In het Theater am Goetheplatz in Bremen werden de afgelopen weken twee eenakters opgevoerd van Alexander Zemlinsky. Voor de pauze Eine Florentinischen Tragödie, na de pauze Der Zwerg. De muziek is prachtig en er valt ook visueel veel te genieten, schrijft lezer Frits de Klerk.

Gezien het feit dat binnenkort ook elders muziek van Alexander Zemlinsky wordt uitgevoerd, zou je kunnen gaan geloven dat er een revival Zemlinsky’s muziek op komst is. Terecht, zou ik zeggen. Ingeklemd tussen de grote vernieuwers in zijn tijd – Gustav Mahler en Arnold Schönberg – staat Zemlinsky wat in de schaduw. Zijn werk is misschien niet zo revolutionair, maar zeker niet minder mooi.

Helaas voor Zemlinsky is hij vooral beroemd geworden door zijn grote liefde voor Alma Schindler. Rond 1900 schreef hij haar dat hij ‘mit jedem Atom meines Fühlens’ naar haar verlangde. Maar zij wees hem af en trouwde met Gustav Mahler. Ze bewonderde Zemlinsky om zijn werk, maar vond hem te lelijk en qua afkomst te min.

Bij Der Zwerg is de verleiding groot om parallellen te trekken tussen het libretto en Zemlinsky’s ongelukkige liefde voor Alma Mahler. In de opera, gebaseerd op The birthday of the infanta van Oscar Wilde, gaat het om een prinses die op haar achttiende verjaardag een dwerg cadeau krijgt.

De dwerg weet van zichzelf niet beter dan dat hij een wonderschone prins is. Het prinsesje speelt het spel van de mooie prins mee, maar wijst hem uiteindelijk af. De aria waarin het kamermeisje Ghita de dwerg vertelt hoe de vork echt in de steel zit en de reactie daarop van de dwerg is hartverscheurend.

Tussen de affaire met Alma Mahler en de voltooiing van deze opera ligt echter een tijdperk van twintig jaar, dus of we Der Zwerg in het verlengde moeten zien van Alma’s afwijzing… Ik heb mijn twijfels, maar wie weet.

Waardeloos

Ook Eine Florentinischen Tragödie is naar Oscar Wilde. Was Der Zwerg gebaseerd op een ‘short story’, Eine Florentinischen Tragödie is een door Max Meyerfeld vertaald toneelstuk. Het draait om een driehoeksverhouding: de onfortuinlijke textielkoopman Simone, diens vrouw Bianca en de zoon van de hertog, Guido.

Oplopende spanningen die uitlopen op een moord – hoe kan het anders! De textielkoopman gelooft niet in zijn vrouw en daarom zoekt ze haar heil bij een ander. ,,Sie ist nicht wert des hohen Prinzen, ist zum Haushalt geschaffen, und zum spinnen…”, aldus Simone. Dat is de inleiding voor een van de mooiste sequenties in de opera waarin het gevoel waardeloos te zijn muzikaal vorm gegeven wordt.

Het wordt duidelijk dat Bianca geen andere keus heeft dan haar heil bij een ander te zoeken om inhoud aan haar leven te geven. Zien we hier weer Alma Mahler verschijnen die zich van Gustav zo klein moest voelen?

Absurdistisch

Muzikaal gezien valt er weinig over de avond te zeggen. Onder leiding van Markus Poschner speelde de Bremer Philharmoniker erg mooi. Het orkestgeluid leed wel iets onder de niet optimale akoestiek van het theater.

In Eine Florentinischen Tragödie zong Carsten Wittmoser zijn reuzenrol met veel overtuiging en met een warme en expressieve stem. Met haar mooie stem bracht Nadja Stefanoff een mooie miskende Bianca. Geen grote rol, maar wel een cruciale en een emotioneel complexe. Mark Duffin in de rol van Guido was wat minder. In de hogere registers had hij het zwaar.

De decors waren ontworpen door de Chinese beeldend kunstenaar Ai Weiwei (in 2008 was er een tentoonstelling aan hem geweid in het Groninger Museum). Het was absurdistisch: hij ontwierp en bouwde een vier meter hoge constructie van fietsen. Visueel bijzonder, maar enig verband met de handeling van de opera was moeilijk te ontdekken. Fietswielen, spinnenwielen? Wie weet.

Ook bij Der Zwerg ontwierp Ai Weiwei het decor en ook de kostuums. De kostuums pasten goed: het maakte het geheel sprookjesachtig en dat is niet slecht voor ‘Ein tragisches Märchen für Musik’.

Bij het decor dezelfde opmerking als bij het andere stuk: visueel bijzonder. Volgens het programmaboekje zou het decor een verband hebben met het olympisch stadion, het nest in Beijing, maar wat is het verband met de opera?

De kunstenaar had een enorme balkenconstructie opgehangen boven de hoofden van de spelers. Per sequentie in de opera liet hij de constructie iets van vorm veranderen of hees hem hoger of lager in het toneelbeeld.

De dwerg, gezongen door Peter Marsh, was ronduit fantastisch. Het spel van het prinsesje werd door Steffi Lehmann leuk uitgevoerd. Er was voor mij geen twijfel dat ik hier met een puberend prinsesje van doen had. Wat ze echter miste, was volume in haar stem.

Dat kon niet gezegd worden van Nadine Lehner als het kamermeisje Ghita of van Peter Marsh als de dwerg: wat een stemmen! Daar reis je graag voor naar Bremen.

De uitvoering is voorlopig alleen nog te zien op 30 mei 2010.