Op 14 januari, een week na zijn 75ste verjaardag, overleed de Australische regisseur van opera, toneel en film Elijah Moshinsky. Internationaal vermaard was hij, maar vooral geprezen in zijn thuisstad Londen. In Amsterdam zal hij in herinnering blijven door zijn grootse Meistersinger von Nürnberg in 1986.

Voor het Royal Opera House maakte Elijah Moshinsky talloze regies, vanaf zijn eerste bijdrage, Peter Grimes in 1975, tot aan zijn laatste, Simon Boccanegra in 2018. Hij was een expert op het terrein van Verdi-opera’s. Zijn Otello-regie in Covent Garden werd een hoogtepunt, gedragen door de muzikale uitwerking onder leiding van Carlos Kleiber, die een overweldigende kracht en kleur uit de orkestbak liet opstijgen. Plácido Domingo zong daar een fenomenale Otello bij.

Moshinsky’s werk waaierde uit over de hele operawereld. Uiteraard ook naar Australië, waar hij als vijfjarige jongetje terechtkwam met zijn ouders. Die waren in 1945 uit Sovjet-Rusland naar China gevlucht, waar Elijah in 1946 werd geboren in Shanghai. In Australië studeerde hij drama en ontpopte hij zich al spoedig als toneelregisseur.

Een studiebeurs bracht hem naar Engeland, waar hij door de toenmalige algemeen directeur van het Royal Opera House werd opgemerkt bij een regie van Shakespeares As You Like It. Hij kreeg het aanbod om in Covent Garden te komen werken, wat leidde tot een verbintenis van tientallen jaren. Hij en de Engelse regisseur John Copley waren gezichtsbepalend voor het Londense operahuis.

Winter Cruise

Moshinsky werd ook opgemerkt door Hans de Roo, intendant van de toenmalige Nederlandse Operastichting. Die wist hem te strikken voor een nieuwe Nederlandse opera, Winter Cruise, waar Hans Henkemans zowel het Engelstalige libretto als de zeer tonale muziek voor schreef. De première op 27 januari 1979 leverde wat betreft de gedetailleerde regie en het toneelbeeld (een vrachtschip) een aantrekkelijke productie op. Het verhaal over een vrouw (Miss Reid, een glansrol van Enid Hartle) die als enige passagier de oversteek van de Caraïben naar Engeland maakt, bleef hangen in een babbeltekst op een matig aansprekend muziekidioom.

In 1984 werd een herneming gepresenteerd. Jan Bouws bracht op wens van de componist – die niet helemaal tevreden bleek over de vrijheden die Moshinsky zich had veroorloofd – enige veranderingen aan.

Het klikte dusdanig tussen De Roo en Moshinsky dat hij naar de Nederlandse Operastichting terugkeerde om er zijn succesvolle Londense Peter Grimes in te studeren. Een regie waar hij ook elders om geprezen werd. Bij de Nederlandse première op 17 december 1981 zong Jan Blinkhof een gloedvolle titelrol. Een herneming volgde in 1985, toen met William Neil als Peter.

Afscheid

De geur van gras in Koninklijk Theater Carré, niet bij een circusvoorstelling, maar in een opera: die herinnering zit vast aan de grootse productie van Die Meistersinger von Nürnberg die Moshinsky maakte voor het Holland Festival van 1986, deels een overname van de English National Opera.

Met deze Wagner-opera eindigde het bestaan van de toenmalige Nederlandse Operastichting. Intendant Hans de Roo nam met deze productie afscheid van het operabedrijf, in het zicht van het nieuwe operagebouw aan de Amstel, destijds Het Muziektheater genoemd. Daar vond in september een doorstart plaats onder leiding van de nieuwe intendant Jan van Vlijmen, die een nieuwe naam introduceerde: De Nederlandse Opera, afgekort DNO.

Jan Bouws was als regieassistent nauw betrokken bij de eerste Meistersinger van de Nederlandse Operastichting. ‘Het was een gigantische productie. Moshinsky wist de piste van Carré heel goed te benutten. Voor het orkest was er een speciale opstelling gemaakt, waardoor dirigent Edo de Waart goed contact had met het Concertgebouworkest en met wat er op het toneel gebeurde. Het was een topproductie met uitstekende zangers.’ In recensies werd de aanpak van De Waart geprezen. ‘Een briljante Wagnerdirigent’, aldus dagblad Trouw.

Spectaculair was het toneelbeeld van Timothy O’Brien. Aan weerszijden van de toneelopening van Carré stonden enorme schilderingen van Adam en Eva, kopieën van een middeleeuws altaarstuk. Daarvoor een enorme vlakte met gras voor de volksscène op de Festwiese. Toch oogde het geheel door de sobere Engelse kostuums en decorstukken niet Duits. ‘Ik heb die Duitse laag er willen afkrabben. Ik wilde de menselijke relaties tussen individuen en groepen naar voren halen en er geen folkloreshow van maken’, zo legde de regisseur destijds in een interview uit.

Uitroepteken

Moshinsky, die in Carré op een steenworp afstand van het nieuwe Muziektheater werkte, verbaasde zich erover dat er tussen de oude en de nieuwe organisatie nauwelijks contact was. Hij had de indruk, zei hij in het interview dat ik met hem had, dat hij door de komende intendant genegeerd werd. In een terugblik bevestigt Jan Bouws die situatie. Feit is dat Moshinsky niet werd teruggevraagd. De Meistersinger-regie werd zijn uitroepteken achter de periode De Roo.

Antonio Pappano, de huidige chef-dirigent van de Royal Opera, prees in een in memoriam de overleden regisseur om diens voorbeeldige samenwerking met dirigenten, om zijn streven naar afwerking tot in details en om zijn bijzondere omgang met zangers. Kwaliteiten die Moshinsky tot in Moskou, Tokio, New York, Milaan en vele andere operahotspots geliefd maakten.

Geboren in Shanghai, opgegroeid in Melbourne, groot geworden in Londen was Moshinsky een wereldburger in het theater. Passend bij hem is de slotzin van Miss Reid in Winter Cruise: ‘There is no doubt that travel is a wonderful education.’