Theater an der Wien kwam in 2016 met een bijzondere productie: de oerversie van Richard Wagners Fliegende Holländer. Olivier Py voerde de regie en Marc Minkowski stond voor Les Musiciens du Louvre; niet de meest voor de hand liggende keuze. Een opname van de voorstelling werd donderdag vertoond in Euroscoop Schiedam.

Wagner werkte in Parijs na de voltooiing van Rienzi aan een nieuwe opera. Hij koos hiervoor de stof van de Hollander-sage, die eerder door Heinrich Heine in zijn boek Uit de Memoires van den heer Von Schnabelewopski was verwerkt. Bij Heine heette de vrouwelijke hoofdpersoon Katharina en het verhaal speelde zich af in Schotland. Wagner heeft hierop voortgeborduurd en gebruikte de namen Donald en Georg voor respectievelijk de latere Daland en Erik. Katharina is bij hem ook al in de Schotse versie Senta geworden.

De oerversie van Der fliegende Holländer was een echte eenakter, dus niet de huidige opera waarvan de drie aktes veelal direct achter elkaar worden gespeeld. Deze eenakter werd ook in Wenen gespeeld. De keuze voor de in barok en classicisme gespecialiseerde Musiciens du Louvre en dirigent Minkowski moet worden gezien als een poging om Wagner zo min mogelijk wagneriaans te laten klinken. Dat is uitstekend gelukt; de orkestbegeleiding bleef steeds prettig licht, waardoor bepaalde passages door de zangers bijna fluisterend gezongen konden worden. Overigens kwam er op bepaalde momenten ook wel flink wat geluid uit de orkestbak, zeker tegen het einde, dat bol staat van dramatiek.

Samuel Youn vertolkte de titelrol op zeer overtuigende wijze, zoals hij dat al eerder in Bayreuth had gedaan. Zijn nauwelijks ingehouden woede over zijn lot kwam tot uitbarsting in de scène waarin Senta hem haar trouw heeft betuigd. In plaats van haar te omhelzen, gooit hij haar op de grond en keert zich van haar af. Hier staat iemand die dit al ontelbare keren heeft meegemaakt en voorziet dat ook deze vrouw wel weer haar gelofte zal breken. Zijn mannelijke tegenspeler Donald was in handen van Lars Woldt, die prachtig gestalte gaf aan de sjacherende koopman die zijn dochter verkoopt voor een koffer vol schatten.

Bernhard Richter staat bekend als Mozart-tenor, maar ontwikkelt zich gaandeweg tot zanger die de romantische Wagner-helden aankan. Zijn Georg was een Tamino op weg naar Lohengrin. Hier en daar vocaal nog wat onbeheerst in zijn uitbarstingen naar Senta, maar voor het overige een schitterende ‘Erik’. Hij heeft overigens ook zijn uiterlijk mee, dat zeer goed past bij het personage van de jeugdige verloofde.

Senta kwam voor rekening van Ingela Brimberg. Zeer vast en prachtig van stem, op een paar schrille momenten na in de hoogste passages. Er is nog wat ruimte voor verbetering, maar hier stond toch echt een Senta van formaat. Overigens zal Brimberg in december in het Theater an der Wien de rol van Brünnhilde vertolken in de Ring Trilogie die daar wordt geproduceerd, een verkorte versie van Der Ring des Nibelungen. Ik denk dat die rol haar misschien nog wel beter ligt dan Senta, dat belooft wat.

Olivier Py heeft zoals gebruikelijk gekozen voor donkergrijze en zwarte tinten. Zijn benadering gaat uit van Senta’s gemoedstoestand. Py suggereert dat de Holländer slechts een hersenschim is die alleen in Senta’s verbeelding bestaat. Zijn Senta is psychisch labiel en leeft bijna in een schijnwereld waarin het portret van de Holländer waarop ze zich heeft gefixeerd tot leven komt. In dit verband is ook Georgs droom niet meer dan het oplepelen van haar eigen gedachten. Aan het einde draait ze door en stort zich in zee om een man te redden die alleen zij kan zien.

Door een ingenieus draaidecor konden steeds weer nieuwe ruimtes worden gecreëerd, waarin bepaalde scènes zich afspeelden. Deze pasten wonderwel bij de algehele sfeer en de gemoedstoestand van de protagonisten. Afgezien van de suggestie dat Senta niet spoort en dringend opgenomen moet worden, was er door Py geen eigen draai aan het stuk gegeven. Er was geen schip te zien en alle hoofdpersonen liepen erbij in stemmige kleding, maar van oorlogstaferelen of automatische wapens geen spoor. Een verademing.

Het was één van de beste Holländers die ik tot op heden heb gezien. Dat het de oerversie was, bleek eigenlijk alleen maar uit details en de facto is er voor de toeschouwer sowieso weinig verschil tussen een eenakter en drie aktes zonder pauze. Niettemin een leuk initiatief van het Theater an der Wien.

Euroscoop vervolgt zijn operaprogrammering op 12 december met een live-vertoning van La bohème vanuit Parijs. Zie voor meer informatie www.euroscoop.nl.