Tijdens een feestelijke ceremonie in het Koninklijk Paleis in Amsterdam ontving John Adams donderdagmiddag de Erasmusprijs 2019. Dit weekend zijn er nog verschillende activiteiten waarmee het leven en werk van de Amerikaanse componist gehuldigd worden.

Componeren voor de huidige tijd. Zo luidt dit jaar het thema van de prestigieuze Erasmusprijs. Een urgent thema, vindt het Praemium Erasmianum, want hedendaagse klassieke muziek is een genre dat “steeds meer moeite heeft om gehoord te worden”. Nieuwe composities waren vroeger het voedsel waar muziekliefhebbers van leefden, nu horen ze thuis in een nichemarkt waar de zalen niet mee te vullen zijn.

Het is allerminst een nieuwe diagnose. De vraag hoe de band tussen componist en publiek hersteld kan worden, houdt de klassiekemuziekwereld al vele jaren bezig. Van alles wordt geprobeerd, maar een succesvolle formule is nog niet gevonden. De adviescommissie die Adams tot winnaar verkoos ziet in diens oeuvre niettemin een doorbraak: “Adams heeft de hedendaagse klassieke muziek weer ‘verstaanbaar’ gemaakt.”

De Amerikaanse componist werd tijdens de ceremonie in het zonnetje gezet door middel van een filmportret, met onder meer repetitiebeelden van zijn recente opera Girls of the Golden West bij De Nationale Opera, een toespraak van directeur Shanti van Dam van het Praemium Erasmianum en een laudatio door dirigent Ed Spanjaard. Daarop overhandigde koning Willem-Alexander, in aanwezigheid van koningin Maxima en prinses Beatrix, de prijs aan Adams.

In de lofredes werd enigszins de indruk gewekt dat de meeste hedendaagse componisten zich niet veel gelegen laten liggen aan hun publiek, maar dat John Adams de grote uitzondering is. Gelukkig relativeerde de componist dat zelf in zijn dankwoord.

Adams vertelde over zijn worsteling met het atonale en wetenschappelijke klimaat waarin hij het compositievak leerde en de “widening divide” tussen componist en publiek die hij ervoer. Geïnspireerd door een brede set aan muziekstijlen probeerde hij iets anders tegenover het serialisme te zetten. Dat sloeg wereldwijd aan, wat blijkt uit bekende opera’s als Nixon in China en Doctor Atomic. Maar uiteindelijk is zijn muziek ook maar één benadering, stelde Adams. “Álle componisten willen communiceren met hun publiek”, zei hij, reagerend op een eerder geuite notie dat hij zo ongeveer de enige zou zijn die daarop uit is.

Waar het Adams uiteindelijk om gaat in zijn muziek, vatte hij mooi samen in drie eigenschappen: de diepte van de emotie, het plezier bij de inventie en de schoonheid van de vorm. Dat plezier bleek uit zijn bekentenis dat hij soms letterlijk door zijn huis danst als hij op een goed muzikaal idee is gekomen. En het bleek toen hij violiste Diamanda La Berge Dramm enthousiast om de hals vloog nadat zij met pianist Gerard Bouwhuis twee delen uit Adams’ werk Road Movies had gespeeld.

John Adams is één van de weinige hedendaagse componisten die wereldwijd bekend is en met zijn werken zalen kan vullen. Met het oog op ‘componeren voor de huidige tijd’ is Adams’ oeuvre in mijn ogen een hint dat muziek het hoofd best mag prikkelen, maar dat het nooit aan het hart voorbij zou moeten gaan. Adams heeft zich met succes aan een al te academische en seriële mindset ontworsteld en spreekt een taal die mensen kunnen laten binnenkomen. Geen ultieme formule die vanaf nu de koers van hedendaagse componisten moet bepalen, maar wel een geweldige prestatie, die je even terugvoert naar de tijd dat componisten centraal stonden in het muziekleven.

Huldiging

Het Praemium Erasmianum organiseert deze dagen verschillende activiteiten om prijswinnaar John Adams te huldigen. Vanmiddag (29 november) gaf Adams een masterclass aan studentenensembles van het Koninklijk Conservatorium. Op zaterdag wordt Adams in het Conservatorium van Amsterdam geïnterviewd over zijn inspiratiebronnen en zijn muzikale herinneringen. Ensembles van het conservatorium treden op. Op 1 december wordt in het Louis Hartlooper Complex de dramafilm Io Sono l’Amore vertoond, waarvoor Adams de muziek componeerde.

Zie voor details de website van de Stichting Praemium Erasmianum.