Opera Vlaanderen brengt met Rimski-Korsakovs sprookjesopera Sadko een redelijke uitvoering van een rariteit uit het operarepertoire. Vooral aanbevolen vanwege de muzikale component.

Sadko is Rimski-Korsakovs zevende opera en markeert het begin van een ongekend productieve periode in zijn leven. Voordien had de componist al wel het nodige gecomponeerd, maar tegelijkertijd had hij veel tijd ‘verloren’ door zich te ontfermen over het werk van zijn collega’s Borodin en Moessorgski. Na Sadko zouden nog acht opera’s volgen, met de bekendste, De gouden haan, als laatste.

Sadko vertelt het verhaal van een troubadour die de heersende koopmansklasse van Novgorod op stang jaagt door hun zelfgenoegzaamheid aan de kaak te stellen. Als hij in hun schoenen zou staan, zou hij de wijde wereld ingaan en niet slechts rijkdom vergaren, maar nieuwe ervaringen opdoen. Hij wordt prompt uitvoerig beledigd en weggejaagd.

Als hij vervolgens aan de oever van het naburige meer hartverscheurend zingend zijn ziel opent, verschijnt Volchova, de dochter van de zeekoning. Ze biedt hem haar liefde en trouw en belooft hem rijk te maken. Als hij de volgende dag in het meer gaat vissen, zal hij drie gouden vissen ophalen in zijn net.

Sadko gaat terug naar de kooplieden en verwedt zijn hoofd tegen hun rijkdommen dat hij goud uit het meer zal vissen. Aldus geschiedt, maar de wanhoop van zijn tegenstanders is van korte duur, omdat Sadko afziet van het opeisen van hun goederen. Hij rust een vloot uit en gaat twaalf jaar op reis. Aanvankelijk richting Venetië, omdat van drie aanwezige buitenlandse handelaren de Venetiaanse in een propagandalied de meeste indruk heeft gemaakt. De Indische en de Varjaagse handelaar leggen het op dit punt tegen hem af.

Het lied van de Indische koopman is het bekendste deel van de opera en is in vele versies via YouTube te beluisteren.

Op weg naar huis komt de met rijkdommen beladen vloot stil te liggen. Sadko realiseert zich dat hij heeft nagelaten de zeekoning een schatting te betalen. Er wordt goud en zilver overboord gezet, maar de windstilte houdt aan. Als de bemanning lotingsbriefjes op het water gooit, is dat van Sadko het enige dat zinkt. Hij zal zichzelf moeten opofferen.

In het rijk van de zeekoning krijgt hij een laatste kans; hij zingt letterlijk voor zijn leven. De zeekoning laat zich vermurwen en schenkt hem de hand van zijn dochter Volchova.

Het daaropvolgende feest loopt uit de hand, waardoor vele schepen vergaan. Een ziener roept de koning tot de orde en geeft hem te verstaan dat zijn rol als heerser voorbij is. Volchova verandert zichzelf in de rivier de Volchov, die van nu af Novgorod een verbinding met de zee biedt. Zij offert zich feitelijk voor Sadko op en laat hem gaan. Als hij weer bij kennis is, gaat hij terug naar Novgorod en voegt zich daar bij de gevestigde orde als een rijk en gevierd koopman.

Poëtische fantasieën

In de visie van regisseur Daniel Kramer staat Sadko model voor de artiest die niet langer kan aarden in zijn omgeving. In een toelichting zinspeelt Kramer op de situatie rond mei 1968. Net als veel van de rebellerende demonstranten van toen keert ook Sadko uiteindelijk terug in het milieu dat hij probeert te ontvluchten. Denk in dit verband aan de carrière van iemand als Joschka Fisher, die van stenengooier transformeerde tot minister van Buitenlandse Zaken. Kramer ziet het verloop van het verhaal als de uitbeelding van Sadko’s fantasiewereld; wellicht is het alleen maar een droom geweest.

Gespeeld werd op een kaal toneel, waarvan de licht oplopende vloer bedekt was met donkerbruin gruis. Boven en achter werd het toneel begrensd door een groot, scheef opgehangen videoscherm, waarop gedurende de gehele voorstelling beelden werden geprojecteerd. Deze waren bedoeld als contrast met de feitelijke handeling, zo was te lezen in een toelichting op de regie. Waar op het toneel de nadruk lag op poëtische fantasieën, moest het scherm de corresponderende realiteit van alledag tonen. De getoonde beelden waren echter zelden relevant, vaak banaal en bijwijlen zelfs infantiel. Uiteindelijk was en bleef het grote scherm gewoon vlakvulling.

Voor de pauze waren Volchova en haar zusters gekleed in het wit, met gestileerde zwanenkoppen. Na de pauze, als de windstilte Sadko’s verscheiden aankondigt, is het gehele hof in het zwart. Voor het overige was iedereen min of meer eigentijds gekleed, soms een tikje lachwekkend als karikaturale campinggasten. Na zijn afgang in de eerste scène liep de titelheld in zijn ondergoed rond en dat bleef ook de volgende twee scènes zo. Na de pauze moest hij het nogmaals ontgelden. Het begint een treurig cliché te worden.

Prachtige mezzo

Sadko is een zeer zware rol. Dirigent Jurowski vergelijkt hem met een hybride van Hermann, Otello en Siegfried. De uit Georgië afkomstige Zurab Zurabishvilli had zich hier gelukkig niet door laten afschrikken. Op bewonderenswaardige wijze wist hij zich tot het einde toe goed staande te houden. Zo nu en dan met wat veel volume, maar nergens geforceerd, en met het stemgeluid van een authentieke heldentenor. Alle lof voor deze titelheld.

De vrouwelijke hoofdrol is die van prinses Volchova. Deze werd goed vormgegeven door de Amerikaanse sopraan Betsy Horne. Ook deze partij is veeleisend, met schitterende coloraturen en gedragen melodieën, maar Volchova staat maar een fractie van de tijd op het toneel in vergelijking met Sadko.

Ljoebava Boesjanevna, Sadko’s aardse vrouw, heeft nog minder te zingen, maar niettemin wist Victoria Yarovaya met haar vertolking van dit treurige wezen veel indruk te maken. Een prachtige mezzo, deze Yarovaya, had graag meer van haar gehoord.

De Hosenrolle van de verteller Nezjata was in handen van alt Raehann Bryce-Davis, die de partij gewoon als vrouw mocht zingen. Net als in Sadko’s partij is ook hier sprake van bijna trance opwekkende herhalingen, weliswaar met kleine modulaties, maar evenzogoed herhalingen. Het is een kenmerk van veel Russische opera’s en Rimski-Korsakov heeft ruimschoots gebruikgemaakt van deze stijl, die teruggaat op de mondelinge overlevering van volksvertellingen. Persoonlijk heb ik er wat moeite mee, maar gaandeweg went het wel.

De rol van de zeekoning werd vertolkt door Anatoli Kotscherga. Deze befaamde zanger staat kort voor zijn 70ste verjaardag en dat was helaas goed te horen. Hij was de beroemdste naam op het affiche, maar zijn zang had helaas geen meerwaarde. De overige rollen waren redelijk tot goed bezet. Prachtig optreden van het koor onder leiding van Jan Schweiger. Maestro Dmitri Jurowski gaf uitstekend leiding aan het orkest van Opera Vlaanderen.

Sadko is tot en met 2 juli in de Opera Gent te zien. Zie voor meer informatie de website van Opera Vlaanderen.