Op zondag 3 mei presenteert De Nationale Opera online de opera Wozzeck van Alban Berg. In de productie uit 2017 stonden bekende Nederlandse namen als Eva-Maria Westbroek, Frank van Aken en Marcel Beekman. Voor Beekman was het een bijzonder moment: zijn roldebuut in een opera die al jaren veel voor hem betekende.

Het sneeuwde begin januari 2017 in Amsterdam, herinnert Marcel Beekman zich. Net voor het begin van de repetities voor Wozzeck was hij in Zuid-Afrika geweest. Aan dat bezoek werden wat dagen vastgeplakt om op een rustige plek de partij nog eens goed te bestuderen. ‘Toen ik weer in Nederland was, dacht ik echt: dat zit gegoten.’

Maar al gauw bleek dat de muziek van Alban Berg, met zijn hoge moeilijkheidsgraad, toch wat was weggezakt. En bij de repetities ging het aanvankelijk ook helemaal niet zo over de muziek. ‘Het was letterlijk expressie in woord en gebaar’, lacht Beekman. Hij ziet nog voor zich hoe regisseur Krzysztof Warlikowski met zijn entourage pas laat op de eerste repetitiedag binnenkwam. Dramaturg Christian Longchamp was erbij, evenals decor- en kostuumontwerpster Małgorzata Szczęśniak, met wie Warlikowski getrouwd was. ‘Ze hadden het de avond daarvoor duidelijk laat gemaakt’, zag Beekman. ‘Het was een hippieachtige clan, een troupe van kunstenaars van een heel wonderlijke pluimage.’

Beekman maakte kennis met Warliwkowski. ‘Hij zat als een verbaasd kind om zich heen te kijken. Ik zag hem denken: wie is die eigenzinnige, liberale, gekke, Hollandse jongen? Het was lastig communiceren omdat zijn Engels en Duits niet heel goed waren. Het duurde lang voordat we elkaar begonnen te begrijpen. Mijn eerste grote scène als Hauptmann zit in het begin van de opera en daaraan hebben we de eerste anderhalve week besteed. Dan heb je het over vier of vijf minuten muziek. Ik weet nog dat de mensen van de productie ongerust werden. Die zagen de premièredatum aankomen.’

‘Hij deed hetzelfde naar mij: whaaaaaa!’

Het woord ‘ongemakkelijk’ beschrijft de eerste periode van de repetities het best, vindt Beekman. ‘Het gekke is, dat toen het ijs echt gebroken was, er een heel mooie verstandhouding, ja, een liefde is ontstaan in het team. Ook met Eva-Maria en Frank en Christopher Maltman, die Wozzeck zong. Chris, een ervaren, internationale zanger, vond het in het begin allemaal nogal warrig en workshopperig. Het zingen van zijn partij als Wozzeck is een hondenbaan, die veel coaching vraagt. Maar dat deed het regieteam niet. Dat maakte er eerder een korzelige zoektocht van.’

‘Maar dat was precies wat het stuk ook is!’ meent Beekman. ‘Dat nare, van niet te weten waar het naartoe ging, bleek heel passend bij de productie. Toen ik het later op dvd terugzag, viel me de mooie interactie tussen de hoofdfiguren op het podium op en de congruentie tussen muziek en handeling. Er was eigenlijk een uitstekende personenregie. Hoewel ik in het begin helemaal niet de ervaring had dat ik goed ‘gezet’ werd, zag ik dat op de dvd later wel terug. Dat heb ik niet allemaal zelf bedacht, realiseerde ik me, dat heeft hij bedacht. Dat aanvankelijk korzelige leidde ertoe dat ik dingen deed die ik zelf niet zo snel zou doen op het podium.’

‘Kort gezegd: het begon heel vreemd en het eindigde met het gevoel dat het héél erg klopte wat we aan het maken waren.’ Gevraagd naar het moment waarop er een soort doorbraak kwam in het werkproces, herinnert Marcel Beekman zich een confrontatie tussen hem en de regisseur. ‘Als ik te lang getriggerd wordt, of er te weinig feedback komt over wat ik aan het doen ben, kan ik ineens heel theatraal raar gaan doen, op een wat clowneske manier… Whaaaaaaa! Met een rare bek erbij een lange neus maken naar de regisseur, als grap. Warlikowski zag het gebeuren, kwam naar me toen en deed hetzelfde naar mij: whaaaaaa!’

‘Zo waren we even twee idioten die tegenover elkaar stonden. Hij heeft een wonderlijke, karikaturale blik en van een snelle, communicatieve vaardigheid merk je bij hem niet veel. Door die speelse reactie van beide kanten merkte ik dat er een luikje naar elkaar openging. Daarna werd het heel erg leuk, want we kregen contact.’

‘Het is heel verleidelijk om het zomaar weg te kwaken’

Zijn eerste rol in Wozzeck bij De Nationale Opera was voor Marcel Beekman een bijzondere gebeurtenis. In een eerder interview met Place de l’Opera vertelde de tenor hoe hij als tiener de muziek hoorde, die insloeg als een bom.

In het eerste jaar van zijn zangstudie in Zwolle vond hij in een antiquariaat in Rotterdam de partituur van de opera. Zijn favoriete uitvoering staat op dvd, gemaakt door de Wiener Staatsoper, met Claudio Abbado voor het orkest en met Heinz Zednik als Der Hauptmann. ‘Dat maakte bij mij echt wat los, het was zo hemeltergend prachtig.’

Hieronder een fragment uit de betreffende uitvoering, opgenomen in 1987.

Na de première op 18 maart 2017 kwamen er nog zes voorstellingen van Wozzeck, een productie in het kader van het Opera Forward Festival. De grootste zorg van Marcel Beekman in elke uitvoering was te laten zien dat hij in staat was in de theatraliteit van een karakterrol als Hauptmann goed te blijven zingen. ‘Het is bij zo’n partij heel verleidelijk om het zomaar weg te kwaken, waardoor het alleen spreek-zingen wordt. Maar er zijn echt momenten in de partituur van de rol die zeer zingbaar zijn. Dan zei ik tegen mezelf: nee, Marcel, blijf bij je zang, ga het niet allemaal theatraal uit staan blèren.’

‘Ik weet niet of het in de montage zit van de versie die zondag te zien zal zijn, maar er is een scène met de dokter als de Hauptmann zijn toupet verliest en zichzelf beklaagt. Het was een eis dat ik kaal ging voor deze productie. Mijn karakter droeg een toupet die moest afvallen en die ik weer op moest rapen. Maar hij viel verkeerd. Er was natuurlijk geen spiegel en terwijl ik hem weer opzette, moest ik op Marc Albrecht letten en noten zingen die een mens eigenlijk niet kan zingen. Het ding belandde achterstevoren op mijn hoofd, het leek wel een cavia.’

Marc Albrecht, die Wozzeck dirigeerde voor het Nederlands Philharmonisch Orkest, kreeg net als de vocale cast ronkende recensies. ‘Marc Albrecht wekt de bontgekleurde opera tot in verbijsterend detail tot leven’, schreef NRC en de recensent van Place de l’Opera noemde de première ‘orkestraal absoluut top’. Albrecht zou deze maand met de directie van Die Frau ohne Schatten afscheid nemen van De Nationale Opera.

‘Nederlanders vinden hem weleens een strenge, zakelijke Duitser’, merkte Beekman. ‘Maar ook heel professioneel, werd er dan bij gezegd. Marc Albrecht heeft dat typische, beetje gereserveerd-sympathieke dat veel Duitse professionals hebben. Het contact blijft op een zakelijke afstand. Want hij weet dat er na een aantal weken repeteren een orkest bij komt dat als een bende leeuwen voor hem zit. Dat moet hij temmen en dan zijn er ook nog zangers op het podium, met die lastige noten van Berg. Hij was echt lief voor me bij Wozzeck, heeft me later ook gesteund bij andere rollen. Hij is inderdaad een professional, maar ook echt een aardig mens. Hij begrijpt en respecteert zangers.’

Marcel Beekman gaat zeker kijken, zondag om 19.00 uur, als de voorstelling op de website van De Nationale Opera online in première gaat. Dat er een chat meeloopt bij de eerste vertoning, spreekt hem wel aan. ‘Ik ben benieuwd hoe de YouTube-kijkers zullen reageren op wat ze zien en horen. Mijn personage is eigenlijk een verschrikkelijk mens: ik moet zo vilein en gemeen mogelijk zijn. Toen ik Wozzeck voor het eerst zag, met die harde Hauptmann, dacht ik ook: wat een hufter.’

De opname van Wozzeck is op zondag 3 mei te zien op de website en het YouTube-kanaal van De Nationale Opera en blijft dan een week beschikbaar.