Johannes Passion: geloof vooral vanuit de muziek.
De Nederlandse bariton Raoul Steffani deelt een heel bijzondere en nu al dierbare ervaring. Hij zingt de Christus-partij en twee van de drie aria’s in de Johannes Passion van Bach, met het Orchestra of the Age of Enlightenment (het OAE). Tenor Mark Padmore inspireert en leidt als Evangelist de vocalisten en musici in een voor Steffani onvergetelijke repetitie-periode en uitvoeringen reeks.
Op 7 april staat deze bijzondere Johannes Passion in het Concertgebouw.
‘ Het is echt een geweldige ervaring en een voorrecht om dit mee te maken. Zo’n drie maanden geleden werd ik voor deze serie gevraagd. Ik had al wel eerder de Johannes Passion gezongen, maar de laatste Johannes voor corona was een heel romantische benadering en uitvoering, met het Orkest van het Oosten onder leiding van Ed Spanjaard. Wij voerden toen een door Robert Schumann gearrangeerde versie uit, met een naar diens tijd aangepast Duits, met een forte piano en ook afwijkende teksten. Het was in het begin van de repetities met het OAE even wennen om de originele teksten te zingen, maar gelukkig was dat snel voorbij.
Met het OAE is het juist een versie die extreem dicht bij het origineel van Bach ligt. Mark Padmore zoekt en vindt elk detail in de muziek; alles wordt vanuit het ritme van de tekst gezongen. Daarvoor liet hij ons en de orkestleden in de repetitieweek alles zingen, zodat iedereen hetzelfde ritme, met dezelfde frasering en dezelfde betrokkenheid leerde uitvoeren.
‘Mark regisseerde zoals in een opera’
Daarbij heeft Mark een aantal keer de Johannes en de Matthäus geënsceneerd uitgevoerd. Hij neemt die theatraliteit mee in zijn hele benadering en in het inspireren van de zangers en het orkest. Bijvoorbeeld bij de aria ‘Mein teurer Heiland, lass dich fragen…’, als Christus al gestorven is aan het kruis, regisseerde Mark mij bijna zoals in een opera. ‘Waarom deze steeds terugkerende, haast wanhopige vragen, wat is de vraag, waarom antwoordt Christus niet?’, steeds weer stelde hij mij die vragen. Er komt in de aria aan het eind toch een soort antwoord: ’.. doch neigest du das Haupt und sprichst stillschweigend Ja.’
Visueel
In het openingskoor zing ik in het koor, letterlijk en figuurlijk. Daarna steek ik over naar de andere kant en neem ik mijn plaats als Christus in. De uitvoering heeft daardoor ook zeker een visuele kant. Je hoort niet alleen de muziek, je ziet de muziek ook. We zitten in een soort halve cirkel en zien elkaar dus ook. Bovendien zingen wij als solisten ook alle koralen, dus je zingt heel erg veel. Je hoort door de opstelling, én door de manier van werken, elke nuance van elk orkestlid én van je zingende collega’s. Mark vraagt een heel grote concentratie van ons en dat kan ook door deze opstelling.’
Als een, waarschijnlijk, katholiek opgevoede jongeman, komt hij uit een andere traditie dan de Protestant-Christelijke van Bach.
‘Ik ben niet opgegroeid met de Protestantse koralen-cultuur. Bij mij komt het geloof minder uit de tekst, maar vooral uit de muziek van Bach en Mark wil ook dat geloof met iedereen delen. Het doet er niet toe of wij gelovig zijn in een Christelijke of religieuze zin. Wat mij betreft zou muziek sowieso een wereldreligie moeten zijn.‘
Sterke visie
Een man als Padmore, die zowel als zanger maar ook als orkestleider enorm veel ervaring heeft, drukt mogelijk wel heel erg zijn stempel op de uitvoering van de Johannes Passion.
‘Er is bijna niemand in de huidige tijd die als zanger en als dirigent, (hoewel hij eerder een soort inspirator is), zoveel ervaring heeft als hij en natuurlijk heeft hij daardoor een heel sterke visie. Hij wil die echter echt delen, niet opdringen. Wat voor hem heel belangrijk is de vertelling, het drama, en hij wil van ons dan ook dat we niet ‘mooi’ zingen om het mooie zingen.
Hij kent elke noot en elke zestiende, elke komma heeft een betekenis. Hij houdt zich heel strak aan het notenbeeld, heel puntig, heel scherp, maar hij geeft heel veel vertrouwen aan de musici. Ik vroeg hem ook echt te delen wat hij vindt en dat is heel fijn werken. Het is echt een voorrecht om met hem, maar ook met deze musici te mogen werken. Er zitten mensen in het orkest die er al sinds de oprichting (in 1986 red.) bij zijn en het is heel bijzonder daar letterlijk tussen te staan.’
Het Orchestra of the Age of Enlightenment geeft altijd historisch verantwoorde uitvoeringen. Ze spelen op instrumenten uit de tijd van de compositie en bij deze Johannes Passion is nog een aardig historisch aspect toegevoegd.
‘Wij voeren na de hele Johannes Passion het motet Ecce quomodo moritur van Jacob Handl uit. Dat deed Bach zelf ook en het is een heel emotioneel einde aan deze concerten.’
Toekomst
‘Ik ga een aantal mooie recitals zingen. In het najaar in de Kleine Zaal van het Concertgebouw, een bijzonder programma met Daan Boertien, maar eerder nog, dit voorjaar, samen met Laetitia Gerards en pianisten Gerold Huber en ook weer met Daan Boertien, gaan we Wolf’s Italienisches Liederbuch uitvoeren. In de zomer zing ik met drie andere zangers een heel leuk Mozart programma met het Nederlands Philharmonisch Orkest onder leiding van Peter Whelan. Dat is erg leuk gezien zijn link met het OEA. Verder zijn er een aantal mooie dingen die ik nog niet mag verklappen.
Ik hoop in de toekomst in de eerste plaats opera’s van Rameau te zingen en ook operette, waar ik heel veel van houd; Danilo (Die Lustige Witwe) en Eisenstein (Die Fledermaus) zou ik heel graag doen en mogelijk een paar rollen in Rossini opera’s. Maar ik heb geen haast. Ik zeg altijd dat ik liever iets een jaar te laat, dan een maand te vroeg zing! ‘
Citaten uit de Engelse pers naar aanleiding van de Johannes Passion in de Queen Elizabeth Hall in Londen:
‘Raoul Steffani’s prima Christus was een minder vocale zwaargewicht dan gebruikelijk, maar zijn aangename timbre, gelijkmatige toonproductie en het gevoel dat de hoge en lage noten tot dezelfde stem behoren, was volledig overtuigend.’ Roy Westbrook, Backtrack
‘Raoul Steffani’s Christus was een portret van waardige verdraagzaamheid en spirituele kracht. Zijn bariton is vrij licht en soms voelde hij een beetje onder gefocust in de lagere registers, maar het is een prachtige stem en Steffani plaatste de tekst vol gevoel op de voorgrond’. Claire Seymore, Opera Today
Verder lezen en kijken
De auteur
