William Kentridge boekte in 2017 veel succes met zijn enscenering van Wozzeck bij de Salzburger Festspiele. Inmiddels is hiervan een opname verschenen. Peter Franken zag de voorstelling een jaar geleden live en bekeek nu ook de dvd. Zijn conclusie: Bergs opera komt op de dvd beter tot zijn recht.

Kentridge werkte in de tijd dat hij nog in Zuid-Afrika actief was veel met marionetten. In deze Wozzeck grijpt hij daar gedeeltelijk op terug door het kind van Franz en Marie als pop op te voeren, bediend door een figurant. Verder is het toneelbeeld Kentridge ten voeten uit, met projecties van houtskooltekeningen en springerige filmbeelden.

De handeling speelt zich af ten tijde van de Eerste Wereldoorlog, zo wordt gesuggereerd. De filmbeelden doen sterk denken aan Otto Dix met zijn beroemde ets Kriegskrüppel en andere wilhelminische karikaturen. Het toneelbeeld roept de beleving van Wozzeck op, die als frontsoldaat flink beschadigd uit de oorlog is gekomen. De suggestie van explosies, loopgraven en verwoeste dorpen wordt gecombineerd met een onoverzichtelijk, compact labyrint van kamertjes, trappen en kleine vlakken die als speelveld dienen. Het geheel oogt als de uitbeelding van hoe iemand zijn omgeving ervaart in een hevige koortsdroom.

Projecties van de frontlijn en een grote hal, die als lazaret dienst lijkt te doen, worden aangevuld met figuranten in besmeurde ziekenhuiskledij en met gasmaskers op. Ook de pop die het kind voorstelt draagt steeds een gasmasker, wat tijdens de intieme momenten met Marie een onwezenlijk beeld oplevert.

Omlijsting

“Langsam Wozzeck, langsam!” Met die woorden van de Hauptmann, die door Wozzeck wordt geschoren, begint het werk. Maar in deze eerste scène lijkt Kentridge zichzelf een beetje op de hak te nemen. Wozzeck scheert namelijk niet, maar draait een film met een antieke projector. De Hauptmann gaat het allemaal te snel, die wisselende beelden. Afgezien van het scheren doet Wozzeck de gebruikelijke klusjes voor zijn meerdere.

Ook het bijverdienen door op te treden als proefkonijn voor de Doktor komt ongeschonden over het voetlicht. Kentridge brengt ons Bergs Wozzeck, zijn eigen inbreng zit in de omlijsting, hoe overheersend die soms ook dreigt te worden. De benauwende sfeer van de ontmoeting van Wozzeck met de Doktor wordt extra aangezet doordat die scène zich afspeelt in een grote kast.

Marie is steeds op een klein open deel van het speelveld te zien. Op zich correct, want ze leunt graag uit het raam en is eigenlijk meer buiten dan binnen. Opvallend detail in de personenregie is te zien in de ontmoeting met de Tambourmajor. Hij dringt zich aan haar op, maar zij weet hem af te poeieren. Als hij het al opgegeven heeft, trekt ze hem mee naar binnen. Hier geen al te moederlijk type, maar een vrouw die aan de zelfkant leeft en ook weleens iets opwindends wil meemaken.

Het voordeel van de opname boven de live-voorstelling zit hem in de mogelijkheid om de handeling tijdelijk te isoleren van het overdadige, chaotische toneelbeeld met zijn nerveuze projecties. Op die momenten treedt Alban Berg met zijn creatie op de voorgrond en verdwijnt Kentridge naar het tweede plan – een verademing. Beeldregisseur Tiziano Mancini heeft dit optimaal benut, met een zeer boeiende operavoorstelling als resultaat.

Goerne en Grigorian

Matthias Goerne levert een krachttoer in zijn vertolking van de getormenteerde Wozzeck. Hij speelt ingehouden, maar met de intensiteit van een vulkaan die elk moment tot uitbarsting kan komen. Goerne heeft niet alleen de stem voor deze rol, maar ook het uiterlijk. Denk aan Franz Biberkopf in de verfilming van Berlin Alexanderplatz.

Asmik Grigorian debuteerde in Salzburg. Zij zong de rol van Marie echter al in diverse theaters en boekte er in juni 2016 veel succes mee in de NTR ZaterdagMatinee. De sopraan zet in deze productie een vrij zelfbewuste vrouw neer, die echter op momenten ernstige twijfels heeft over haar levenswandel. Grigorian heeft een stem die in staat is door een vol orkest te snijden, zonder dat dit afbreuk doet aan haar vermogen om intieme, zachte momenten te creëren. Grigorians carrière zit duidelijk in de lift, zeker nadat ze deze zomer in Salzburg bejubeld werd als Salome in de productie van Romeo Castellucci.

Hoewel de Tambourmajor een nogal karikaturaal personage is, weet John Daszak er iemand van te maken die enig respect afdwingt bij zijn omgeving. Zijn stem klinkt wat rauwer dan ik van hem gewend ben, maar dat past wel bij deze rol.

Gerhard Siegel is een uitstekende Hauptmann, nerveus en hypochondrisch, goed gezongen en geacteerd. Jens Larsen geeft prima gestalte aan de vileine Doktor, het personage dat experimenteert op mensen omwille van zijn eigen carrière. Feitelijk personifieert hij de wijze waarop de samenleving misbruik maakt van die arme drommel die Wozzeck nu eenmaal is.

De overige rollen worden goed ingevuld, met als opvallers Mauro Peter (Andres) en Tobias Schabel (1. Handwerksbursch). Het bühneorkestje en het koor van de Wiener Staatsoper geven een stijlvol optreden tijdens de feestscène en de Wiener Philharmoniker, het huisorkest van de Salzburger Festspiele, zorgt onder leiding van Vladimir Jurowski voor prachtig spel. Al met al een heel mooie Wozzeck, die volledig recht doet aan het werk van Alban Berg.