Bruid te koop! Onder die pakkende titel brengt de Nederlandse Reisopera vanaf 14 maart een nieuwe Nederlandse bewerking van Bedřich Smetana’s opera Prodaná Nevěsta. Anne Lichthart maakte de hertaling. ‘Ik vind het heel leuk om taal haaks op muziek te zetten.’

Al sinds haar kinderjaren houdt Anne Lichthart van opera. Haar fascinatie was zelfs zo groot dat ze zang ging studeren in Amsterdam, maar dat brak ze na een jaar weer af. ‘Ik ben meer een schrijver’, legt ze uit. ‘Ik ben heel erg iemand van taal.’

Lichthart volgde de schrijversopleiding van de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht, met als focus dramaschrijven en scenario. Na haar afstuderen ontwikkelde ze zich tot een succesvol schrijver en regisseur van hoorspelen. Zo bewerkte ze romans van A.F.Th. van der Heijden en Arnon Grunberg voor de radio.

In 2009 hertaalde ze voor het eerst een operalibretto: Robinson Crusoë van Offenbach, een productie van de Reisopera voor het Oerol-festival. Dat smaakte naar meer. Nu, elf jaar later, heeft de Reisopera haar weer ingeschakeld. Ze mocht zich op Smetana’s komische opera Prodaná Nevěsta (beter bekend als Die verkaufte Braut) storten.

De opera draait om het meisje Marshenka en de arme, knappe Jenik. De twee zijn smoorverliefd. Marshenka’s vader heeft zijn dochter echter in ruil voor een grote lening als bruid beloofd aan de zoon van Micha. Als hij zijn afspraak niet nakomt, moet hij de lening volledig terugbetalen.

Het oorspronkelijke, Tsjechische libretto is van Karel Sabina. Hoe ben je daarmee aan de slag gegaan?
‘Karel Sabina zei zelf: ik zou beter mijn best gedaan hebben als ik had geweten dat de muziek zo mooi zou worden… De hoofdlijn heb ik aangehouden, maar verder heb ik veel veranderd. Ik heb daarbij intensief samengewerkt met regisseur John Yost. Samen hebben we de plotlijn veranderd – die was niet zo helder – en de personages anders gemaakt. Er was in het oorspronkelijke stuk niet één personage echt sympathiek.’

Wat zeg je tegen mensen die vinden dat zo’n complete hertaling te ver gaat, dat je niet zo vrij met het origineel mag omgaan?
‘Dat is een interessante kwestie. Waarom mag dat niet? Ik vind dat je alles uit elkaar mag trekken, als je het maar met begrip en liefde voor het oorspronkelijke werk doet. Ik heb onderzoek gedaan naar hoe het stuk toen was en daarna gekeken hoe je het in deze tijd voor het voetlicht kunt brengen. In het origineel zijn alle mensen behoorlijk opportunistisch. Dat hebben we uitvergroot, want dat past heel goed in deze tijd.

Ik heb op deze manier ook hoorspelen van romans gemaakt. Zo werkte ik een roman van Van der Heijden van 1.100 pagina’s om tot een hoorspel van één uur. Je hebt dan respect voor het boek, maar je kiest een andere vorm. Door het uit elkaar te trekken, leer je een werk vaak zelfs beter kennen.’

Dus je zou er geen moeite mee hebben als iemand een werk van jouw hand uit elkaar zou trekken?
‘Nee, helemaal niet. Maar misschien ben ik daar wat extreem in. Ik heb een drama-achtergrond en dan maak je altijd een product waar iemand anders mee verdergaat.’

De Reisopera omschrijft jouw hertaling als ‘recht voor zijn raap’ en ‘net zo schaamteloos als de personages’. Hoe uit zich dat?
‘Het is inderdaad klare taal. Er wordt nergens omheen gepraat. Ik vind het daarbij heel leuk om taal haaks op muziek te zetten. Het werk krijgt daardoor een extra laag. Musici zijn eraan gewend dat de taal meegaat met de muziek en schrikken als er een fellere tekst op rustige muziek staat. Ik vind dat mooi. Je wordt dan ook op een ander niveau aangesproken: taal en muziek krijgen een subtekst.

In overleg met dirigent Ed Spanjaard heb ik sommige zinnen naderhand aangepast. Bepaalde passages moesten muzikaal extra aandacht krijgen. Ik heb de tekst daar wat afgezwakt, zodat het niet te veel zou botsen.’

Hoe reageerden de zangers op je tekst?
‘Sommigen smulden ervan, anderen moesten best even wennen. Het is zeker anders dan ze gewend zijn. Wat ik heel interessant vind om te zien, is hoe met taal wordt omgegaan. Schrijvers en zangers gebruiken ander gereedschap. Ik heb woorden, zij hebben hun stem. De tekst moet zingbaar blijven, maar de inhoud moet ook overeind blijven. Eén van de zangers zei bijvoorbeeld: als ik deze woorden weglaat, kan ik het beter zingen. Ik antwoordde: ja, dat kan, maar dan staat er niks meer.’

Is Nederlands überhaupt geschikt om in te zingen? Het is naar verluidt niet de meest zingbare taal.
‘Het is inderdaad erg lastig. Al die i’s en ei’s maken het niet makkelijk om verstaanbaar te zingen. We hebben er dan ook voor gekozen om de voorstelling van boventiteling te voorzien. Dat vind ik deels jammer. Dan krijg je hetzelfde als bij comedyseries met ondertiteling, dat mensen al lachen voordat een grap gemaakt is. Maar ik ben benieuwd hoe het gaat uitpakken!’

Bruid te koop! gaat op 14 maart in première in het Wilminktheater in Enschede en is tot en met 25 april in een groot aantal theaters in het land te zien. In de cast zingen onder anderen Laetitia Gerards, Wiebe-Pier Cnossen, Martina Prins en Mark Omvlee. Zie voor meer informatie de website van de Nederlandse Reisopera. Zie voor meer informatie over Anne Lichthart haar persoonlijke website.