Aanwinst: Genoveva door het Opernhaus Zürich
Nu Schumanns Szenen aus Goethes Faust wat meer in de belangstelling is komen te staan, na de uitvoering bij de heropening van Staatsoper Unter den Linden en de opname die daarvan door Arthaus is uitgebracht, komt er wellicht ook wat meer aandacht voor zijn enige opera, Genoveva. Daarvan bracht Arhaus al wat langer geleden een opname uit.
In 2010 was deze opera in een semiconcertante uitvoering van de Oper Leipzig in De Doelen te zien tijdens de Operadagen Rotterdam.
Kušej heeft Schumanns leven en tragische einde als uitgangspunt genomen. Na een kennelijke poging zichzelf te verdrinken in de Rijn op 27 februari 1854 werd hij opgenomen in een gesloten inrichting voor geesteszieken, waar hij ruim twee jaar later overleed. De witte doos op het toneel (ontwerp Rolf Glittenberg), waarin zich de gehele handeling afspeelt, refereert nadrukkelijk aan deze episode. De vier hoofdrolspelers verblijven permanent op het toneel, opgesloten in deze ‘kliniek’, ook als ze zich volgens het libretto elders bevinden.
De ruimte is leeg, op een grote stoel na. Aan de wand hangt een wastafel met een spiegel, die figureert als toverspiegel voor Margaretha, een vrouw die kennelijk over magische krachten beschikt. In het verleden is ze door haar heer, graaf Siegfried, van hekserij beschuldigd en daarvoor heeft ze nog een rekening met hem openstaan. Ze is de voormalige ‘Amme’ van de als vondeling in het huis opgenomen Golo, een onstuimig jongmens dat verliefd is op de vrouw des huizes Genoveva, de jonge vrouw van Siegfried.
Als Siegfried op veldtocht gaat om de Moren te bestrijden in Zuid-Frankrijk, vertrouwt hij Golo de zorg toe voor zijn have en goed, met inbegrip van Genoveva. Pas goed op haar. Golo was liever mee op oorlogspad gegaan, maar zijn status als bastaard laat dat niet toe. Een klassiek recipe for disaster. Het gaat direct als mis als Genoveva flauwvalt nadat haar echtgenoot heel afstandelijk en koeltjes van haar afscheid heeft genomen. Golo ziet zijn kans schoon en gaat even ongeremd aan de gang met het willoze object van zijn liefde. Daar krijgt hij direct spijt van als ze weer bij kennis is, maar de sociale barrière die hij tot dat moment had weten te respecteren, is overschreden. Daardoor groeit zijn verliefdheid snel uit tot een obsessie.
Het nieuws van de overwinning verschaft Golo de aanleiding om Genoveva op te zoeken in haar vertrek. Ze is blij met zijn komst en wil dat hij iets voor haar zingt. Dat mondt uit in een duet over twee smachtende geliefden die van elkaar gescheiden zijn. Golo houdt het niet meer en verklaart haar zijn liefde, op weinig ingehouden fysieke wijze. Als hij niet aflaat, roept ze hem tot de orde: jij bastaard! Hij vervloekt haar.
Door Genoveva zogenaamd te betrappen met de oudere bediende Drago, nagelt Golo haar aan de schandpaal. Drago wordt ter plekke gedood door het binnenstormende personeel, Genoveva wordt opgesloten. Met behulp van een toverspiegel laat Margaretha haar gewonde echtgenoot beelden zien van een onkuise Genoveva. Ze staat ontkleed op het toneel en de hypocriete toeschouwers bekogelen haar met vissen, een verwijzing naar de heersende christelijke moraal inzake seksualiteit (we schrijven de achtste eeuw).
Golo krijgt van Siegfried opdracht om Genoveva te doden, maar de geest van Drago overtuigt Margaretha dat ze haar heer moet laten weten dat Genoveva onschuldig is. Op het nippertje wordt de terechtstelling verijdeld. Het echtpaar wordt herenigd in hun koele, afstandelijke huwelijksleven. De vier patiënten in de kamer hebben hun spel gespeeld. Morgen doen ze het misschien opnieuw.
De première van Genoveva in 1850 was geen succes. Na een paar voorstellingen werd het werk alweer van het tableau gehaald. Moet gezegd, Genoveva moet het hebben van zijn unieke status – de enige opera die Schumann ooit schreef – te vergelijken met de specifieke belangstelling die men voor zijn vioolconcert kan hebben.
Het werk heeft een overdaad aan tekst. Er zijn weinig momenten dat de zang eens even opleeft, het blijft veel hangen in nauwelijks modulerend parlando. De ouverture klinkt symfonisch, herkenbaar Schumann. De priester die komt oproepen ten strijde te trekken voor het geloof doet sterk denken aan de Heerrufer in Lohengrin. In de eerste akte heeft Golo een redelijk melodieus moment, waarin hij klinkt als het personage Lohengrin. Maar daarna zakt het in. Er gebeurt natuurlijk wel het nodige, maar de muziek laat het een beetje afweten.
De bezetting is klassiek: een tenor en een sopraan, met een bariton en mezzo als sidekick. Martin Gantner zet een solide Siegfried neer, een beetje knorrig en afstandelijk. Hij verblijft veel tijd op het toneel in situaties dat hij eigenlijk ver weg is. Geen eenvoudige opgave, maar hij weet zijn aanwezigheid een zekere onopvallende vanzelfsprekendheid te geven.
Iets dergelijks geldt voor de Margaretha van Cornelia Kallisch, een afstotelijk personage, direct al vanaf het begin. Je vraagt je af waarom ze in het kasteel wordt getolereerd. Misschien is Golo wel de zoon van Margaretha en Siegfried, wie zal het zeggen. Alfred Muff heeft een kort optreden als de bediende die zogenaamd zijn meesteres heeft onteerd. Later komt hij terug als geest die Margaretha van gedachten doet veranderen.
Tenor Shawn Mathey speelt een prachtrol als de gefrustreerde Golo, die uit zijn sociale beklemming probeert te breken als hij voor de ongeremde liefde kiest. Hoewel, kiezen is feitelijk niet meer aan de orde, hij kan zich gewoon niet langer beheersen. Hier zien we hem met enige fantasie als het personage Tannhäuser, maar natuurlijk ook Schumann zelf, die door roeien en ruiten ging om met Clara Wieck te kunnen trouwen.
De onfortuinlijke Genoveva komt voor rekening van sopraan Juliane Banse. Ze heeft haar uiterlijk mee, een frêle ingénue, en is goed opgewassen tegen de vocale eisen die de partij haar stelt. Samen met Mathey maakt ze deze opname tot een aanwinst voor een ieder die de romantische Duitse opera een warm hart toedraagt.
De auteur
