Opera Spanga had voor deze zomer twee korte opera’s over onverdraagzaamheid in petto: Anne & Zef en The Others, samen WAKE UP!. Ook hier gooide de coronacrisis roet in het eten. In plaats van deze producties komt Spanga nu met een operaspeelfilm getiteld The Other, gewijd aan het buitensluiten van een groep en de enorme gevolgen die dat kan hebben.

Jonathan Levi heeft een historische gebeurtenis als uitgangspunt voor zijn libretto genomen: het oproer tijdens de paasdagen in 1506 in Lissabon. De stad en omgeving worden geteisterd door de pest en aanhoudende droogte. De gelovigen drommen samen in de kerk in de hoop iets van een teken te krijgen en plotseling lijkt dat zomaar bewaarheid te worden: een vrouw ziet boven het altaar een verschijning van Jezus.

Maar dan breekt iemand de ban. Een man roept dat het gewoon het schijnsel van de kaarsen is waarin die vrouw een verschijning heeft willen ontwaren. Dat had hij beter niet kunnen doen. Niet alleen ontneemt hij de gelovigen de illusie van een godsverschijning – een teken dat redding uit de nood ophanden is – hij plaatst zich ook nog eens in het centrum van de belangstelling. En als vervolgens blijkt dat hij een converso is, een uit Spanje afkomstige jood, die zich heeft bekeerd tot het christendom om niet het land uitgezet te worden, zijn de rapen gaar. Hij wordt gelyncht en dat is het startsein voor een moordpartij die een paar dagen zal aanhouden en waarbij ongeveer tweeduizend converso’s de dood zullen vinden.

Zeelieden die in de haven voor anker liggen, mengen zich enthousiast in dit volksgericht. Uiteraard uit verveling, gewoon zoals je dat bij hooligans ziet gebeuren. Converso’s en hun islamitische collega’s, de moriscos, zijn ‘nieuwe christenen’, bekeerd uit noodzaak, wolven in schaapskleren. Ze horen in de christengemeenschap niet thuis, ze zijn de anderen.

Friesland

Espinoza, de converso in kwestie, wordt in de film getoond als eigentijdse nieuwslezer. Hij doet verslag van de gebeurtenissen zodat de kijker weet waarover het verder zal gaan. In een kelderruimte treffen morisco Cesaria en de jonge Friese matroos Durk elkaar. Hij probeert indruk op haar te maken door een opsomming te geven van de deugden van de vrouwen in alle landen die hij heeft aangedaan, de één nog mooier dan de ander. Maar Portugese vrouwen hebben haar op hun benen.

Durk doet dit nog eens dunnetjes over in een relaas over verschillende plekken die hij heeft bezocht, zoals de Nijl, de piramiden en de grotkerken van Lalibela. Cesaria, die in haar levensonderhoud voorziet door de omgang met mannen, is niet onder de indruk. Ze heeft door dat Durk gewoon nog maagd is en pest hem daar een beetje mee: je bent vast vooral benieuwd naar mijn Lalibela. Maar ze ziet in hem ook een uitweg; hij zou haar mee naar Friesland kunnen nemen, een veilige haven.

Dan verschijnt Espinoza, de gelynchte jood. Niet geheel duidelijk is of Durk hem kan zien. Hij is de vader van Cesaria’s baby, de reden waarom ze zo dringend deze bedreigende omgeving wil verlaten. En Espinoza kan toch gewoon mee, die Durk heeft niets in de gaten. Het is een voorbeeld van dubbel spel dat ook vandaag de dag in het asielzoekerscircuit niet ongebruikelijk is.

Een les leren

Het gebruik van film als medium in plaats van een livevoorstelling biedt veel extra mogelijkheden. Ik had soms wel moeite om het allemaal bij te houden. Al sinds de jaren zeventig kan bijna geen enkele maker van animaties om het werk van Terry Gilliam heen. Ook hier is zijn invloed duidelijk waarneembaar, afgewisseld met beelden die ontleend zijn aan middeleeuwse schilderijen. In combinatie met de nerveus klinkende begeleiding door het Rosa Ensemble onder leiding van Tjalling Wijnstra levert dit soms een onrustig beeld op.

Daar staat tegenover dat componist Floris van Bergeijk rust brengt in de zanglijnen, vooral parlando, maar ook met de nodige lyrische momenten. Het past in de opzet van dit werk. De kijker wordt niet bediend met een gezellig beeldverhaal, compleet met muziek, maar moet vooral een les leren. En die wordt verteld door de drie protagonisten. Wat zij te zeggen hebben, is belangrijker dan alle hype and hoopla eromheen.

Artistiek leider van Opera Spanga en regisseur Corina van Eijk is er goed in geslaagd om dit alles tot een samenhangend geheel te smeden, compliment daarvoor. De drie protagonisten verdienen eveneens veel lof voor hun vertolking. Bariton David Visser weet te overtuigen in zijn rol van jonge matroos die makkelijk te paaien is, zowel tot hooligangedrag als tot een kans om eindelijk zijn mannelijkheid te bevestigen.

Tenor Eric Reddet geeft een solide vertolking van de gedoemde Espinoza. Wat me niet geheel duidelijk werd, is of hij nu de enige dode is van het drietal. Of zijn het allemaal schimmen in die kelder?

Aylin Sezer is een ideale casting voor Cesaria. Ik hoor haar graag zingen, ik houd van haar stemgeluid. Acterend maakt ze van Cesaria een geloofwaardig personage, door de wol geverfd omdat ze altijd maar voor zichzelf moest zorgen, en in staat om haar mannen te bespelen als een piano.

Jonathan Levi veroorlooft zich de nodige dichterlijke vrijheden in zijn libretto en dat zij hem gegund. Maar aangezien dit een opera is met een serieuze boodschap, acht ik het minder gepast om op die manier om te gaan met historische feiten. Waarom het aantal slachtoffers in Lissabon met een factor vier overdrijven? En werden er in 1941 (!) honderdduizend joden uit Amsterdam weggevoerd met de trein? Hier wordt een probleem aangepakt dat de huidige samenleving in toenemende mate dreigt te gaan beheersen. Dan kun je maar beter de feiten in het oog houden.

De film The Other is tegen betaling te bekijken. Zie voor meer informatie de website van Opera Spanga.