Regards sur l’infini: nieuwe cd Katharine Dain
Op 27 november verschijnt de cd Regards sur l’infini van sopraan Katharine Dain en pianist Sam Armstrong. Het ontstaan van de cd is een rechtstreeks gevolg van de lockdown eerder dit jaar. ‘De tijd die we ineens in overvloed hadden gaf een enorme, ongekende ruimte om te werken aan de muziek’, aldus Katharine Dain in dit interview.
Er gebeurt iets bijzonders als je de cd Regards sur l’infini opzet. Die eerste maten. Stem, piano, tekst. Klank en kleur. ‘Tu es auprès de moi’, zo klinkt het openingslied ‘Parfum de l’instant’ van Kaija Saariaho. Het is het meest recente materiaal op de cd, die helemaal Franstalig is. De muziek werd vastgelegd in de grote zaal van De Vereeniging in Nijmegen, afgelopen zomer tijdens warme opnamedagen. Het is een gevolg van de pandemie dat de cd van sopraan Katharine Dain en pianist Sam Armstrong er nu is en dat de muziek zo doorvoeld en zo gedetailleerd klinkt. Er was bij grote uitzondering alle tijd voor de musici om de opname voor te bereiden. Dankzij corona.
Katharine Dain praat met grote, authentieke gedrevenheid over het ontstaan van de cd en haar affiniteit met het repertoire dat ze koos. Het gesprek vindt plaats niet ver van haar huidige woonplaats. De Amerikaanse, die al een jaar of acht in Nederland woont, leerde in New York, waar ze toen woonde, een Nederlandse toerist kennen. Ze trouwden en sinds acht jaar is Rotterdam haar thuis. ‘My adopted city’, noemt ze Rotterdam bij een sfeervolle tegenlichtfoto van de skyline op haar Instagram-account.
Het Nederlandse publiek leerde haar kennen door een rol in Claude Viviers Kopernikus bij De Nationale Opera. Ze zong met Asko|Schönberg en LUDWIG en imponeerde als invalster in een recital in het Amsterdamse Concertgebouw . Vorig jaar zong ze Donna Anna in Don Giovanni tijdens de tournee van het Orkest van de Achttiende Eeuw.
Totaal verschillend
De cd Regards sur l’infini verschijnt eind november. Twee liederen van Kaija Saariaho omsluiten het andere, Franse repertoire, waarvan Oliver Messiaens cyclus Poèms pour Mi de hoofdmoot vormt, ondersteund door werk van Dutilleux, Debussy en Claire Delbos. Het sprak Katharine Dain erg aan dat zowel Messiaen als Debussy componeerden op hun eigen teksten. Messiaen schreef de gedichten voor de cyclus Poèms pour Mi uit liefde voor zijn eerste vrouw. Dat was Claire Delbos.
Katharine Dain: ‘In 1937 voltooide Olivier Messiaen Poèms pour Mi en in datzelfde jaar componeerde zijn vrouw, over wie hij dichtte, de cyclus L’âme en bourgeon. De twee werken gingen in datzelfde jaar gezamenlijk in première, maar het werk van Messiaen is veel bekender gebleven dan dat van Delbos. Zijn cyclus voor ‘Mi’, zoals de troetelnaam voor zijn vrouw luidde, was een ode aan het huwelijk dat hij met haar had en dat hij zag als een voorbereiding op het leven in het hiernamaals. In het beeld dat de streng katholieke Messiaen had, liepen goddelijke en menselijke liefde in elkaar over.’
Claire Delbos trouwde in 1932 met Olivier Messiaen nadat de twee elkaar door de muziek hadden leren kennen. Ze deelden gelukkige jaren in hun huis in Parijs, aan de Rive Gauche. Hun leven als echtpaar inspireerde Messiaen tot zijn gedichten voor Mi en verschillende andere composities die hij aan haar opdroeg. In 1937, het jaar dat beiden hun cycli voltooiden, werd hun zoon Pascal geboren.
Dain is ervan overtuigd dat Messiaen en Delbos elkaar beïnvloed hebben, al vindt ze hun stijlen erg verschillend. ‘De twee delen de intuïtieve manier waarop ze een tekst behandelen. Bij Messiaen hoor je zijn liefde voor de muziek van Debussy en zeker voor diens opera Pelléas et Mélisande. Beiden, Delbos en Messiaen, hadden een gevoel voor het kosmische. Ze woonden in hetzelfde huis, vermoedelijk speelden ze ook samen en toch componeerden ze met zo’n verschillend resultaat. Delbos is uiteindelijk in de schaduw van haar man gebleven; er is weinig gepubliceerd en nog minder van haar werk opgenomen. Ik vind het een fascinerend gegeven dat ze voor verschillende composities de poëzie van haar schoonmoeder gebruikte.’
Pierre-Laurent Aimard
De cd omspant een eeuw Franse muziek, met het werk van Debussy uit het einde van de negentiende eeuw als oudste compositie en dat van Kaija Saariaho – liederen uit 1986 en 2002 – als meest recente. Katharine Dain formuleert wat voor haar de rode draad is in de muziek op de cd. ‘Alles is afgestemd op kleur en harmonie, nee, ik moet zeggen: fanatiék afgestemd op kleur en harmonie.’
‘Sam Armstrong en ik hebben heel lang gewerkt om echt in die combinatie van geluid te komen. Eerst deden we dat een paar maanden thuis, tijdens de lockdown. In juli zagen we een kans om naar Berlijn te reizen, per trein, voortdurend afstand houdend van de andere reizigers. De Franse pianist Pierre-Laurent Aimard kenden we al enigszins, Sam had hem weleens ontmoet. Ons afvragend wat de beste manier was om hem te benaderen, stuurden we eerst een e-mail en later een opname van een Debussy-lied en dat beviel hem. En ook hij kon tijd maken door de coronacrisis.’
‘Tijdens het studeren op de muziek voor de cd hebben Sam en ik veel nagedacht over de kleur en de harmonie in de muziek van Messiaen. We hadden in Pierre-Laurent Aimard een kenner; hij heeft de cyclus Poèms pour Mi met verschillende zangers uitgevoerd. Soms speelde hij tijdens de sessies die we met hem hadden als voorbeeld drie versies van een bepaalde passage voor. Op elk moment voelde je dan de emotionele temperatuur van de combinaties in kleur en harmonie.’
‘Ook voor mij als zangeres was het interessant. Aimard is geen zanger en gebruikt niet dat vocabulaire, maar hij snapt dat de muziek van Messiaen volledig vocaal is, dat het om de tekst gaat. ‘Je moet elk beeld voor je zien en je moet voelen wat het doet’, hield hij me voor. ‘Het is vreugde’, zei hij, ‘soms tederheid en een enkele keer humor.’ Vijf weken later namen we de cd op. Zo hadden we tijd om die ervaringen met Aimard te laten bezinken.’
Puur muzikaal
Terug naar het begin. Het was maart 2020 toen pianist Sam Armstrong naar Rotterdam kwam. Hij zou met Katharine Dain repeteren voor een recital. Dat werd afgezegd. Alles werd afgezegd en de wereld van de podiumkunsten stortte in. ‘Het momentum voor iedereen die muziek maakt was weg’, zegt Dain, terugkijkend op die periode. ‘Sam en ik besloten dat hij, als we voor een paar weken niet konden werken (in die termijnen dachten we toen nog), in Rotterdam zou blijven en dat we op ons programma zouden studeren. Er was toen een eerste versie van het programma zoals het nu op de cd staat.’
‘Sam en ik zijn al heel lang vrienden, maar een grote afstand had ons altijd gescheiden. De tijd die we ineens in overvloed samen hadden, gaf een enorme, ongekende ruimte om te werken aan de muziek. Maar het was ook een lastige periode natuurlijk. We verloren – net als al onze collega’s in de muziek – zo veel werk sinds begin maart.’
‘Ik wil niet te stoer doen over onze motivatie en gedrevenheid in een periode dat veel collega’s in de muziek die juist verloren. Voor wie in die maanden alleen was en zorgen had over geld of zijn kinderen les moest geven, was het heel anders. Wij hadden het geluk dat we samen konden zijn en dat we het idee konden ontwikkelen voor dit cd-project, dat anders ondenkbaar was geweest.’
‘Ik heb, zoals bijna iedereen in het vak, jaren geleefd met deadlines en snel repeteren onder druk van je concertagenda, waarin dan ook nog onverwachte invalbeurten opduiken. Zulke druk motiveert me ook, maar nu had ik de kans te vertragen en zonder deadline aan iets te werken. Sam en ik begonnen, om er in te komen, met de liederen van Debussy. Dat repertoire kenden we goed en het was trouwens ook het werk waar we elkaar door leerden kennen. Het was een uitgesproken luxe om zo te kunnen samenwerken. In zekere zin was dit het meest puur muzikale project dat ik in jaren heb meegemaakt.’
En toen ontstond het idee voor een cd, omdat live uitvoeren er voorlopig niet in zat. Er kwam een succesvolle crowdfunding op Voordekunst en het eerste wat Katharine deed was Frerik de Jong van 7 Mountain Records bellen. Hij werd verantwoordelijk voor productie, techniek en afwerking van de cd-opname. De Jong werkte ook aan recente cd’s van Jeannette van Schaik en Ekaterina Levental.
Als medeoprichter van het Damask Vocal Quartet had Dain ervaring met de werkwijze van De Jong. ‘Ik zag wat het opnemen van een cd deed voor ons ensemble. Je levert het bewijs van je kwaliteit en het helpt om muzikale ideeën vast te leggen. We hopen met onze cd Regards sur l’infini ook uitnodigingen te krijgen voor recitals. Terugkijkend zou het echt zonde zijn geweest als we de cd, na die diepgaande periode van werken, repeteren en voorbereiden, niet hadden gemaakt.’
Deze zomer vonden de opnamen plaats in Nijmegen, tijdens de hittegolf. Er kwam een welwillend ‘ja’ voor het gebruik van de grote zaal van De Vereeniging en dat was wat Katharine hoopte. ‘Die zaal is één van de mooiste waar ik ooit gezongen heb. We hebben er vorig jaar Don Giovanni gedaan met het Orkest van de Achttiende Eeuw en ik zong er met het Nederlands Studenten Orkest met dirigent Manoj Kamps. De uitvoering in Nijmegen was de allerbeste in die serie. De akoestiek is er perfect, je voelt je omgeven door het geluid.’
Een grote zaal, maar zonder publiek. Dan is de vraag: voor wie zing je als sopraan, voor wie speel je als pianist? ‘Dat is een lastige vraag. Je moet op dat podium net zo aanwezig zijn als je dat voor een publiek bent en je moet je net zo, of zelfs meer, verplaatsen in het karakter en het verhaal van het lied. Een cd-opname heeft als groot voordeel dat je het kunt overdoen tot de beste take erop staat. Dit repertoire neem je niet in een kleine, ‘droge’ studio op, je hebt er de ruimte voor nodig en die vonden we in Nijmegen.’
Katharine Dain gelooft dat de cd Regards sur l’inifini iets zegt over de tijd waarin we nu leven. ‘Ik realiseer me bij het denken over de muziek op de cd steeds meer dat alle poëzie geschreven is in een periode waarin de dichter vooruitkeek naar een andere tijd of terugkeek naar het verleden. Dat zie je bij Messiaen. Het stuk is rusteloos en hij kijkt uit naar de hemel, waar hij na zijn huwelijk met Delbos zal zijn. Dutilleux schreef de liederen tijdens de Tweede Wereldoorlog en de twee liederen van Sariahoo zoomen uit, maar hebben ook een zekere rusteloosheid. In de tekst spreekt ze tot een geliefde. ‘Ik ben bij je, onze vingers omstrengelen elkaar, maar ik sluit mijn ogen zodat ik me je beter kan voorstellen’. Het gaat over het onvermogen van de mens om echt aanwezig te zijn op een intens moment.’
‘Wij als musici bevonden ons in die maanden van lockdown ook in een gesloten wereld. Er gebeurde niets, we hadden geen andere keuze dan thuisblijven. We hielden het vol door muziek te maken als een soort van dagelijkse meditatie, zonder dat we wisten wat er zou komen.’
Regards sur l’infini verschijnt op vrijdag 27 november. Op die dag zijn er twee presentatierecitals in de zaal waar de opname werd gemaakt, De Vereeniging in Nijmegen. Meer informatie over de recitals en de kaartverkoop vindt u op de website van De Vereeniging. Alles over de cd is te vinden op de website van Katharine Dain.
De auteur
