Er zijn van die opera’s die je gewoon niet kunt verpesten. Dialogues des Carmelités van Francis Poulenc is er zo eentje. Een overzicht van enkele fraaie registraties op cd en dvd.

Bij Francis Poulenc staat de melodie in het centrum van het universum. Zijn muziek is zo schrijnend mooi en hij componeert zo beeldend dat je er eigenlijk geen regisseur voor nodig hebt.

Zijn opera Dialogues des Carmélites heeft opoffering, martelaarschap, revoluties en ideologieën als thema’s, maar dat zijn slechts de zijlijnen. Het hoofdthema is een allesvernietigende angst, waardoor je leven noch sterven kunt: “Angst is een afschuwelijke ziekte. Ik ben uit angst geboren, in angst leef ik en in angst zal ik sterven. Iedereen veracht angst, zodoende ben ik veroordeeld om veracht te zijn.”

Milaan, 1957
De wereldpremière van Dialogues des Carmélites vond plaats op 26 januari 1957 in de Scala in Milaan, in een Italiaanse vertaling. De bezetting leest als een ‘who is who’ in de operawereld, want zeg zelf: waren er grotere namen in die tijd te vinden?

Blanche werd gezongen door Virginia Zeani, een zangeres met een volle, grote en dramatische stem, die geschikt was voor zowel Violetta als Tosca. Marie werd vertolkt door Gigliola Frazzoni, één van de beste Minnies (La fanciulla del West) in de geschiedenis. En Madame Lidoine werd toebedeeld aan Leyla Gencer.

Met Fiorenza Cossotto, Gianna Pederzini, Eugenia Ratti en Scipio Colombo in de kleinere rollen klonk de opera minder lyrisch dan we tegenwoordig gewend zijn, bijna veristisch zelfs. Maar daardoor was het dramatische effect nog schrijnender.

In The Operatic PastCast vertelt Virginia Zeani over Poulenc, de invloed die de opera op haar leven heeft gehad, haar collega’s en de productie in Milaan.

De hele uitvoering uit Milaan, fantastisch gedirigeerd door Nino Sanzogno, staat gewoon op YouTube. Niet te missen!

Parijs, 1957
De Parijse première van Dialogues des Carmélites volgde een halfjaar later. Op 21 juni 1957 werd de opera, nu in het Frans, gepresenteerd in het Théâtre National de l’Opéra.

Blanche werd gezongen door de geliefde sopraan van Poulenc, Denise Duval. Duvals stem (meisjesachtig naïef, licht, etherisch bijna) paste Blanche als handschoen.

Ook de rest van de cast, met onder anderen Régine Crespin als Madame Lidoine en Rita Gorr als wellicht de beste Mère Marie ooit, werd door Poulenc zelf uitgekozen. Het orkest stond onder leiding van Pierre Dervaux en daar kan ik heel kort over zijn: beter bestaat niet (Warner 5099994822823).

Hieronder Régine Crespin als Madame Lidoine in ‘Mes chères filles’:

Wenen, 2008 en 2011
In 2011 werd door Oehms een ‘Zusamennschnitt’ uitgebracht van in januari 2008 en april 2011 live in het Theater an der Wien opgenomen voorstellingen van Dialogues des Carmélites.

Sally Matthews is een zeer ontroerende Blanche; meisjesachtig, maar met net voldoende karakter om haar personage body te geven. Af en toe zeurderig ook – Blanche ten voeten uit.

Deborah Polaski is onweerstaanbaar als Madame de Croissy en Michelle Breedt is een meer dan een indrukwekkende Mère Marie. Alleen al vanwege haar fantastische prestatie vind ik het jammer dat de voorstelling (de prachtige Carsen-productie, die deze maand in Amsterdam te zien is) niet op dvd is uitgebracht!

Het ORF-orkest onder leiding van Bertrand de Billy speelt de sterren van de hemel. Ferm waar nodig en fluisterzacht als het niet anders kan (Oehms OC 931).

Milaan, 2004
Over Robert Carsen gesproken: voor mij is zijn productie van Dialogues des Carmélites één van de absolute hoogtepunten in de geschiedenis van De Nationale Opera in Amsterdam.

In februari 2004 werd zijn productie in de Scala verfilmd, maar daar ben ik niet onverdeeld gelukkig mee. Mijn verdeeldheid slaat voornamelijk op de vertolking van de hoofdrol door Dagmar Schellenberger; in het begin irriteert ze me zelfs met haar sterke tremolo en niet altijd zuivere noten. Wel wint ze aan geloofwaardigheid nate de opera vordert. En door haar schitterende spel en volledige overgave maakt ze de ontwikkeling van haar karakter uiteindelijk toch zeer voelbaar. Ook haar zingen wordt mooier en zachter.

Voor de rol van Madame de Croissy tekent één van de beste zingende actrices van onze tijd, Anja Silja. Haar optreden is werkelijk adembenemend. En al is haar stem niet meer zo vast, het past uitstekend bij de oude en doodzieke priores. Haar doodstrijd levert ongekend spannend theater op. Het is een grote verdienste van Carsen (en de rest van de cast) dat de scènes erna de aandacht niet doen verslappen.

Riccardo Muti dirigeert met verve en weet precies de juiste toon te treffen om het schrikbeeld van de revolutie en haar uitwassen in klanken te schilderen. Op zijn mooist is hij in de lyrische, beschouwende scènes. Het ijzingwekkende einde bereikt in zijn handen een werkelijk bloedstollende climax. (Arthaus Musik 107315).

Hieronder de trailer:

Hamburg, 2008
De opera in Hamburg zag de opera in 2008 in een regie van Nikolaus Lehnhoff. Zijn Blanche, Alexia Voulgaridou, heeft veel weg van Liu: lief, bang, maar standvastig en daarin zeer indrukwekkend.

Kathryn Harries is als Madame de Croissy nog indrukwekkender dan Anja Silja. Het acteren doet ze niet alleen met haar hele lichaam, maar ook met haar perfect gevoerde stem. Haar angst is fysiek voelbaar en haar sterfscène kan niemand koud laten.

Jammer genoeg is Mère Marie van Gabrielle Schnaut niet van hetzelfde kaliber. Met de restanten van haar ooit zo imponerende stem wekt ze alleen maar irritatie: geen één noot is zuiver en haar verschrikkelijke wobble is als een marteling voor je oren. Wat een verschil met de warme Madame Lidoine, hier onvoorstelbaar mooi en liefelijk gezongen door Anne Schwanewilms!

De enscenering is zeer simpel en er zijn amper decors, maar dat is absoluut niet storend. De eindscène steekt Carsen naar de kroon (Arthaus Musik 101494).

Hieronder de trailer:

Parijs, 2013
Met Olivier Py weet je het nooit. Al moet ik zeggen dat ik zijn meeste producties meestal uitstekend vind. Zo ook zijn Dialogues des Carmélites, in 2013 opgenomen in Parijs.

Patricia Petibon is een zangeres met een neiging tot chargeren, maar hier is ze volkomen op haar plaats. Kijkend naar haar krijg ik ongewild visioenen van Edith Piaf. Wat natuurlijk ontzettend goed bij de rol past: een klein, mager, verschrikt vogeltje.

Haar timbre ligt dicht bij dat van Denise Duval, maar ze mist haar draagkracht en – voornamelijk – haar lyriek. Toch valt niet te ontkennen dat de rol van Blanche haar zowat op het lijf is geschreven.

Sophie Koch vind ik een vreemde keuze voor Marie. Ze oogt veel te jong en mist overwicht en overredingskracht, zo tekenend voor die rol, waardoor het contrast met Lidoine (een prachtige Veronique Gens) niet groot genoeg is.

Rosalind Plowright is een uitstekende Croissy en Sandrine Piau een heerlijke Constance.

Py gebruikt de orkestrale tussenspelen om religieuze scènes te tonen, inclusief de evocatie van het laatste avondmaal en de kruisiging. Soms is het mijns inziens ’too much’, maar bij de laatste scène, met de donkere sterrenhemel, krijg ik een brok in mijn keel (Erato 08256 46220694).

Hieronder de trailer:

München, 2010
München zou München niet zijn zonder nieuwe ensceneringen die keer op keer een schandaal veroorzaken. De Dialogues des Carmélites van Dmitri Tcherniakov uit 2010 werd niet door iedereen met open armen ontvangen. Zelf vind ik de productie zeer spannend, al gaat zijn visie mij soms iets te ver.

Allereerst: vergeet de nonnen, die zijn er niet. Wel is er een vrouwengemeenschap, opgesloten in een glazen huis. De wereld hebben ze buiten gelaten, maar de wereld kan hen nog steeds zien en zich met hen bemoeien. Claustrofobisch.

Blanche, fenomenaal gezongen en geacteerd door Susan Gritton, heeft duidelijk psychische problemen. Haar heldendaad aan het einde vloeit voort uit dezelfde emoties als haar angst. Twee uitersten van hetzelfde probleem.

De tegenstelling tussen de kordate, hier nogal karikaturaal als een potachtige kapo neergezette Mère Marie (fantastische Susanne Resmark) en de lieve, duidelijk een andere koers ambiërende Madame Lidoine (Soile Isokoski op haar best) kan niet groter zijn.

En o ja: vergeet de guillotine, want die is er ook niet. Tcherniakov heeft ook het einde veranderd.

Overigens: de kans dat de dvd nog te koop is, is klein. De erven Poulenc vonden de vrijheden die Tcherniakov zich heeft gepermitteerd te ver gaan en zijn naar de rechter gestapt (BelAir BAC061).

Hieronder de trailer:

Verfilming
Wist u trouwens dat het verhaal van Dialogues des Carmélites in 1960 is verfilmd? In de film zijn onder anderen Jeanne Moreau als Mère Marie en Pascal Audret als Blanche te zien.

Hieronder de laatste scène: