Als laatste opera van het seizoen bracht Opera Vlaanderen afgelopen weekeinde Macbeth. Het was tevens de laatste productie onder toezicht van intendant Aviel Cahn. Na tien Vlaamse jaren stapt hij over naar het Grand Théâtre de Genève. Jan Vandenhouwe volgt hem op.

Een schemerige achtergrond van wolkenflarden en een glanzend zwarte kuip ervoor werden langzaam in duisternis gehuld. De donkere ouverture tot Verdi’s Macbetto, alom naar de Engelse titel van Shakespeare Macbeth genoemd, steeg met steeds lichter wordende klanken op uit de orkestbak van het Antwerpse operahuis.

Spannend was de opening van de productie, waarin de Duitse regisseur Michael Thalheimer en de Italiaanse dirigent Paolo Carignani de lijnen uitzetten waarlangs dit drama van machtswellust en wraak zich ontrolde. Het is de derde Verdi-regie van Thalheimer bij Opera Vlaanderen en de eerste geënsceneerde Verdi van Carignani bij dit huis. Beiden moeten elkaar in de voorbereiding goed aangevoeld hebben, want de eenheid in spanning tussen beeld en geluid is geweldig.

Heksenketel

Na het openingsbeeld werd een enorme hoge ruimte van zilverzwart, glanzend plaatwerk zichtbaar, rond een speelvlak dat nog het meest weg had van een reusachtige halfpijp waar skateboarders hun kunsten op vertonen. Deze kuip, ontworpen door Henrik Ahr, bleek een heksenketel, waarin zich spookachtige en gruwelijke scènes afspeelden. Vanaf de hoge omloop keek het koor van heksen, zingend over hun duivelse daden, neer op dit speelterrein. Gehuld in zwarte gewaden en getooid met zilverwitte pruiken, bewogen ze zich als slangen op en neer, met vervaarlijke armbewegingen.

Macbeth en zijn kompaan Banco gleden als eersten af van de omloop voor de scène van de voorspellingen. De spanning van het komende drama in de top van de Schotse adel werd echt voelbaar toen Lady Macbeth afdaalde.

De Russische mezzosopraan Marina Prudenskaja paste precies bij het heksenkoor, met haar rijzige, slanke gestalte, zwartglanzende robe en met eenzelfde soort armbewegingen. Met een hels stemgeluid gaf zij krachtig gestalte aan nietsontziende gevoelens van macht en de weg ernaartoe: ‘Vieni! T’affretta’ was meteen een rake binnenkomer als de feeks der feeksen.

Potige Macbeth

Een heksachtige figuur sloop op diverse momenten door de kuip. Regisseur Thalheimer zette deze figurant slim in, zoals in de grote scène waarin Macbeth de moord op koning Duncan uitvoerde, en de heks hem listig een dolk in de hand schoof.

Met donker getinte stem zong de Amerikaanse bariton Craig Colclough de helse gedachten van Macbeth. Zowel in persoon als in stem een potige rolinvulling, die tot volle kracht kwam in het aansluitende duet met zijn Lady.

Dirigent Carignani stuwde met het voortreffelijk spelende Symfonisch Orkest van Opera Vlaanderen de spanningen op en liet Verdi’s kleurenrijkdom in alle pracht horen. De symfonische hel barstte los in het sextet ‘Schiudi, inferno’ (hel, open jouw muil).

Door het spel in de kuip te situeren, liet de regie scènes soepel in elkaar overvloeien. De moord op Banco, rivaal voor Macbeth in de strijd om de macht, werd in al zijn heftigheid getoond met een ontkleed en bebloed lijk. Dat bleef liggen in de aansluitende party die de Macbethjes organiseerden. De feestgangers, behangen met slingers en bestrooid met confetti, dansten over het lijk, dat ook bedolven werd onder de versiering. Wat het drinklied van Lady Macbeth nog navranter maakte.

Eindeloos machtsspel

Het lijk werd in de heksensabbat benut voor de steeds gruwelijker wordende sfeer. Besmeurd met bloed draaiden Macbeth en zijn vrouw zich steeds dieper in de terreur van hun daden. Totdat Marina Prudenskaja, als in haar eerste optreden, weer midden in de kuip stond, nu met de armen vol bloed, de handen wrijvend (‘una macchia’/een vlek), niet meer met een triomfantelijke houding, maar steeds meer ineenzakkend, ook in stemexpressie. De gruwelijkheid van de ondergang van Lady Macbeth had niet scherper vertoond kunnen worden.

Verdi zorgde ook voor een pakkend muzikaal kader in de scène met het volk, dat onder de machtsstrijd te lijden heeft. Het Koor van Opera Vlaanderen zong met suggestieve orkestbegeleiding het befaamde ‘Patria oppressa’ op intense wijze.

Macduff, met heftige tenor vertolkt door Najmiddin Mavlianov, zette de verslagenheid om in energie om aan te vallen. Het bewegende bos van Birnam werd een spectaculair vertoon, met takken die in de kuip werden gesmeten en Macbeth bedolven, waarna Macduff hem met een wurggreep vermoordde. Door de wijze waarop vervolgens Malcolm de kroon uit de handen van Macduff rukte, toonde de regie de wreedheid van het machtsspel dat eindeloos doorgaat.

Met deze en andere kleine maar veelbetekenende accenten voegde regisseur Thalheimer spanningen toe in een productie die toch nauwgezet het libretto van Francesco Piave en de bedoelingen van Giuseppe Verdi volgde. De voortreffelijke zangersbezetting maakte dat in stem en acteren waar, met de imposante bariton Tareq Nazmi als Banco en geweldige expressie van het operakoor. Het succes werd mede gedragen door de geraffineerde belichting die Stefan Bollinger ontwierp, met allerlei licht-donkereffecten.

Out of the box

Aviel Cahn (44) kon zich geen mooiere afsluiting wensen voor zijn tien jaar in Antwerpen. Die periode met zeventig producties is vastgelegd in een 720 pagina’s tellend, buitengewoon luxe boekwerk (90 euro) met het formaat van een taartdoos. De titel, Opera Out of the Box, staat voor het gedurfd denken over het produceren van opera dat Cahn demonstreerde in de keuze van de stukken en van de uitvoerders.

De nieuwe intendant Jan Vandenhouwe lijkt de lijn door te trekken in het volgende seizoen. Dat opent met Verdi’s Don Carlos in een regie van Johan Simons en muzikaal geleid door Alejo Pérez, de nieuwe muziekdirecteur van Opera Vlaanderen.

Macbeth is nog tot en met 6 juli te zien in Antwerpen. Zie voor meer informatie de website van Opera Vlaanderen.