Het seizoen 2016/2017 staat op het punt te beginnen. Deze weken duiken we geregeld in de agenda van bekende namen om u een blik te gunnen op hun plannen en projecten. In deel vier van deze serie: de agenda van dirigent Klaas Stok en het Groot Omroepkoor.

Sinds het najaar van 1945 kent Nederland het Groot Omroepkoor. Enkele maanden na het einde van de Tweede Wereldoorlog vonden de eerste repetities plaats in de NCRV-studio. Anno 2016 bereidt het koor zijn optredens voor in de voormalige VARA-studio in Hilversum en maakt het deel uit van het Muziekcentrum van de Omroep (MCO), samen met onder meer het Radio Filharmonisch Orkest.

In een gesprek met Klaas Stok, sinds maart 2015 koorleider, kijken we in de agenda van de zestig vaste koorleden die dit seizoen werk van uiteenlopende componisten als Verdi, Mahler en Widmann zullen zingen. Er wordt gereisd naar Rotterdam voor het Gergiev Festival en met Mahler 2 gaat het ensemble naar Antwerpen. Maar de meeste optredens vinden plaats op de bekende locaties: het Amsterdamse Concertgebouw voor de NTR ZaterdagMatinee en Het Zondagochtendconcert en het Utrechtse TivoliVredenburg voor het AVROTROS Vrijdagconcert.

Pianissimo

Volgens Klaas Stok heeft het koor een unieke plaats in het Nederlandse muziekleven. “Er is geen ander koor in Nederland dat het grote koor-symfonische repertoire op professionele wijze uitvoert. De kwaliteit van het Groot Omroepkoor zit hem onder meer in de klankkleur, in het vormen van de juiste toon. Het is in staat tot een enorm zacht pianissimo, bijna zoemend, waarbij alle stemmen in elkaars kleur opgaan. De gloedvolle klank van het romantisch repertoire is een uitgesproken kenmerk van het koor.”

Na een dik jaar koorleiderschap heeft Stok ook nog wel wat wensen: “Ik wil nog verder gaan in het zoeken naar een natuurlijke, open klank, het echte timbre van de stemmen. Helderheid en rondheid staan voor mij voorop, natuurlijk afgestemd op het repertoire, met een kleurenpalet van donkerbruin tot fel geel.”

Het realiseren van de kwaliteit begint al bij de selectie van de koorleden. “We zoeken vocalisten die solistisch goed zijn, maar ook kunnen mengen met een groep zangers. Dat vraagt een hoge kwaliteit en een uitstekende beheersing van de techniek.”

Kandidaten voor een plaats in het ensemble auditeren individueel, maar moeten goed passen in de muzikale omgeving van het Groot Omroepkoor. “Je luistert naar zangtechniek, resonans, adem, vibrato en je vraagt je af: zit die stem technisch goed in elkaar?” legt Stok uit. “Dan let je op timbre. Een scherpe stem klinkt te veel door en iemand die heel omfloerst klinkt, is vaak te weinig duidelijk. We letten er ook op of iemand kan performen en snel kan leren. Onze koorleden voeren ieder seizoen weer veel nieuw werk uit.”

Kyteman

Klaas Stok – ook actief als organist, docent en als vaste dirigent van het koor Consensus Vocalis – kende het Groot Omroepkoor al van een eerdere samenwerking toen hij ruim een jaar geleden de opvolger werd van Gijs Leenaars. Koorleider is een brede functie: “Ik houd me met alle dagelijkse kwesties bezig, zoals het voorbereiden van de concerten, audities, coachen en repeteren.” Bij de helft van de producties in het komende seizoen staat hij voor het koor, dat in Michael Gläser een vaste gastdirigent heeft.

Het afgelopen seizoen kende een kleurrijk slotakkoord. De Robeco SummerNights in het Amsterdamse Concertgebouw werd geopend door het Groot Omroepkoor en het Radio Filharmonisch Orkest met een optreden onder leiding van Kyteman (Colin Benders). Hij nodigde de zangers en musici, vertrouwd met het werken vanuit een partituur, uit om muziek te maken onder het motto: ‘beveiliging uit, gevoel aan, focus in werking’. Een dag later stonden beide ensembles weer in de Grote Zaal, nu met een programma vol klassieke operamelodieën.

“Andretta noteerde in de partituur die hij me stuurde al zijn wensen”

Opera in de NTR ZaterdagMatinee

Als op 17 september de Grote Zaal van het Concertgebouw in Amsterdam volloopt voor de eerste NTR ZaterdagMatinee van het seizoen, heeft het Groot Omroepkoor er al een optreden onder leiding van Valery Gergiev in Rotterdam opzitten en is een serie van drie uitvoeringen in dezelfde zaal van Mahlers Auferstehung onder Daniele Gatti net afgerond.

Voor die eerste ZaterdagMatinee, waar volgens het programmaboek de ‘donkere tonen van een vroege Verdi’ klinken, staat de opera I due Foscari op de lessenaars. Klaas Stok is al voor zijn zomervakantie begonnen met de voorbereiding. Van Giancarlo Andretta, die het koor, het Radio Filharmonisch Orkest en de solisten zal dirigeren, heeft hij een partituur ontvangen met aanwijzingen voor het koor.

“Sommige dirigenten geven vooraf geen wensen door, maar gaan schaven bij de repetities. Anderen leggen vrij precies vast hoe ze het willen hebben; het karakter van de koorklank, de frasering en de articulatie. Andretta noteerde in de partituur die hij me stuurde al zijn wensen over bijvoorbeeld de dynamiek, de plaats waar een lettergreep moet vallen, al die bepalende details staan erin. Ik vind het plezierig als een dirigent duidelijk is en het koor waardeert het als ze merken dat een dirigent in hun wereld stapt en hen niet alleen maar laat meezingen.”

Het geannoteerde muziekboek van I due Foscari dat maestro Andretta stuurde, kwam per post, maar de tijden van partituren op papier zijn langzaam aan het voorbijgaan. De muziekbibliotheek van het Muziekcentrum van de Omroep levert de muziek van het hele seizoen digitaal aan, zodat Klaas Stok alle partituren op zijn iPad Pro bij de hand heeft.

In de weken voor het concert wordt het koor voorbereid voor de Verdi-opera, die ook via de radio live te horen is. Na het studeren in de studio vindt op de vrijdag voor de uitvoering een generale repetitie plaats. Daarvoor wordt de doorgaans volgeboekte Grote Zaal vrijgehouden. Op de ochtend van het concert is er een klankrepetitie voor de radio-uitzending. Stok let bij die repetities op de balans tussen koor en orkest. “Ik sta in de zaal, loop rond en meld mijn bevindingen aan de dirigent. Zo maken we de fijnafstemming voor de uitvoering.”

Klaas Stok weet onmiddellijk wat de leukste dirigenten zijn om zijn koor aan ‘uit te lenen’: “Marcus Creed, dat is ook een echte koorman. Karel Mark Chichon, met wie we onlangs SummerNight at the Opera deden, had een heel goed beeld van wat hij van het koor wilde, dat werkt prettig. Met Markus Stenz, de vaste dirigent van het Radio Filharmonisch, heb ik heel goed contact. Sommige dirigenten vinden het lastig dat je er bent, anderen zijn meer op samenwerking gericht. Een enkele keer moet ik echt optreden, als het orkest te hard is en het koor zich staat te verzingen en de klank uit elkaar valt. Dan zeg ik: het moet écht zachter. Maar ook dat is soms een kwestie van smaak.”

In juni 2017 staat een bijzonder werk op het programma van de NTR ZaterdagMatinee: Babylon van Jörg Widmann krijgt in Amsterdam zijn tweede uitvoering, nadat de opera in 2012 in première ging in München. De componist schreef de ‘Oper in sieben Bildern’ op een libretto van filosoof Peter Sloterdijk. “Het is heel scenisch bedoeld, maar we doen het concertant. Naast de solisten zijn er twee koren, met een verschillend karakter, die in dialoog gaan. Ik heb de partituur, maar kreeg ook de audio-opname van die ene keer dat het stuk uitgevoerd is. Dat helpt bij het voorbereiden.”

“De matinee is uniek in de wereld, een verworvenheid die we zeker moeten behouden”

Traditie in Russisch repertoire

Er staat Russisch repertoire van Sergei Prokofjev op de agenda bij twee gelegenheden. In het kader van het Gergiev Festival begeleidt het koor op 8 september in de Rotterdamse Doelen films van Sergei Eisenstein onder leiding van Valery Gergiev.

Eind november belooft de ZaterdagMatinee ‘Sovjetopera op zijn mooist’ met Semjon Kotko van Prokofjev. Onder leiding van koordirigent Klaas Stok en dirigent Vladimir Jurowski wordt een legertje van ruim twintig solisten op de bühne gebracht. Stok verheugt zich: “Het koor is heel goed in het Russische repertoire, daarin bestaat echt een traditie. De uitspraak is uitstekend en de klankkleur zeer Russisch. Die niet zo bekende Prokofjev-opera wordt een feest!”

Duitse romantiek

Er is nog veel meer opera te horen in de ZaterdagMatinee, zoals Nixon in China van Adams en Intermezzo van Strauss, maar daarin heeft het Groot Omroepkoor geen rol. Het is wel de ster van de avond tijdens een concert vol Duitse koortraditie. De koorleider programmeerde zelf een avond van het AVROTROS Vrijdagconcert in de Utrechtse Jacobikerk, waarin het koor alleen door een orgel begeleidt wordt.

De afspraak voor die ‘eigen’ avond van Stok werd gemaakt bij zijn aantreden in 2015. “In overleg met programmeur Astrid in ’t Veld heb ik een programma samengesteld met de grote romantische motetten. Die wilde ik heel graag doen. Het is erg mooi repertoire en het past goed bij het koor. Het programma geeft een overzicht van de vroege tot de late romantiek.”

“Tussen werk van Mendelssohn en Mahler zit een bijzonder stuk van Reger, ‘O Tod, wie bitter bist du’. De bitterheid van de dood wordt, in mineur, belicht in klank en tekst en het eindigt in ‘O Tod wie wohl bist du’, dat staat in majeur. Op dat moment verandert het koor van klank. Daarnaast zingen we ook een stuk van Julius Röntgen, een belangrijke man in het Nederlandse muziekleven. Ik was betrokken bij de eerste opnamen die na de herontdekking van zijn motetten in de jaren negentig werden gemaakt door het Nederlands Kamerkoor.”

Achterstevoren

Het wordt een overvol seizoen voor het Groot Omroepkoor en zijn dirigent. Die kijkt bijzonder uit naar het samenwerken met dirigent Ed Spanjaard in een programma met Fauré en Duruflé, waarin ook een favoriet stuk, Del iubilo del core che esce in voce van Robert Heppener, te horen zal zijn. “Ik heb het onlangs in Stuttgart gedaan met het SWR Vokalensemble. Er zitten spreekkoren in, met zanglijnen daardoorheen, en aan het eind wordt de hele tekst in razend tempo achterstevoren gesproken. Erg leuk om dat te doen met het Groot Omroepkoor.”

Als het aan Klaas Stok ligt, wordt er de komende jaren in series als de NTR ZaterdagMatinee meer werk van Messiaen geprogrammeerd, die hem als visionaire componist en organist zeer aanspreekt. “En de grote koorwerken van Schnittke en werk van Goebaidoelina, ook heel graag!” Uit vroegere tijden prefereert Stok koorwerk van Schubert en Brahms, “oneindig mooi repertoire”.

Voor het seizoen 2017/2018 wordt gedacht over een programma met werk van Ives. Het kan allemaal in de NTR ZaterdagMatinee. “De matinee is uniek in de wereld, een verworvenheid die we zeker moeten behouden. Die kwaliteit moet gekoesterd worden.”

Zie voor meer informatie de website van het Groot Omroepkoor.