te vragen hoe ze boete moet doen.

Uiteindelijk meldt de paus dat ze zich terug moet trekken in een klooster, met boeien om haar handen en hals. Zodra deze er door goddelijke interventie afvallen, zullen haar zonden haar zijn vergeven. Pas na decennia is het zover. Kort daarna overlijdt Mariken.

Serge van Veggel, artistiek leider en vaste regisseur van OPERA2DAY – tevens van oorsprong neerlandicus – heeft de Middelnederlandse tekst samen met dramaturg Karim Ameur omgevormd tot een (overwegend Middelnederlands) libretto, dat door componiste Calliope Tsoupaki van muziek is voorzien.

De muziek van Tsoupaki is sfeervol. Zowel het moderne instrumentarium van Asko|Schönberg als de instrumenten van het gespecialiseerde Tetraktys ensemble wekken middeleeuwse sferen op. Vooral in de instrumentale stukken en koorpassages weet Tsoupaki indruk te maken en te ontroeren met haar mengeling van vroegmoderne, Griekse en oosterse klanken.

De aria’s van de hand van Tsoupaki komen echter, met name in de eerste akte, niet goed uit de verf en lijken veel op elkaar. Er is muzikaal te weinig verschil te horen tussen de zorgen die de oom van Mariken uitspreekt, de uitbrander van haar tante en de verleidelijke woorden van de duivel – zaken die zich in geheel verschillende emotionele spectra bevinden.

De opera wordt niet volledig gezongen. Twee belangrijke aanwezigen op het toneel zingen zelfs helemaal niet. Zo wordt de rol van Mariken vertolkt door actrice Hannah Hoekstra, en de rol van verteller en opvoerder van het religieuze spel (hier een uiterst amusant en inventief poppenspel) door acteur Joop Keesmaat.

Dit contrast levert een resultaat op dat soms wat bevreemdend is, maar soms ook bijzonder goed werkt. In de scènes met de duivel (die vaak ietwat langzame, eentonige muziek te zingen krijgt) en de sprekende Mariken weet de combinatie van een zingend en een sprekend karakter niet te overtuigen. Er is sprake van een mismatch tussen de twee communicatievormen, lijkt het.

Maar de scène waarin actrice Hannah Hoekstra als Mariken haar retorische kunsten met opzwepende muzikale begeleiding ten tonele brengt, weet mij wél te overtuigen, evenals de ontmoeting van de sprekende Mariken met de paus, prachtig gezongen door countertenor Michael Chance. Hier had het contrast tussen de nederige woorden van Mariken en de geaffecteerde falsetzang van de paus een sterk dramatisch effect.

Alle zangrollen waren – zij het versterkt – vocaal meer dan afdoende bezet, met als uitblinkers de paus van Michael Chance, de oom van bas Harry van der Kamp en het prachtige ensemblewerk van Capella Amsterdam.

De ensembles Asko|Schönberg en Tetraktys werden warmbloedig en scherp gedirigeerd door vaste OPERA2DAY-dirigent Hernán Schvartzman, die zijn visitekaartje hiermee ook op het vlak van de hedendaagse muziek heeft afgegeven.

Ook al schuurt de combinatie van theater en opera hier en daar in Mariken in de tuin der lusten, en wordt een optimale synergie van beide disciplines niet gedurende de hele voorstelling consistent bereikt, toch blijft deze nieuwe Nederlandse opera de moeite van het bezoeken meer dan waard. Het kleine gezelschap OPERA2DAY heeft met dit waagstuk wederom bewezen een unieke en waardevolle toevoeging te zijn aan het Nederlandse operalandschap.

Mariken in de tuin der lusten is tot en met 21 november opgevoerd in verschillende theaters in het land. Zie voor meer informatie de website van OPERA2DAY.