A Dog’s Heart blijft scherp en origineel
Na de zeer goed ontvangen wereldpremière in 2010 was het een logische keuze voor De Nationale Opera om A Dog’s Heart in reprise te nemen. De tweede speelreeks, die zaterdag 22 april begon, laat zien dat de originaliteit en scherpe satire van Alexander Raskatovs opera nog geen hamer of sikkel is afgenomen.
A Dog’s Heart is de eerste opera van de Russische componist Alexander Raskatov, gebaseerd op Mikhail Boelgakovs gelijknamige roman. Boelgakov schreef het verhaal in 1925, kort nadat de Russische Revolutie zijn vaderland tot communistische heilstaat probeerde te maken.
Het werk gaat over de wetenschapper Filipp Filippovitsj, die op straat de verhongerende hond Sjarik vindt en meeneemt naar huis, om hem daar te opereren en tot een mens te maken: Sjarikov. Sjarikov blijkt echter alleen fysiek een mens te worden: hij kent geen enkele vorm van moraal. Toch voelt hij zich, aangemoedigd door communistische proletariërs, al snel een mens met dezelfde rechten als zijn schepper Filippovitsj. Het verhaal is een vlijmscherpe satirische aanklacht. Die satire vormt de kern van de operaversie in de geniale regie van Simon McBurney.
Interessant aan McBurneys aanpak is dat Boelgakovs satire niet één kant op gericht is. De opera vormt enerzijds een aanklacht tegen de corruptie van de postrevolutionaire Russische staat, waarin lokale apparatsjiks het in naam van het proletariaat voor het zeggen hebben, en tegen het communisme zelf, dat faalt om een onderscheid te maken tussen de morele mens en de halfontwikkelde boef Sjarikov. Anderzijds moet ook de reactionaire bourgeoisie het ontgelden: de oude garde staat letterlijk met de broek op de voeten voor dokter Filippovitsj, in de hoop op een kuur voor seksuele potentie.
Tot slot blijft zelfs de wetenschap niet gespaard: als de collega’s van Filippovitsj de resultaten van zijn experiment komen bekijken, en Sjarikov op zijn balalaika een vunzig deuntje aanheft, staan de voorname professoren al snel mee te sjansen. A Dog’s Heart neemt alles en iedereen op de hak.
Regisseur McBurney is een theaterduizendpoot, maar had zich vóór A Dog’s Heart nog nooit aan een opera gewaagd. Hopelijk heeft hij de smaak te pakken gekregen, want hij slaagt erin om met weinig middelen zowel dramatiek als humor te creëren.
Het toneelbeeld is bedrieglijk simpel: een doek met een deur erin dient als achterwand, die kan draaien en verschuiven om de actie te verplaatsen. Op het doek worden beelden geprojecteerd van menigten en marcherende Sovjetparades, die het historisch belang van het verhaal benadrukken. McBurney laat zien dat het hier niet zomaar een fictief verhaal betreft dat zich afspeelt in postrevolutionair Rusland, maar dat het stuk juist gaat over de Sovjetstaat.
Het toneelbeeld staat geen moment stil: de zangers worden gevraagd om uit hun comfortzone te stappen en de uitersten op te zoeken van hun acteerwerk. Het resultaat is bevreemdend en bij vlagen ridicuul en lachwekkend. Zoals de scène waarin Filippovitsj Sjarikov opereert, omhuld door rook en met opspattend bloed, als in een matige verfilming van Frankensteins monster. Of de scène waarin de tweede patiënt van dokter Filippovitsj, een bourgeoise dame die de spreekkamer van de dokter binnen komt benen, spontaan haar ondergoed laat vallen en eist dat de dokter haar een verjongingskuur geeft. De rol wordt met groot komisch talent gespeeld door Annett Andriesen.
De bevreemding en ridiculisering van de protagonisten wordt gespiegeld in Raskatovs partituur. Het is echte effectmuziek: bij vlagen filmisch, maar ook vol extremen. Dirigent Martyn Brabbins realiseert een succesvolle samenwerking tussen het Nederlands Kamerorkest en de zangers.
De laatsten hebben dat nodig, want Raskatov spaart hen niet: het is alsof hij alleen ongemakkelijk lage stemmen en stemmen met hoge uithalen heeft voorgeschreven. Het is zelden ‘mooi’ te noemen in de klassieke zin van het woord. Het hysterische gegil van keukenmeid Zina (met volle overtuiging gespeeld door Nancy Allen Lundy) werkt wat op de zenuwen. Maar in combinatie met McBurneys regie wordt het een uitermate effectief totaalbeeld, dat het dystopische van A Dog’s Heart nog eens benadrukt.
De cast bestaat grotendeels uit oudgedienden die hun rol de afgelopen jaren al vaker zongen. Zonder uitzondering dragen zij bij aan het succes van deze productie, met overtuigend acteerwerk en dito zang.
Een absolute glansrol is weggelegd voor Sergei Leiferkus (dokter Filippovitsj). Leiferkus is een Russische veteraan die perfect weet hoe hij het karakteristieke timbre van Russische romantische opera’s verklankt. Precies wat het conservatief-bourgeoise personage van de dokter nodig heeft. Leiferkus blaast het proleteriaat, en het publiek, weg met zijn enorme volume en doorvoelde karakter.
A Dog’s Heart is nog tot en met 5 mei te zien in Nationale Opera & Ballet in Amsterdam. Zie voor meer informatie de website van De Nationale Opera.
De auteur
13Reacties
Wat een lef van De Nationale Opera om dit stuk te hernemen.
Ontzettend gaaf. Het is een stuk van grote klasse, een echt Gesamtkunstwerk waar alles samenkomt. Ik ben lang niet altijd enthousiast over hedendaagse opera – vaker niet dan wel, eigenlijk. Maar dit was verbijsterd goed. Ongelofelijk modern, maar heel toegankelijk.
Er zijn nog veel lege stoelen, dus er zullen ongetwijfeld via de geijkte kanalen kortingsaanbiedingen komen. Profiteer ervan.
Het verbaast me toch dat ondanks de unaniem lovende recensies (meerdere 5-sterren), de voorstellingen niet uitverkocht raken. Ook hier blijft de respons uit, noch positief, noch negatief. Ik heb hem in 2010 gezien en nu weer en het is absoluut een geweldig sterke productie. Ik heb ook iedereen in mijn omgeving aangespoord te gaan. Is hier een verschil van mening tussen recensenten en publiek of krijgen goed ontvangen voorstellingen gewoon mindere reacties hier dan voorstellingen die men af kan kraken?
Ik vond het toen een geweldige productie. Inventief, zeer onderhoudend, geestig etc.etc. maar van de muziek is me niets bij gebleven. Gezien de prijzen van de kaartjes ga ik naar zulke producties maar één keer. Deze opera valt voor mij in dezelfde categorie als Alexander Knaifel’s Alice in Wonderland en Schnittke’s Life with an Idiot. Die opera’s hoef ik ook geen tweede keer te horen.Dat geldt b.v. niet voor de werken van o.a. George Benjamin, Thomas Ades en Kaija Saariaho.
Vreemd genoeg bleek van de Dog`s Heart uit 2010 bij mij weinig meer te zijn blijven hangen dan de knappe kapriolen van de originele poppentheaterhond, bleek me gisteren. Toch was het best (weer) genieten: de combinatie Leiferkus` russisch-gutturale bariton en reutelende tuba`s en contrafagotten, de Engelse Marcel Beekman als Sjarikov en alle andere puike zangers. De aangename orkestklanken waren aanvankelijk narratief en pas later meer dramatisch, coherent, hetgeen ongetwijfeld zal samenhangen met de structuur van het werk. Als aanstekelijk schouwspel, ook/vooral in combinatie met de muziek, zal het velen kunnen bevallen. Op mijn vraag: `Meer circus dan opera?` aan m`n na het slotapplaus wat moeizaam overeind komende buurman kreeg ik een bevestigend antwoord. Aangezien mijn operasmaak zich intussen weer wat heeft kunnen ontwikkelen zal mij van deze productie vermoedelijk meer bijblijven dan destijds.
PS
Toelichting: ik spreek als abonnementhouder in de provincie maar ook al woonde ik in Amsterdam, dan nog zou ik ipv mijn euro`s voor losse kaarten voor hedendaagse opera die liever aan dvd`s en cd`s besteden. Bij hedendaagse opera`s van de Reisopera -Opera Zuid komt zelden in Hengelo e.o.- ligt het anders. Tenzij het musicalachtige producties betreft, zal ik die eerder bezoeken, niet alleen vanwege de kleine prijsjes maar ook `ter aanmoediging en uit sympathie`. Overigens: ik ben Vriend van DNO en DNR.
De stilte aan reacties viel mij ook op. Nou komt dat wel vaker voor bij succesvolle voorstellingen. De vaste klagers blijven dan weg.
Bij een (herneming van een) wereldpremière waar de componist nauw bij betrokken was, kun je ook nog moeilijker klagen over (vermeende?) discrepantie tussen regie en werk!
Place de l’Opera besteedt heel terecht aandacht aan deze voorstelling. De Operagazet en OperaNederland zwijgen als het graf.
Ik heb zelf besloten vrijdag nog een keer te gaan. Het is bij uitstek een voorstelling die in het theater tot zijn recht komt. Zeker, er zitten ook circusachtige elementen in, maar het is voor mij – gezien het belang van de muziek in de voorstelling – toch echt in de eerste plaats opera. En het is verduveld actueel.
@mijnheer Rudolph Duppen
Life with an idiot zou ik nog wel een keer terug willen zien, al vrees ik dat het bijzondere team dat destijds de opera in Amsterdam deed moeilijk te evenaren is.
Komende weken gaat de opera in Giessen (bij mijn weten is dat überhaupt voor dit werk voor het eerst een productie in lange tijd – Schnittke is helemaal uit beeld in de klassieke muziek-wereld). Helaas ben ik niet in de gelegenheid daar naartoe te gaan.
@Pieter: Dat een dergelijke produktie, ondanks de uitstekende recenties, niet uitverkocht geraakt, komt omdat een moderne opera sowieso minder publiek trekt dan een ‘klassieker’…
Toch maar een kaartje met 50% korting gekocht voor vanavond.
100% genoegen toegewenst!
@Kersten: Dank je wel. Een geweldige voorstelling. Toch maar goed dat ik een tweede keer ben gegaan.De voorstelling was nog beter dan ik me herinnerde. De muziek past perfect bij wat er op het toneel gebeurd. De satire blijft vlijmscherp en de draai die de regisseur aan het einde aan het verhaal geeft is briljant. Boelgakov zou het, denk ik, prachtig gevonden hebben. In de podcast op de site van DNO wordt nog gerept van een verfilming van dit verhaal.(Op youtube te zien).Anders dan ik hierboven schreef moet ik Life with an Idiot van Schnittke ook nog maar een kans geven. Rostropovitsch is er jammer genoeg niet meer om het werk te dirigeren.
Vrijdag is U laatste kans om deze opera te zien. Gisterenavond was de zaal voor 80% bezet, denk ik, door een zeer enthousiast publiek.
Sorry, gebeurt.
@ Rudolph Duppen, ja, die ervaring had ik dus ook bij het weerzien. Het is de perfecte balans tussen muziek, verhaal en regie die deze voorstelling zo geweldig maakt.