Hoe maak je een pocketversie van Tsjaikovski’s meesterwerk Jevgeni Onjegin? Regisseur Kai Anne Schumacher en ontwerper Dominique Wiesbauer kwamen vorig jaar met een idee voor de Reisopera Concept Challenge en werken hun visie nu uit in een jongtalentproductie. Schumacher vertelt voorafgaand aan de première op 1 november over haar aanpak.

Kai Anne Schumacher is nog jong, maar heeft een vol en veelzijdig cv. Het weerspiegelt haar brede interesse. Ze houdt van muziek – speelde verschillende instrumenten en hield zich bezig met dirigeren – maar is ook gefascineerd door allerlei theatervormen.

Op haar veertiende zag Schumacher voor het eerst een opera met haar schoolklas. Ze wist niet echt wat de regisseur voor rol had, maar het gesprek dat haar klas met hem had, vond ze spannend. Een paar jaar later leerde ze via een vriend die operazanger was meer over de operawereld en wist ze dat regisseren haar toekomst was.

Schumacher begon haar regisserende werk met opera – of muziektheater, een woord dat ze prefereert – en werkte daarna ook in andere genres, zoals poppentheater. Haar operadebuut maakte ze met The rape of Lucretia bij de Oper Köln, waar ze daarna ook Pierrot Lunaire en Les contes d’Hoffmann ensceneerde.

Vorig jaar organiseerde de Nederlandse Reisopera een ontwerpwedstrijd voor jonge theatermakers. De opdracht was om met een idee te komen voor een pocketversie van Jevgeni Onjegin, een format waarin het Enschedese gezelschap eerder La bohème en Candide produceerde. Schumacher en Dominique Wiesbauer werden in april 2018 uitgeroepen tot winnaars.

Had je op dat moment al vaak samengewerkt met Dominique Wiesbauer?
“Nee, het was ons eerste project samen. Maar ik kende haar werk al langer. We hebben de wedstrijd gebruikt om elkaar te leren kennen. Dat lukte goed, want we werden onverwacht winnaar!”

“Ik ga liever uit van de muziek dan van de tekst”

Hoe bekend was je met Tsjaikovski’s opera toen jullie aan de klus begonnen?
“Natuurlijk kende ik het, het is één van de mooiste werken uit de operageschiedenis! De roman van Poesjkin, waar de opera op gebaseerd is, had ik ook al gelezen, niet vermoedend dat ik het werk ooit zou ensceneren. Het is spannend om te zien wat Tsjaikovski van het verhaal heeft gemaakt. Zelf heb ik bij de invulling van de karakters meer aan de roman vastgehouden. Poesjkin wilde zijn roman eigenlijk Tatjana noemen. Zij staat centraal.”

Het is nogal een opgave: een geliefde opera zo sterk inkorten. Hoe zijn jullie te werk gegaan?
“We hebben elkaar ontmoet in Wenen en eerst gewoon de muziek beluisterd. Natuurlijk had ik de tekst wel kort doorgenomen, maar ik ga liever uit van de muziek dan van de tekst. Door de muziek kun je de sfeer voelen. En als de muziek goed is, komen er vanzelf beelden bij je op die vaak perfect bij de tekst passen.

Het motief uit het begin – wij noemen het Tatjana’s motief, of het noodlotmotief – namen we als uitgangspunt. De twee oude vrouwen aan het begin, Larina en Filipjevna, zijn bij ons Tatjana en Olga zelf, op leeftijd gekomen. Zij kijken terug op hun leven en vertellen hun verhaal aan de hand van de belangrijkste momenten. De momenten met een ‘butterfly effect’, die heel je leven veranderen: de brief aan Onjegin, het duel tussen Onjegin en Lenski.

Met dit uitgangspunt was het snel duidelijk welke scènes we erin zouden houden. Veel aria’s en scènes hebben we onverkort opgenomen. Wat verder hielp, is dat er geen koor is, dus alle koorpassages zijn eruit gehaald. Eerst dacht ik: hoe kan dat ooit werken? Maar we hebben twee dansers en een acteur en dat helpt enorm.”

Gaat niet veel verloren als je zo veel moet inkorten?
“We moesten het duel van Lenski en Onjegin korter maken en dan doet elke maat die je weghaalt pijn. Maar zo’n pocketversie heeft ook veel meerwaarde. Ik houd van het anderhalfuurformat. Ik maak vaker collages en die zij bijna altijd anderhalf uur. Het is de lengte van een speelfilm, een goede lengte om je te concentreren.

Ik denk niet dat een opera per se beter of dieper is als het langer duurt. Bij het regisseren heb je het vaak over ritme: je kunt niet alleen actie brengen, er moet ook rust zijn. In een opera van drie uur ziet zo’n ritme er anders uit, maar ook in een voorstelling van anderhalf uur zit ritme. Het allerbelangrijkste bij het inkorten is om ritme te behouden.

Nog een voordeel van een pocketversie is dat het heel goed is voor beginners. Opera heeft het moeilijk in de tijd van platforms als Netflix en er zijn weinig mensen die van jongs af aan van opera houden. Hoe leren ze de kunstvorm kennen? Als je de eerste keer een lange, saaie opera te zien krijgt, kan dat afschrikken. Deze opera is compact en er zit veel beweging in. Dat kan omdat we jonge, agiele zangers hebben, maar ook omdat ze maar anderhalf uur hoeven op te treden.”

Wat kan het publiek qua vormgeving verwachten?
“Ik zou het als modern omschrijven. Maar het is een moeilijke vraag. Wat is modern? Het decor en de kostuums reflecteren niet per se onze tijd. Ze moeten vooral overbrengen wat ons idee is. Ze zetten neer wat voor karakters wij willen laten zien. De esthetiek is zeer modern, maar op een geheel eigen, fantasievolle manier.”

Jevgeni Onjegin gaat op 1 november in première in Zwolle en is tot en met 28 november te zien. Lee Reynolds heeft de muzikale leiding en Vincenzo Neri, Anna Emelianova, Leonie van Rheden en Yaroslav Abaimov zingen de hoofdrollen. Zie voor meer informatie de website van de Nederlandse Reisopera.

Hieronder een filmpje waarin de winnaars van de Reisopera Concept Challenge gepresenteerd werden: