De gevierde sopraan Eva-Maria Westbroek zingt binnenkort de titelrol in Manon Lescaut bij De Nationale Opera in Amsterdam. Wie gingen haar voor? En welke vertolkingen zijn de moeite van het aanschaffen waard? Basia Jaworski zet een aantal opnames op een rij.

Waarom houden we zo van Manon? Echt deugdzaam is zij niet. Ze verlaat haar grote liefde voor een oude rijkaard, maar zodra ze verveeld raakt, mag haar jonge minnaar terugkomen. Ze wil vervolgens best met hem vluchten, maar dan niet zonder haar juwelen. Een kind kan zien dat het niet goed afloopt.

Eenmaal gesnapt wordt Manon gevangengenomen en voor straf naar Amerika verbannen, waar ze sterft in de armen van haar geliefde. De arme ziel weigerde namelijk haar te verlaten. Over liefde gesproken!

Het is dankzij Puccini, die haar karakter in de prachtigste noten heeft weten te vangen, dat Manon nergens eendimensionaal wordt. Je moet van steen zijn wil je niet van haar houden.

De rol van Manon werd in 1893 in het Teatro Reggio in Turijn gecreëerd door Cesira Ferrari, een Italiaanse sopraan die haar debuut maakte als Micaëla in Carmen en drie jaar later ook de eerste Mimì in La bohème zong. Wellicht een indicatie voor het stemtype dat Puccini voor zijn Manon in gedachten had?

Hoeveel goede Manons zijn er tegenwoordig? Niet veel, denk ik. De rol stelt zeer hoge eisen aan de vertolkster. Het vereist een stem die het kinderlijk-naïeve sexappeal van het onnozele meisje uit de eerste drie akten met de echte tragédienne uit akte vier weet te combineren.

Ook Des Grieux is een rol die lastig valt te bezetten. De man zelf is weliswaar een doetje, maar Puccini heeft voor hem zulke heftige noten geschreven en daagt hem uit met de meest emotionele uithalen, dat je eigenlijk een Calaf in spe moet zijn als je de opera met een nog gezonde stem wilt overleven.

Magda Olivero

Geen twijfel mogelijk: Magda Olivero was de beste Manon Lescaut van de tweede helft van de twintigste eeuw. In 1970, zij was toen 60 (!) jaar oud, zong ze de rol in Verona, met aan haar zijde de nog geen 30-jarige Plácido Domingo. Best bizar als je bedenkt dat Olivero acht jaar voordat Domingo werd geboren al haar professionele debuut maakte. En toch was haar portrettering van de jonge heldin volkomen overtuigend. Daar konden (en kunnen) de meeste van haar collega’s niet aan tippen!

De rol van Des Grieux was er één ‘des Domingo’s’. Hij wist al zijn charme, sehnsucht en jongensachtigheid (iets wat hij tot op de hoge leeftijd heeft weten te behouden) met een kanon van een stem combineren. Mijn exemplaar werd uitgebracht op Foyer (2-CF 2033), maar inmiddels bestaan er meer uitgaven in betere geluidskwaliteit en is de opname ook op YouTube te vinden.

Twee jaar later zong Olivero de rol in Caracas. De voorstelling van 2 juni 1972 werd door Legato Classics (LCD-113-2) opgenomen. De geluidskwaliteit is redelijk goed, maar wat de opname echt begerenswaardig maakt, is de Des Grieux van de toen 60-jarige Richard Tucker. Zo smachtend, zo verliefd, zo mooi…. Zucht. Ja, mensen: ooit werd opera door stemmen gemaakt, niet door mooie lijven!

De hele opera is hier te beluisteren:

Raina Kabaivanska

Manon werd in 1970 in Verona niet alleen door Magda Olivero, maar ook door Raina Kabaivanska gezongen, met verder dezelfde cast en dezelfde dirigent. De opname is heel erg slecht en dus eigenlijk alleen voor diehards bestemd, maar mocht je de kans krijgen om het te beluisteren: doen. Tussen Kabaivanska, die nog steeds bijzonder ondergewaardeerd is, en de jonge Domingo was een chemie hoorbaar en dat komt, ondanks de slechte geluidskwaliteit, goed over.

Als bonus krijgt u fragmenten te horen van een live-voorstelling uit 1953 in Mexico, met Mario del Monaco en Clara Petrella. Ook niet te versmaden! (GAO 162/63)

Hieronder het duet uit de tweede akte, ‘Tu, tu, amore, tu’:

Miriam Gauci

In 1991 was de Maltese Miriam Gauci niet echt een onbekende, maar haar grote carrière begon pas met haar rol als Manon Lescaut bij de Vlaamse Opera in Antwerpen. De opera was de eerste in de Puccini-cyclus van de toen beginnende Canadese regisseur Robert Carsen. Wie er toen bij was, zal het nooit vergeten. Vanwege de schitterende productie, uiteraard, maar ook vanwege de verschroeiende vertolking van Gauci.

In 1992 nam Gauci de rol voor Naxos op (8660019-20), met aan haar zijde de Bulgaarse tenor Kaludi Kaludov als een zeer lyrisch klinkende Des Grieux. Zijn ‘Donna non vidi mai’ is een les in hoe je de hartstocht binnen de perken van de lyriek kan houden. Om verliefd op te worden, zo mooi.

De directie van Alexander Rahbari is zeer gedreven, maar mist veel nuances. Een must vanwege Gauci en Kaludov.

Renata Scotto

Over het aanbod op dvd kan ik kort zijn: schaf de Menotti-productie met Renata Scotto en Plácido Domingo uit de Metropolitan Opera (1980) aan en dan bent u voor uw verdere leven klaar. Er bestaat geen andere productie die daarbij in de buurt kan komen en ik verwacht niet dat dat binnenkort verandert. De dwangmatigheid waarmee veel hedendaagse regisseurs alles willen updaten, kan de opera alleen maar om zeep helpen. Zo was het geval met de productie van Mariusz Trelinski in Brussel, met Eva-Maria Westbroek en Brandon Jovanovich. En zo was het ook met de nieuwste productie uit de Met, geregisseerd door Richard Eyre, met Kristine Opolais en Roberto Alagna in de hoofdrollen.

Scotto zingt en acteert Manon zoals geen ander het eerder heeft gedaan. Samen met Domingo zorgt ze voor een avondje ouderwets janken. De zeer realistische, natuurgetrouwe en o zo spannende productie van Menotti kan gewoon niet mooier. Beter krijgt u het niet (DG 0734241).

De allereerste Manon

Terug naar de allereerste Manon. Hoe klonk zij? Van Cesira Ferrari bestaat een opname van ‘Il quelle trine morbide’, gemaakt in 1905. Het staat op een dubbel-cd van Standing Room Only (SRO-818-2) met de titel Creators Records. Wat je hoort, is een lichte, bijna soubretteachtige stem, maar met donkere ondertonen. En met veel body. Zeg maar: een beetje uit de kluiten gewassen Lolita.