Een liedrecital begeleid door een instrument dat letterlijk met de zanger meeademt en dat een ruim, orkestraal geluid kan bieden in Mahler-liederen die daarom vragen. Het lijkt voor de hand te liggen. Toch is de combinatie van mezzosopraan Esther Kuiper en accordeonist Vincent van Amsterdam in dat repertoire vermoedelijk een wereldprimeur.

Dat Esther Kuiper en Vincent van Amsterdam al een paar jaar geliefden zijn – op hun eerste date gingen ze naar Gurre-Lieder bij De Nationale Opera – maakt de kans op de verrassende combinatie van zang en accordeon wat groter. Het kwam er tot voor kort niet van om een project samen te doen; beiden hadden volle agenda’s, die weinig ruimte boden voor samenwerking. Maar corona maakte alles anders.

‘We waren in die maanden letterlijk aan elkaar overgeleverd’, vertelt Esther. ‘We gingen samen aan het werk. Een uitnodiging, ergens in april, voor een privéoptreden bij een verjaardag versnelde het proces.’ Het resultaat van die eerste pogingen motiveerde hen om verder te gaan.

De twee verwachten dat er in deze tijd van kleine optredens en publiek en musici op afstand vraag is naar hun programma met werken van Mahler en Tsjaikovski. ‘Een piano rol je niet even de tuin in voor een optreden en een gitaar is buiten vaak te zacht. Met mijn accordeon ben ik heel flexibel’, stelt Vincent.

We gaan het over de inhoud hebben, maar de verslaggever wil eerst weten of er al overlegd is over de kleding. Esther: ‘Ik heb erover nagedacht: voor het eerste deel, de vier liederen uit de cyclus Lieder eines fahrenden Gesellen van Mahler, wordt het een pak. In de partituur staat dat ze geschreven zijn voor ‘eine Singstimme’, maar het is eerder mannelijk dan vrouwelijk.’

Tijdens de solo van Vincent, die twee delen uit De Seizoenen van Tsjaikovksi speelt, gaat Esther naar een pastelroze jurk. ‘Het helpt me om in een andere sfeer te komen’, zegt ze. Vincent houdt het op een nette pantalon. Zonder jasje, want dat zit net als een stropdas in de weg bij het spelen, maar met lakschoenen.

Podiumgezicht

Esther is als zangeres gewend om met de theatrale aspecten van een recital om te gaan. Daar heeft Vincent als musicus minder mee te maken. Hij is gebonden aan zijn instrument. ‘Mijn bewegingsruimte met het accordeon is letterlijk beperkt. Rondlopen kan niet en mijn buiging bij het applaus is niet meer dan een knikje. Maar we zijn wel echt een duo als we spelen. Ik probeer haar kleur te bevestigen of aan te vullen’, aldus Vincent. ‘En hij heeft een goed podiumgezicht’, stelt Esther tevreden vast.

Samen repeteren gaat goed. Dat ze ook in het leven een duo zijn, zit helemaal niet in de weg, hebben ze ervaren bij het studeren op het programma. Esther vertelt: ‘Als we samenspelen, zijn we toch vooral medemusici. Dat gaat er vrij doelmatig aan toe. We hebben gelukkig eenzelfde soort concentratie op de muziek en zijn dan echt als collega’s bezig.’ Voor Vincent is het begeleiden van een zangeres geen dagelijks werk. ‘Het is verrijkend om te ervaren hoe anders dat is’, zo beschrijft hij zijn eerste ervaringen.

De goede band die ze op veel niveaus hebben, helpt bij het werken aan de klankkleur en aan technische zaken in de combinatie van zang en accordeon. Esther: ‘Ik moet me in de Russische teksten bij Tsjaikovski soms door vier medeklinkers heen worstelen, daarvoor moet het accordeon me dan echt even de tijd geven. En nog zoiets: Vincent is vanuit de muziek veel met tempo bezig en als zanger denk je heel anders.’

Hieronder Esther Kuiper en Vincent van Amsterdam in Tsjaikovski’s ‘Serenada Don-Zhuana’ (Serenade of Don Juan).

Vincent was blij verrast toen hij aan de muziek van Mahler begon. ‘Als accordeonist speel je zijn muziek nagenoeg nooit, maar het werkte heel goed. Je hoort dat hij bij de liederen die hij eerst voor piano componeerde in zijn hoofd al orkestraties bedacht. Dat is echt anders dan bij componisten als Chopin en Debussy. Hun muziek is veel nadrukkelijker pianistisch. Mahler en Tsjaikovski schreven meer vanuit het orkest, daarvan is makkelijker een adaptatie te maken.’

Esther vult aan: ‘Het accordeon heeft iets pianistisch, maar soms klinkt het ook als een orgel en soms orkestraal. Dat geeft ook vanuit de tekstbeleving veel mogelijkheden. Ik zing een lied waarvan de tekst een avondgebed is. Dan trekt Vincent dat orgelregister open en heb je meteen de juiste sfeer.’

Vincent heeft de liederen zelf bewerkt voor accordeon. Hij las de pianopartijen en begon die door te spelen. Daarna luisterde hij naar de orkestversies en dan werd het zoeken naar hoe het moest klinken. ‘Er zijn weinig transcripties uitgegeven voor accordeon. Aangezien het accordeonrepertoire pas rond 1920 begint, nemen wij de vrijheid om ouder repertoire zelf te adapteren. Mijn halve repertoirelijst bestaat uit stukken die niet voor accordeon gecomponeerd zijn.’

Luisteren en niet lezen

Het programma van Vincent van Amsterdam en Esther Kuiper bevat naast de liederen van Mahler en de delen uit De Seizoenen acht liederen van Tsjaikovski. Liefdesverdriet en melancholie voeren de boventoon, maar er zijn ook lichtere stukken. ‘We hebben de stukken gemarkeerd met zonnetjes en wolkjes, om nog eens goed te kunnen kijken naar de balans tussen de liederen’, vertelt Esther.

De Mahler-liederen zijn bekend. Voor het deel met werken van Tsjaikovski is een mix gezocht van bekender en minder bekend materiaal. Een bekend lied als ‘Pesn’ Minyony’ staat naast een niet zo bekend lied als ‘Kukushka’, met een mahleriaanse koekoek. De teksten zijn in het Russisch, voor het publiek komt er voor ieder lied een drieregelige samenvatting. ‘Zodat de mensen luisteren en niet lezen.’

Vincent en Esther noemen op verzoek elk een favoriet lied uit het Tsjaikovski-gedeelte. Zij kiest voor ‘Usni’. Dat gaat over blije jeugdherinneringen, over slapen in het gras. Hij noemt ‘Na son gryadushchiy’ als eerste favoriet. ‘Daar hebben we vanmorgen nog aan gewerkt. Het is heel orkestraal, dat trekt lekker open op het accordeon.’

Mezzosopraan Esther Kuiper en accordeonist Vincent van Amsterdam geven op 6 september twee recitals (14.00 en 16.00 uur) in de Concertboerderij Onder de Linden in Valthermond. Het duo is met dit programma ook te boeken op samenuitthuis.nl.