Sopraan Asmik Grigorian eiste met haar fabuleuze vertolking van Marie alle aandacht op, afgelopen zaterdag tijdens de uitvoering van Wozzeck in de NTR ZaterdagMatinee. Maar ook haar collega-zangers en -musici waren in topvorm. Een uitmuntend besluit van het Matinee-seizoen.

Het is een waargebeurd verhaal. In 1824 werd de soldaat Johann Christian Woyzeck schuldig bevonden aan de moord op zijn vriendin Johanna Christiane Woost en ter dood veroordeeld. Op de markt van Leipzig werd het vonnis voltrokken: Woyzeck werd met het zwaard gedood. Aan de veroordeling ging een brede maatschappelijke discussie vooraf (sociale media avant la lettre?). Men vroeg zich af of Woyzeck toerekeningsvatbaar kon worden verklaard.

Het verhaal inspireerde de jonge Oostenrijker Georg Büchner tot het schrijven van zijn toneelstuk Woyzeck, dat onafgemaakt is gebleven, omdat Büchner in 1837 op 24-jarige leeftijd aan tyfus overleed. Het manuscript werd pas in 1879 gedrukt en het toneelstuk moest tot 1913 wachten tot het op de planken werd gebracht. Componist Alban Berg bezocht het een jaar later in Wenen en besloot er een opera van te maken. Door het uitbreken van de oorlog duurde het een paar jaar voordat hij de partituur had voltooid. De première in 1925 in Berlijn was een overweldigend succes.

“Fragmentarisch, hallucinerend en uiterst pessimistisch.” Zo werd het toneelstuk omschreven en zo is de opera ook. Dit werk – misschien wel de aangrijpendste opera van de vorige eeuw – gaat altijd vergezeld van een ongekende ongenaakbaarheid. De muziek is zeer expressief en niet in één definitie samen te vatten. Berg gebruikte zowel de dodecafonie als de zoetste vioolklanken en wisselde sprechgesang af met melancholieke ‘aria’s’.

Bij Wozzeck staat of valt alles met de uitvoering. Wat dat betreft hebben we geen reden tot klagen: de uitvoering van de NTR ZaterdagMatinee op 4 juni kan tot de absolute top gerekend worden. Dat het zo geweldig werd, was voornamelijk aan de zangers te danken. En aan dirigent Markus Stenz, al had hij het orkest bij sommige scènes wat zachter mogen laten spelen.

Er waren ook een paar minpunten. Zo vond ik het constante geloop van de zangers (en van de orkestleden!) bij vlagen behoorlijk irritant: het was storend en het leidde de aandacht af. Logisch was het ook niet, want soms was de zanger al de bühne af, terwijl er nog woorden tegen hem gericht werden. Af en toe moest ik aan het vroegere ‘komt op, zingt, gaat af’-principe denken.

Voor de rest niets dan lof. Florian Boesch (Wozzeck) en Asmik Grigorian (Marie) hadden hun rollen al eerder en ook samen (Keulen, 2011) vertolkt. Ze waren op elkaar ingespeeld en de chemie tussen de twee zangers was voelbaar.

Boesch zingt met een intensiteit die ik alleen als zinderend kan omschrijven. Zijn stem is groot, resonerend en beeldend. Bij hem heb je geen tekst nodig om te begrijpen wat hij zingt, al versta je niet alle woorden. Een echte stemacteur.

En toch: mijn aandacht werd opgeëist door zijn geliefde Marie. Het was de eerste keer dat ik Asmik Grigorian live hoorde en ze heeft niet alleen mijn hart gestolen, maar ook mijn kijk op de opera veranderd. Opeens was het niet meer Wozzeck met wie ik meevoelde, maar de door hem vermoorde geliefde. Opeens realiseerde ik me dat Berg, ondanks dat hij zich met zijn hoofdfiguur identificeerde, het meeste met Marie had. Haar personage had hij weliswaar onderbelicht, maar hij gaf haar de mooiste muziek. Het slaapliedje, bijvoorbeeld, dat ze in de eerste akte zingt: zo mooi en zo ontroerend.

En dan haar gebed in akte drie! Buigend over haar bijbel leest ze de verzen over Maria Magdalena, over hoe haar zonden vergeven werden. Om dan in tranen uit te barsten: “Du hast Dir ihrer erbarmt, erbarme Dich auch meiner.” Het is een gebed zonder zin, want haar lot staat vast en dat weet Marie/Grigorian ook wel. Maar haar zinloze smeekbede deed mijn hart bloeden.
Onvoorstelbaar eigenlijk hoe mooi en lyrisch Grigorian haar stem, zelfs bij het grootste orkestgeweld, wist te laten klinken.

Endrik Wottrich imponeerde als de tamboer-majoor. Hij maakte de op zichzelf verliefde macho met enorm ego zeer herkenbaar. Prachtig hoe makkelijk hij zijn tenor zonder te pushen wist te hanteren; het is tenslotte een hel van een rol.

Thomas Piffka was een voortreffelijke kapitein. Ook hij wist het gemis aan beelden met zijn stem alleen prima te verbeelden. De scène waarin hij samen met de dokter (Nathan Berg op zijn best) getuige is van het verdrinken van Wozzeck, greep me naar de keel.

Margaret werd schitterend gezongen door Cécile van de Sant. Wat een mooie en warme stem, en wat een voordracht! Haar kleine rol van de jaloerse buurvrouw eleveerde ze tot één van de hoogtepunten.

Peter Tantsitis was een goede Andres en John Heuzenroeder een nar uit duizenden. Zijn korte optreden is zeer zeker niet onopgemerkt gebleven.

Het Radio Filharmonisch Orkest en het Groot Omroepkoor stelden niet teleur en leverden hun gebruikelijke, uitstekende prestaties. Een waarlijk excellente afsluiting van het seizoen!

De uitvoering van Wozzeck is nog terug te beluisteren op de website van Radio 4.