Herheims Pique Dame: prachtig schouwspel
De nieuwe productie van Pique Dame bij De Nationale Opera draait helemaal om Tsjaikovski. Niet alleen in de orkestbak en onder de zangers, maar óók in de enscenering. Regisseur Stefan Herheim plaatst de opera in Tsjaikovski’s leefwereld en maakt er een prachtig schouwspel van.
Een riante huiskamer, klassiek ingericht, met in de hoek een vleugel. Een oudere man bevindt zich in een intieme pose met een jonge officier (Hermann?). We zijn bij Tsjaikovski thuis en zien een homo-erotische ontmoeting. De jongeman wordt betaald voor zijn diensten en loopt weg. Plotseling begint hij te lachen, keert op zijn schreden terug en windt een speeldoos op die in een lege vogelkooi zit. We horen ‘Ein Mädchen oder Weibchen’ uit Die Zauberflöte.
Pas dan zet maestro Mariss Jansons in en neemt de opera een aanvang. Maar de toon is gezet. In zijn benadering gaat regisseur Stefan Herheim uit van de wereld waarin Tsjaikovski leeft, of liever, probeert te leven. Liefde is voor hem een kwelling, omdat hij als homoseksueel nooit zijn draai heeft kunnen vinden. Een totaal gebrek aan maatschappelijke acceptatie, gekoppeld aan zelf opgelegde terughoudendheid. Van verliefd worden raakt hij alleen maar in een depressie.
Volgens Herheim ziet Tsjaikovski deze problemen terug bij het personage Hermann, zoals dat door zijn broer Modest is ontwikkeld uit de slechts op rijkdom beluste, manipulerende figuur in de vertelling van Poesjkin. In de opera speelt bezetenheid weliswaar een grote rol, maar hier gaat het om de gevolgen van een onmogelijke liefde.
In Herheims productie is Tsjaikovski de centrale figuur, die in alle scènes opduikt. Hij is gekoppeld aan het personage Jeletski, de vorst die zich bij aanvang van de opera met Lisa heeft verloofd, het onbekende meisje waar Hermann juist zo van de kook door is geraakt.
Tsjaikovski componeert het werk als het ware voor onze ogen. Hij schrijft en dirigeert alles en iedereen die zijn huiskamer betreedt: kinderen die soldaatje spelen, kindermeisjes, officieren. Later worden de rollen soms omgedraaid als personages op het toneel hem in een bepaalde richting proberen te sturen. Tussen de bedrijven door is Tsjaikovski ook nog eens even Jeletski, waardoor de interactie met Hermann en Lisa een dubbele bodem krijgt.
Vladimir Stoyanov vervulde zijn zware taak op voorbeeldige wijze. Hij had als Jeletski niet zo veel te zingen, maar des te meer te acteren. Even leek hij zelfs ook piano te kunnen spelen, maar de oplettende toeschouwer zal gezien hebben dat dit een dubbelganger betrof, vertolkt door pianist Christiaan Kuyvenhoven. Zelfs na afloop tijdens het applaus waren de twee heren met geen mogelijkheid van elkaar te onderscheiden. Een formidabele make-upjob.
De productie oogt wat somber door de weinig kleurrijke kleding. Mannen in grijs, vrouwen in zwart of wit. Lisa verwisselt van wit naar zwart als zij met Hermann heeft afgesproken dat hij (via de kamer van de gravin) naar haar toe zal komen. Vanaf dat ogenblik is zij gedoemd, net als de in het zwart geklede gravin.
Herheim zou Herheim niet zijn als er niet ook een paar genderwisselingen in het stuk zouden voorkomen. Zo is Polina (een uitstekende rol van Anna Goryachova) als man gekleed en mondt het cameo-optreden van de tsarina uit in een travestievertoning.
Hoewel het ‘Tsjaikovski-concept’ in mijn beleving geen meerwaarde heeft en de aandacht van de feitelijke handeling afleidt, is het aanmerkelijk minder storend en over de top dan ingrepen die Herheim in andere producties op zijn conto heeft staan. Je zou kunnen stellen dat hij wat is gekalmeerd en niet meer alles wil laten zien wat hij ooit bedacht heeft. In dat opzicht leunt deze productie meer aan tegen zijn recente Meistersinger dan tegen zijn wat oudere Rosenkavalier.
Door de voortdurende aanwezigheid van Jeletski raakt Hermann een tikje op de achtergrond. In plaats van hoofdfiguur is hij één van de vele protagonisten geworden. Misha Didyk heeft een enorme reputatie opgebouwd als Hermann, maar wist mij bij deze première niet te overtuigen. Hij zwoegde zich door zijn optreden en zal blij geweest zijn dat zijn stem het tot het einde volhield. Het kan haast niet anders dan dat hij in volgende voorstellingen meer uit de verf zal komen, maar nu stelde hij me teleur.
Lisa werd vertolkt door Svetlana Ignatovich, visueel een ideale typecast, maar minder lyrisch dan ik van haar had verwacht. In de tweede akte kent de rol een aantal crisismomenten en daar moest ze wel wat forceren. Ook hier is de verwachting voor de komende voorstellingen echter positief.
Alexey Markov als graaf Tomski en Zlatogor (een rol in de pastorale) was met afstand de beste man van de avond en ontving dan ook de grootste bijval van het premièrepubliek. Hij excelleerde in het verhaal over het geheim van de drie kaarten en wist ook in de wat ondeugende geschiedenis over de ‘vogeltjes’ die op zijn ‘tak’ zouden komen zitten, alle aandacht naar zich toe te trekken.
Vladimir Stoyanov gaf een goede vertolking van zijn ‘Gremin-aria’, maar wist meer te overtuigen als acteur dan als zanger. Larissa Diadkova was een voorbeeldige gravin. Alle hoofdrollen en het merendeel van de bijrollen waren bezet met Slavische zangers. Toch was er ook wat Nederlandse inbreng in de personen van Morschi Franz als ceremoniemeester en Maria Fiselier als het kamermeisje Masja.
Het koor van DNO was in grootse vorm. Het is duidelijk dat dirigent Ching-Lien Wu inmiddels haar draai met dit ensemble heeft gevonden en het op een niveau kan laten acteren dat we ervan gewend zijn. Daar waar Herheim weinig aandacht besteedt aan personenregie op individueel niveau, weet hij als geen ander de bewegingen van de koorleden te regisseren. Een vaardigheid waar het bij veel van zijn collega’s juist aan ontbreekt.
Mariss Jansons gaf leiding aan een uitstekend spelend Concertgebouworkest. Hoe kan het ook anders. Toch had ik hier en daar iets meer volume en dramatische accenten verwacht. Het premièrepubliek bedankte de maestro en zijn orkest met een ovationeel applaus.
Alles overwegend was dit een uitstekende uitvoering van Tsjaikovski’s voorlaatste opera. Zeker muzikaal, maar ook scenisch. En dat terwijl het werk vooraf door Herheim werd gekarakteriseerd als een nachtmerrie voor een regisseur. Hij heeft zich er uiteindelijk goed doorheen geslagen.
Zie voor meer informatie over Pique Dame de website van De Nationale Opera.
De auteur
15Reacties
Grotendeels mee eens. Ik heb de “tegenvallende” Misha Didyk echter heel anders geïnterpreteerd, namelijk als een Didyk met een minder grote mond. Zijn volume benadeelt de muzikale lijnen nogal eens, en dat was gisteren niet het geval. De wat breekbaarder Didyk beviel mij uitstekend. Zoals vrijwel alles uitstekend beviel, behalve Het Concept. Het libretto, waar Tsjaikovski juist (uiteindelijk) zo tevreden over was, werd vakkundig om zeep geholpen. Er kwam dus “een Tsjaikovski” op het toneel, die (indien niet Jeletski) weliswaar geen noot zong, maar wel voortdurend aanwezig was. Geen beste combinatie voor een opera. Hij werd karikaturaal neergezet als componist die zich zowel voor als achter de piano even fanatiek als clichématig kweet van zijn componistentaak. Achter de piano gaf hij een verbluffende Ton Koopman imitatie en voor de piano was hij de beste dirigentenparodie sinds Danny Kaye (volgens Herheim is componeren en dirigeren bljkbaar hetzelfde). Uiteraard leverde de nooit voorziene Bühne-aanwezigheid van Pjotr Iljitsj tal van geforceerde, onduidelijke situaties en ongerijmdheden op, en het kereltje begon na verloop van tijd enorm te irriteren.
Helemaal mee eens ! Ik vond het ook storend en steeds irritanter worden .
Briljante Pique Dame met een vlekje
http://www.operagazet.be/artikels15/nl/amsterdam2.htm#pique_dame
Mooi/leuk geschreven recensie Olivier Keegel en Peter Franken. Ik moet nog gaan en kijk er erg naar uit!
@Olivier Keegel (n.a.v. jouw eerste reactie): wel leuk zo’n preview van wat later in de Operagazet uitgebreider ter sprake blijkt te komen.
De geniaal getoonzette opera Pique Dame. Een top-orkest met dito dirigent. Een toneel bevolkt met louter manlijke en vrouwelijke Hvorostovski`s. Een regisseur en ontwerpers die weten te zorgen voor sfeervolle, dramatische, poëtische, geestige, feeërieke beelden die je bijblijven.
Plus helaas een concept dat wil dat de componist als een soort permanente cameo zijn zangers voor de voeten loopt. Desondanks voor mij DNO`s productie van het seizoen.
Paul Korenhof heeft weer een amusante en goede analyse gemaakt op Opusklassiek. “Misschien zou Herheim toch eens iets heel nieuws moeten verzinnen, bijvoorbeeld een opera regisseren vanuit het verhaal dat tekst en muziek hem aanbieden. Dat zou in deze tijd nog eens echt gedurfd zijn!.”
Ik was bij de voorstelling de 12e. Ik vond Didyk beter dan deze review, en inderdaad Markov was echt top. Vocaal een zeer geslaagde voorstelling, meerder kippenvel momenten ! Het orkest was subliem, zelfs beter dan mijn verwachting. Jansons en Tchaikovsky zijn een hele goede combinatie.
Ik kon het niet laten om hier te reageren. Wat ronduit schandalig is, is dat deze muzikaal geweldige prestatie gepaard gaat met slechte regie. Het optreden van ‘Tchaikovsky’ is ronduit belachelijk – letterlijk, personen in mijn omgeving schoten regelmatig in de lach. Het concept van de componist op toneel is op zich al niet zeer origineel, maar de uitwerking ervan had wel beter gekunnen. Schommelende luster met rook, was ik in de Efteling ? Dezelfde regisseur heeft in Noorwegen een Boheme volledig verpest, wat dat betreft zijn we er hier nog goed vanaf gekomen. Jammer.
Vanavond om 20.30 uur is Pique Dame te zien vanuit Barcelona. Een opname die door Basia Jaworski zeer werd geprezen. Uitvoerenden: Gran Theatre del Liceu Choir, Gran Theatre del Liceu Orchestra, Francisco Vas, Elena Zaremba, Michael Boder, Micha Didyk, Kurt Gysen, Michelle Marie Cook, Emily Magee, Ludovic Tézier, Ewa Podles, Mikhail Vekua, Claudia Schneider, Alberto Feria
Volgens het panel aan de radio gisteren is het niveau sinds de première nog eens flink verbeterd. Ik verheug me enorm op dinsdag! Nu naar Keulen. Mahler 3 met Haitink en het orkest van de Beierse Omroep.
Gisterenavond een voorstelling van Pique Dame bezocht.Het zag er prachtig uit qua decors, kostuums en belichting. De regie was irritant, nadrukkelijk en opdringerig.Hoeveel glazen besmet water ik voorbij heb zien komen weet ik niet meer maar het waren er erg veel en je kreeg bijna een hekel aan het gezicht en de gestalte van Tsjaikovsky. Soms had ik het idee dat Stefan Herheim te veel naar de film The Music Lovers van Ken Russell over het leven van Tsjaikovsky had gekeken. Net als bij Herheim gaat het onderwerp met Ken Russell op de loop.Muzikaal viel er veel te genieten. Het orkest o.l.v. Mariss Jansons speelde zeer fijnzinnig. Allerlei tegenstemmen in het orkest werden prachtig uitgelicht maar wat mij betreft had het af en toe wat dramatischer gekund.Op geen enkel moment was er sprake van een frisson of werd ik meegesleept.Alles bleef op afstand.Misha Didyk als Hermann (een dubbele man) acteerde overtuigend maar zijn timbre (nogal veel keelklank) kon me niet bekoren en op een aantal cruciale momenten (Wat is ons leven? Een spel) ontbrak het de stem aan kracht.Vladimir Galouzine in de vorige productie in het seizoen 1998-1999 bracht het er beter af en ook Alexei Steblyanko in de concertante uitvoering onder Gergiev in 1991 en zelfs Jan Blinkhof in de seizoenen 1981/1982 en 1985/1986 deden het volgens mij beter. Svetlana Aksenova klonk af en toe enigszins wankelmoedig maar acteerde ook overtuigend.De rest van de cast was prima. De ster van de avond was voor mij Anna Goryachova als Polina/Milovzar. Een prachtige, warme stem.
Spoiler alert. Ik dacht even dat Catharina de Grote uit een schilderij was gestapt in de Hermitage aan de Amstel en haar weg had gevonden naar het podium van het Muziektheater maar dat bleek toch iemand anders te zijn.
De tentoonstelling Catharina de Grootste is nog tot 15 januari 2017 te zien.
Ik heb gisteren een heerlijke opera-avond gehad. Inderdaad: het Tchaikovsky-idee had van mij niet zo gehoeven en was ook naar mijn smaak te ver doorgevoerd. Maar ik heb me daarvan proberen af te sluiten en me proberen te richten op de zangers en Jansons, en dat is me goed gelukt. Ik zat 2e balkon, eerste rij, beetje aan de zijkant en dus boven de orkestbak en dicht op het podium en vond het muzikaal ijzersterk. Een prachtig genuanceerd en homogeen spelend KCO onder magistrale leiding van Jansons. Die man straalt zoveel eenvoud uit en is dienstbaar naar de muziek. De zangers vond ik allemaal meer dan behoorlijk. Jeletski zong ontroerend mooi en ook de andere zangers waren goed op dreef. Ten slotte wil ik ook wederom mijn bewondering tonen voor het geweldige koor. Het ‘concept’ was dan weliswaar niet zo geweldig; toch waren er ook prachtige toneelbeelden en regievondsten! Wij hadden in ieder geval een topavond! Ik vind het trouwens ongelooflijk dat er recensenten zijn die de mensen bijna adviseren om vooral niet te gaan. Ik vond het muzikaal zo mooi… Dat gun je iedereen om te mogen bijwonen.
Eindelijk naar deze productie geweest. Het is een hallucinerende voorstelling en dat aspect heeft Herheim in zijn concept uitgebuit. Ik vond het concept fascinerend en prijs me gelukkig dat ik voor zondag opnieuw kaarten heb kunnen krijgen.
Vandaag heb ik een heerlijke middag beleefd bij DNO dankzij een sensationeel spelend KCO. De prachtigste klanken werden door Jansons uit het orkest getoverd. Wat een genot en wat een voorrecht om op het allermooiste niveau deze muziek van Tsjaikovski te mogen beluisteren.
Svetlana Ignatovich was visueel zeker een ideale typecast, maar ook in deze laatste voorstelling kwam ze een enkele keer geforceerd over. Misha Dydek zong en acteerde goed maar ik had wat meer bezetenheid bij hem verwacht.
En over het concept van Herheim citeer ik graag Monty Python: “Tchaikovsky. Was he the tortured soul who poured out his immortal longings into dignified passages of stately music, or was he just an old poof who wrote tunes?”
KCO -> dignified passages of stately music
Herheim -> just an old poof