Deze week wordt in Den Bosch de Mozart Masterclass & More gehouden. Het Internationaal Vocalisten Concours (IVC) biedt acht jonge talenten de kans om te oefenen op Mozart en raad te krijgen van professionals uit het operavak. Place de l’Opera mocht dinsdag meekijken bij de sessies, die vanwege corona zonder publiek worden gehouden.

Intensieve studieweken voor jonge talenten zijn een traditie van het IVC. Naast de zangwedstrijden voor lied en opera/oratorium neemt het concours de vorming van jonge talenten heel serieus. Daarvoor zijn al vaker – bijvoorbeeld rond de opera’s van Wagner en rond belcanto – grote namen verzameld die hun ervaring en pedagogische kwaliteit inzetten om jonge zangers verder te helpen op hun weg naar de podia.

Het programma van deze Mozart-masterclass is vanwege corona aangepast, maar de kern is overeind gebleven: intensieve coachings door gerenommeerde professionals. Mezzosopraan Vesselina Kasarova, sopraan Roberta Alexander en bariton Thomas Oliemans verpersoonlijken alle drie de optelsom van grote Mozartrollen op plekken die ertoe doen in de operawereld. Kasarova in onder meer Salzburg, Alexander bij de New Yorkse Metropolitan Opera en Oliemans in Amsterdam, Londen en Toulouse. En in de toekomst, als dat weer kan, ook bij de Met, als Papageno in Die Zauberflöte.

Natuurlijk is ook een deel van dit Mozart-evenement digitaal. De adviezen van mensen als mezzosopraan Sarah Connolly, journalist Manuel Brug en Rosemary Joshua van De Nationale Opera Studio, komen deze keer digitaal binnen. Er zullen op donderdag en vrijdag livestreams zijn van een presentatieconcert van de deelnemers en van een optreden van Eva-Maria Westbroek met pianist Hans Eijsackers en strijkers van de philharmonie zuidnederland.

‘Ik wil dat je nog een beetje bijleert’

Het is dinsdagochtend in de Verkadefabriek, het culturele complex aan de rand van het centrum van Den Bosch. Vier deelnemers worden getraind door Vesselina Kasarova. De Bulgaarse maakte grote indruk tijdens haar optreden op het Grachtenfestival van 2004 in Amsterdam, maar was – op een enkele Rossini-rol na – verrassend weinig in Nederland te horen. ‘Dat zijn dingen waar managers mee bezig zijn’, antwoordt ze op de vraag naar de reden daarvan.

Ze is, ook in de rol van master, een echte operazangeres: ze geeft álles. Voortdurend staat ze op scherp. Ze schakelt in haar commentaar tussen opvattingen over stijl, haar kennis van de zangtechniek, ademhaling, uitspraak en haar jarenlange ervaring in de grote operahuizen van de wereld. Een klein tikje excentriek, geheel in het zwart gekleed, met als enige kleuraccent de knalrode veters in haar Dr. Adamslaarzen.

Er is geen publiek dit jaar bij de masterclasses; op de verslaggever na is de zaal leeg. Iedereen blijft op veilige afstand van elkaar. Dat geldt ook voor pianist Ernst Munneke, die samen met Hans Eijsackers deze dagen de pianobegeleiding verzorgt. Lopen doe je met mondmasker, is de regel, en die wordt moeiteloos nageleefd.

Tenor Wagner Moreira is hard aan het werk op zijn aria. Na iedere frase stopt de master hem even voor een aanwijzing. Hij werkt te hard, vindt ze. ‘Ik heb geleerd, met tachtig tot negentig voorstellingen per jaar, om mezelf te sparen.’ En dat raadt ze de jonge zanger ook aan. Om hem van afstand beter te horen, beent ze door de zaal, de tribune op. Als ze genoeg gehoord heeft, loopt ze naar het midden van het podium. Met de armen gespreid laat ze horen wat ze belangrijk vindt. E- I- A- O- U, de klinkers! Haar commentaar op de zang relativeert ze met: ‘Geen kritiek, je zingt prachtig, maar ik wil dat je nog een beetje bijleert.’

‘Geen tijd voor onzekerheid’

Als Melina Meschkat aan de beurt is, hoort ze wat vermoeidheid bij de Duitse mezzo. Haar vakwijsheid luidt: ‘Niet geslapen, met honger: je zult deze aria honderden keren zo zingen’. Meschkat geeft een fraaie lezing van de aria ‘Non so più cosa son’ van Cherubino, die ze ook tijdens het presentatieconcert zal zingen.

Master Vesselina wordt steeds enthousiaster over wat ze hoort en ziet bij de Duitse. Ze beweegt veel en onderstreept alles wat ze vertelt met grote gebaren. Om te tonen hoe je drama moet doseren, stapt ze de gang op, deur dicht. Ze komt weer binnen en brult de zaal in. ‘Zo moet het niet, want zo houd je niks over.’ De deur sluit weer en gaat open…met ingehouden zang en een zoekende blik naar de zaal laat ze zien wat ze bedoelt. En haar opvatting over de motoriek van de jonge Cherubino, die verliefd is op de gravin, is duidelijk: die loopt niet als de karikatuur van een zeebonk.

Kasarova, die haar loopbaan begon met Mozartrollen als Annio, Dorabella, Farnace, Sesto en natuurlijk Cherubino, is scheutig met aanmoedigingen en wijsheden. Wanneer ze bij één van de zangeressen onzekerheid bespeurt, zegt ze: ‘We hebben al zo veel te doen op het podium, we hebben eenvoudigweg geen tijd om ons ook nog eens onzeker te voelen.’ Als de master even dringend aan een koffiepauze toe is, gaat in de zaal het werk gewoon door. Pianist Ernst Munneke neemt op verzoek van de zangers nog wat passages door waar ze even naar willen kijken.

‘Kein Platz fur Egoïsmus’

Op het programma van het presentatieconcert staat onder meer ‘Ah! Guarda sorella’, het duet van Dorabella en Fiordiligi uit Così fan tutte, gezongen door sopraan Elenora Hu en mezzo Anna Trombetta. Ze beginnen wat aarzelend, maar raken snel op stoom. Op sommige momenten plaatst de master een opmerking, waarbij alle lagen van het duet aan bod komen: de vocale techniek, de presentatie, de interpretatie van het verhaal en de samenzang.

Kasarova let streng op de samenwerking tussen de twee zangeressen. ‘Mozart schreef ensemblestukken, kein Platz fur Egoïsmus’, houdt ze de studenten voor. ‘We moeten even afspreken wie naar wie luistert’, vindt ze als de twee bij de laatste regels van het duet, ‘Amore mi faccia, vivendo penar’, aangekomen zijn. De mezzo luistert naar de sopraan, is de conclusie. Master Vesselina deelt wat ironische prikken uit over de plek van de mezzo in een opera en doet het verschil voor tussen een prima donna sopraan en een mezzo op het podium. Eerst de prima donna, die met veel poeha het applaus in ontvangst neemt, en dan de mezzo, die snel even naar voren stapt en onhandig knikt.

Het gaat in de masterclass niet alleen om ademsteun en klinkers. Kasarova waarschuwt de jonge talenten ook voor de wereld waarin ze zullen werken. Ze zorgt dat het helemaal stil is als ze met wat drama een korte monoloog afsteekt: ‘Jullie zijn geweldige zangers omdat de natuur, of God, of je grootmoeder met haar genen, je dat talent gegeven heeft. Ik wil dat je bescherming opbouwt. Dat heb ik ook moeten doen en mijn manier was: als iemand onaardig tegen me deed, werd ik nog vriendelijker dan ik normaal al was. Zo liet ik zien dat ik de sterkere was.’

‘De zenuwen zijn terug’

Eén van de acht deelnemers aan de Mozart Masterclass & More is tenor Stefan Kennedy. De Brit woont in Nederland, studeerde in 2018 af aan de Dutch National Opera Academy en is inmiddels bekend van opera, lied en oratorium. Hij vertelt hoe de lockdown in maart precies een dag voor de eerste van vele passie-uitvoeringen inging. ‘Ik zong alleen nog thuis, aangepast aan het werkschema van mijn thuiswerkende vrouw.’ Na al die maanden heeft hij bij het zingen nu voor het eerst weer publiek, al bestaat dat uit kwantitatief weinig mensen. ‘Het verschil tussen zingen in je slaapkamer en hier, waar iedereen elke noot en frase beluistert, is erg groot. En oh ja, de spanning voor een optreden, die is ook terug. Ik was bijna vergeten hoe dat was. Goed om die zenuwen weer eens te voelen.’

Een belangrijk verschil met andere masterclasses noemt Kennedy de mogelijkheid om verschillende keren met de masters te werken. ‘Die eerste dag, afgelopen zaterdag, was spannend. Op dag twee was die spanning weg en ging het veel beter. Ik heb vanmorgen nog even een sessie teruggeluisterd – ik neem ze allemaal op – en ik hoorde echt een verschil.’

‘Met Vesselina werken is heel interessant. Ze heeft op de grote podia gestaan en is sterk gericht op de stem. Het gaat bij haar ook over het vak, over hoe je je kunt gedragen. Bij Thomas Oliemans heb ik gewerkt aan het losmaken van mijn lijf, met kniebuigingen en gorillabewegingen. Dat bleek enorm te schelen in mijn geluid. Het zijn allemaal dingen die je meeneemt.’

De intensieve meerdaagse vorm van de masterclasses levert veel op voor Kennedy. ‘Je leert iets, werkt eraan, luistert het terug en zo ontstaat er groei. Er zijn van die momenten dat er opeens een inzicht ontstaat. Maar dat is niet het enige, het gaat niet alleen om quick fixes. Voor mij waren er een paar momenten, zoals het werken aan mijn klinkers met Vesselina, die heel veel waarde hebben.’

Zijn aandeel in het presentatieconcert zal de aria van Arbace uit de opera Idomeneo zijn. ‘Hij is nogal lang en wordt niet vaak gedaan. Ik heb hem gekozen omdat ik hier aan iets nieuws wilde werken. Het stuk begint met een prachtig recitatief. Deze week heb ik geleerd om dat rustiger te doen, mezelf meer te aarden en de ruimte te nemen. Daarna volgt de aria, vol melismen en soms met korte, duidelijke statements. Het is heel interessant om met dat contrast te werken.’

‘Are we now impressed?’

De middagsessie met master Roberta Alexander wordt opgenomen op video. Die items zijn binnenkort op de website van het IVC te zien. In de grote zaal van de Verkadefabriek zit Alexander op een stoel, de rust zelve. Haar middagpauze ging vrijwel helemaal op aan een individuele sessie met één van de zangers, maar ze staat alweer aan voor de volgende kandidaat. Sopraan Elenora Hu waagt zich aan ‘Vorrei spiegarvi, oh Dio!’, een aria die niet voor één van Mozarts opera’s werd gecomponeerd en die een uitzonderlijke hoogte heeft.

De master luistert en is enthousiast. Waar gewenst, zingt ze kort iets voor; uit het niets gaat de stem van Alexander de hoogte in. Ze raadt Hu aan om het stuk vooral op haar repertoire te houden, want haar zang is gorgeous. Ze maakt wat opmerkingen over het tempo, vraagt naar de keuze voor een ademhaling en laat de sopraan een passage nog eens zingen. Als de tijd op is, kijkt ze de andere aanwezigen aan. Haar retorische vraag luidt: ‘Are we now impressed?’

De opnamen van de masterclasses zullen verschijnen op de website van het IVC. Op donderdag 3 december is het presentatieconcert vanaf 20.00 uur te zien op Parmando24Culture. Kijkers kunnen een donatie doen. Ook het optreden van Eva-Maria Westbroek op 4 december is op Parmando te zien.