Hoe krijgen we nieuw en vooral jong publiek naar de opera? Een verzuchting van menig intendant. De nieuwste trend: voorpremières uitsluitend voor bezoekers onder 30 jaar, tegen speciale prijzen. De opvallendste aanbieding: opera voor kleuters en hun (groot)ouders door een Nederlandse groep genaamd Muziekvoorstelling.nl.

De zaal van het Utrechtse Theater Kikker stroomt vol. Hoge stemmetjes van jongens en meisjes tussen 4 en 7 jaar verraden enige opwinding over wat komen gaat. Het wordt stil zo gauw vier spelers tevoorschijn komen. De twee mannen en twee vrouwen vormen met hun bruine shirts en tuinbroeken een eenheid met de bruine, boomachtige decorstukken. Drie van hen bespelen een instrument: hoorn, trombone, tuba, harp. Ze trekken hesjes aan met groene blaadjes. Ze zijn de bomen in het bos. De kinderen kijken ademloos toe.

Anneke Wensink blaast een eenvoudige melodie van vier tonen op haar hoorn, trombonist Bastiaan Woltjer reageert als echo in dezelfde stijl. Het bos wordt een klanklandschap, waar harpist Daan Verlaan zich bij voegt. “Er zijn bomen, bomen, bomen”, klinkt het uit zijn mond, terwijl hij zich begeleidt. Dan stapt een zangeres naar voren, sopraan Sterre Konijn. Zij trekt al zingend een jasje aan bezaaid met groene naalden: “Ik ben een boompje in het bos.”

Gedicht van Rückert

Ping ping ping speelt de harpist. Het soloboompje ontdekt dat het anders is. “Au au, prikke, prikke, had ik maar blaadjes als de andere bomen”, kreunt zij. De kinderen en hun begeleiders volgen aandachtig de inleiding tot het verhaal over het dennenboompje dat jaloers kijkt naar de loofbomen met hun zachte blaadjes.

De 25-jarige Duitse schrijver Friedrich Rückert dichtte het verhaal in 1813 voor zijn 3-jarige zusje. Later voegde Gustav Mahler meeslepende melodieën toe aan een flink aantal van Rückerts gedichten, maar niet bij het ‘Bäumlein das andere Blätter hat gewollt’. Dat deed trombonist, tevens componist Bastiaan Woltjer in samenspraak met zijn kompanen van Muziekvoorstelling.nl.

Woltjer: “Wij maken al meer dan vijftien jaar muziektheater, zelfs voorstellingen zonder tekst voor de allerkleinsten, vanaf 1 jaar oud. De verhalen worden door een verteller voorgedragen, afgewisseld met liedjes. Ik wilde graag eens een opera maken. Tekst wordt muziek en omgekeerd. Het is anders dan in musicals met liedjes erin. Dan staat het stuk stil. In opera wordt de handeling in de muziek opgenomen. Tekst en muziek vullen elkaar aan. Dat fascineert mij.”

Componeren leerde Woltjer al doende. “Ik heb nooit compositieles gehad. Ik studeerde trombone aan het conservatorium, zowel klassiek als jazz Voor mijn eindexamen klassiek schreef ik een aantal tussenstukjes om de composities te verbinden tot één groot geheel. Op de jazzafdeling kreeg ik smaak voor componeren. Ik leerde er improviseren, wat eigenlijk componeren in het moment is.”

Ik ben anders

“Om de kinderen snel het verhaal in te trekken, bedacht ik die opening met hoorn en trombone. De hoorn hoort bij het woud. De echo drukt uit dat we buiten zijn. Met de herhalingen van het openingsmotief in steeds iets hogere ligging schep ik muzikaal de wijde omgeving. Dan komt het drama: het boompje beseft dat het anders is. Kleuters zijn daarmee bezig. Ik ben een meisje, ik ben jongen. Het gevoel dat je verschillend bent.”

Het boompje doet een wens: het wil mooier zijn dan de anderen. Achtereenvolgens maakt het enkele uiterlijke veranderingen door. Het krijgt gouden blaadjes, maar een dief plukt die weg en het boompje is kaal. Dan wil het kleurige glazen blaadjes, maar in de stormwind waaien die kapot. Geef mij dan groene blaadjes, vervolgt het ongelukkige boompje. Maar een geitje knabbelt het sappige groen weg. Uiteindelijk besluit het boompje: ik moet gewoon trots zijn op mijn naaldjes, die groen blijven als de andere bomen kaal worden in de winter.

Met zwier verwisselt sopraan Sterre Konijn van uiterlijk door een ander rijk versierd jasje aan te trekken. Simpel maar effectief theater dat zelfs voor mij als volwassene spannend is. Haar mooie, expressieve zanglijnen op eenvoudige teksten en de soms pittig ritmische onderlaag van de instrumenten – er klinkt zelfs een bossa nova – zorgen er mede voor dat de kinderen doodstil geboeid blijven. Tot het moment dat het geitje in het spel komt en harpist/tenor Daan Verlaan een komische geitencoloratuur aanheft. Tot groot en hoorbaar vermaak van dit nieuwe operapubliek dat ongemerkt de moraal van het verhaal mee naar huis neemt: wees tevreden met wie je bent.

Nooit ingewikkeld

“We kwamen het gedicht van Rückert op het spoor door een Nederlandse bewerking voor kleuters door Loek Koopmans. Voor ons operaproject zette Ruben van Gogh die tekst om naar een libretto”, vertelt Bastiaan Woltjer.

“Ik heb een thema of een tekst nodig om de inspiratie boven te halen. Bij het schrijven voor de stemmen en de instrumenten richt ik mij op de kleurmogelijkheden van de uitvoerenden. Sowieso schrijf ik nooit ingewikkeld. Ik houd niet zo van romantische, bombastische muziek. Ik streef naar heldere lijnen in de individuele instrumenten en de zangpartijen. Omdat ik ook zing in deze voorstelling, heb ik zangles genomen en ben ik gaan zingen in een koor. Ook bij het componeren probeer ik te zingen. Wat wil die tekst waar ik noten bij schrijf? Dat is anders dan wanneer je het alleen in je hoofd hoort.”

Het Boompje wordt uitgevoerd op scholen en in theaters. Het libretto wordt zelfs terugvertaald naar het Duits, want het gezelschap gaat er ook mee naar Duitsland. Rückerts ‘Bäumlein’ is er bekend; het wordt er gebruikt in taallessen gecombineerd met beweging.

Woltjer: “Met Muziekvoorstelling.nl treden we vaak op in Duitsland. Er is zelfs een speciaal festival in Mannheim, Happy new ears, waar de beste muziekvoorstellingen uit Europa voor kinderen worden gespeeld die verder gaan dan obligate musicals.”

De conclusie is duidelijk: opera-intendanten, spoedt u naar de voorstellingen 4+ voor het nieuwe publiek!

Het Boompje wordt in seizoen 2019/2020 hernomen. Zie de speellijst op www.muziekvoorstelling.nl.