Op dinsdag 7 februari gaat bij De Nationale Opera (DNO) in Amsterdam de grote historische opera Prins Igor van Alexander Borodin in première. Hiermee geeft DNO een vervolg aan de reeks Russische opera’s die de voorbije seizoenen een prominente plek in het programma innamen.

Het libretto van Prins Igor is afkomstig van Vladimir Stassov en van Borodin zelf en gaat terug op ‘Het lied van Igors campagne’ (‘Slovo o plŭku Igorevě’). Over de authenticiteit van dit lied is eeuwenlang strijd gevoerd, maar de huidige consensus is dat het dateert uit de vroege dertiende eeuw.

In het lied wordt verteld van vorst Igor, die heerst over een gebied in het noordoosten van het huidige Oekraïne, met de stad Putivl als centrum. Het zijn de nadagen van het Rijk van Kiev, de voorloper van het latere Rusland. Het rijk is opgedeeld onder verschillende vorsten en verkeert in een bijna permanente burgeroorlog. Dat maakt het gebied kwetsbaar voor oprukkende stammen uit Centraal-Azië, temeer daar de ruziënde vorsten er geen been in zien om zich met hen te verbinden en gezamenlijk de ‘Russische broeders’ te bestrijden. In dat licht moeten de pogingen van Khan Konchak worden gezien om de door hem gevangengenomen Igor tot een bondgenootschap te bewegen.

Tot de stammen die het Rijk van Kiev met enige regelmaat binnenvallen en plunderen, behoren de Alanen en de Kumanen. Deze laatste stam staat ook bekend als Polovetsers, en onder die naam figureren ze in Borodins opera. In 1185 trekt Igor tegen hen ten strijde, maar hij wordt vernietigend verslagen en smadelijk gevangengenomen. Zijn tegenstrever Khan Konchak behandelt hem echter als gewaardeerde hooggeplaatste gast. Hij wordt met alle egards behandeld en mag zelfs terugkeren naar zijn vorstendom, mits hij belooft niet opnieuw de wapens tegen de Polovetsers te zullen opnemen. Igor weigert dit en wijst ook Konchaks voorstel een bondgenootschap te sluiten van de hand. Maar in het geheim vluchten doet hij evenmin, omdat dit niet strookt met zijn principes als eerzaam strijder.

Het Igorlied kan worden opgevat als een pleidooi aan de vorsten van het versnipperde rijk om de eenheid te herstellen en gezamenlijk het hoofd te bieden aan de dreiging uit het Oosten. Dat is tegen dovemansoren gericht en nog geen halve eeuw later is het gehele rijk onder de voet gelopen door de Mongoolse horden van Batu Khan, de kleinzoon van Dzjengis.

Dit pleidooi heeft in de opera zijn plek gevonden in Igors grote monoloog in de derde akte, nadat hij heeft vernomen dat de Polovetsers zijn rijkje hebben geplunderd en verwoest. Igors vrouw Yaroslavna wordt in Putivl in ere gehouden met een standbeeld. Haar grote klaagzang in de tweede akte gaat eveneens terug op het Igorlied.

Borodin, Glazoenov, Rimski-Korsakov

Als componist is Alexander Borodin (1833-1887) een vreemde eend in de bijt, zelfs naar de maatstaven van zijn Russische tijdgenoten. Hij was zijn gehele werkzame leven actief als chemicus en afgaande op zijn geboekstaafde prestaties op dat terrein was hij zonder meer toonaangevend. Als academisch chemicus kijk ik er met ontzag naar. Componeren was voor Borodin een nevenactiviteit. Dat hij op dat gebied niet meer heeft gepresteerd, zal eerder te wijten zijn aan de beroepskeuze die hij gemaakt heeft dan aan een gebrek aan talent.

Borodin werkte bijna twintig jaar aan Prins Igor en bij zijn dood liet hij een onvoltooid manuscript achter, dat slechts door de intensieve bemoeienis van zijn collega’s Rimski-Korsakov en Glazoenov aan de vergetelheid ontrukt kon worden.

Naar verluidt waren Borodins voltooide stukken goed leesbaar, maar was zijn werk in uitvoering een absolute janboel. Stukken in potlood werden overschreven met nieuwe ideeën in pen en daarover stonden weer correcties in potlood. Andere ingevingen werden genoteerd in de notenbalken van een instrument dat toevallig ergens rust had. Het is dan ook onmogelijk om van een authentieke Borodin-versie te spreken.

Glazoenov leverde een compositorische bijdrage in de vorm van 1.680 maten, waaronder de gehele ouverture. Dat is overigens een prachtig stuk geworden, bijna filmisch, met brede muzikale gebaren. Cecil B. DeMille zou het zo gebruikt kunnen hebben voor een vroege historische Hollywood-film over Igor.

De bijdrage van Rimski-Korsakov kwam meer op het gebied van de orkestratie te liggen, al droeg ook hij flink wat eigen materiaal bij. Prins Igor is dus meer het product van een componistencollectief dan van Borodin zelf. Maar ach, wat geeft dat, het is een meeslepend drama met tal van muzikale hoogtepunten, vooral natuurlijk de beroemde Polvetser dansen.

Tcherniakov

In 1996 kon men in ons land genieten van een hoogwaardige uitvoering van deze opera. Valery Gergiev kwam toen naar Den Haag met zijn Mariinsky-gezelschap, naar aanleiding van zijn verbintenis met Nederland in de vorm van een chef-dirigentschap in Rotterdam en een platencontract met Philips. In het muziektheater aan het Spui konden de bezoekers bij een Philips-stand de nieuwe opname van Igor aanschaffen, die Gergiev eind 1993 in Sint Petersburg had gemaakt met beroemde namen als Mikhail Kit, Galina Gorchakova, Gegam Grigorian en Olga Borodina.

De komende voorstellingen bij De Nationale Opera zijn een coproductie met de Metropolitan Opera. De regie en het decor zijn van Dmitri Tcherniakov, bij DNO bekend van De legende van de onzichtbare stad Kitesj en het meisje Fevronja. De titelrol is in handen van Ildar Abdrazakov en Yaroslavna wordt gezongen door Oksana Dyka. Dmitri Ulyanov neemt zowel de rol van Igors onbetrouwbare zwager Galitsky als die van zijn tegenstrever Khan Konchak voor zijn rekening. Uiteraard is dat technisch mogelijk – hun bijdragen zijn keurig gescheiden – maar het is te hopen dat Ulyanov hiermee niet overbelast wordt.

Prins Igor is van 7 tot en met 26 februari zeven keer te zien in Nationale Opera & Ballet in Amsterdam. Zie voor meer informatie de website van De Nationale Opera.